Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 56. Chitrakuta Mountain described, Rama meets sage Valmiki.

 

[Chitrakuta described -- Rama meets sage Valmiki -- Lakshmana builds a leafthatched cottage -- Rama enters the cottage at an auspicious time after due worship of respective deities.]

अथ रात्र्यां व्यतीतायामवसुप्तमनन्तरम्।
प्रबोधयामास शनैर्लक्ष्मणं रघुनन्दनः।।2.56.1।।

सौमित्रे श्रुणु वन्यानां वल्गु व्याहरतां स्वनम्।
सम्प्रतिष्ठामहे काल प्रस्थानस्य परन्तप।।2.56.2।।

स सुप्तस्समये भ्रात्रा लक्ष्मणः प्रतिबोधितः।
जहौ निद्रां च तन्द्रीं च प्रसक्तं च पथि श्रमम्।।2.56.3।।

तत उत्थाय ते सर्वे स्पृष्ट्वा नद्या श्शिवं जलम्।
पन्थानमृषिणाऽदिष्टं चित्रकूटस्य तं ययुः।।2.56.4।।

ततस्सम्प्रस्थितः काले रामस्सौमित्रिणा सह।
सीतां कमलपत्राक्षीमिदं वचनमब्रवीत्।।2.56.5।।

आदिप्तानिव वैदेहि सर्वतः पुष्पितान्नगान्।
स्वैः पुष्पैः किंशुकान् पश्य मालिनशिशिरात्यये।।2.56.6।।

पश्य भल्लातकान् फुल्लान्नरै रनुपसेवितान्।
फलपत्रैरवनता न्नूनं शक्ष्याम जीवितुम्।।2.56.7।।

पश्य द्रोणप्रमाणानि लम्बमानानि लक्ष्मण।
मधूनि मधुकारीभि स्सम्भृतानि नगे नगे।।2.56.8।।

एष क्रोशति नत्यूहस्तं शिखी प्रतिकूजति।
रमणीये वनोद्देशे पुष्पसंस्तरसङ्कटे।।2.56.9।।

मातङ्गयूथानुसृतं पक्षिसंङ्घानुनादितम्।
चित्रकूटमिमं पश्य प्रवृद्धशिखरं गिरिम्।।2.56.10।।

समभूमितले रम्ये द्रुमैर्बहुभिरावृते।
पुण्ये रंस्यामहे तात चित्रकूटस्य कानने।।2.56.11।।

ततस्तौ पादचारेण गच्छन्तौ सह सीतया।
रम्यमासेदतुश्शैलं चित्रकूटं मनोरमम्।।2.56.12।।

तन्तु पर्वतमासाद्य नानापक्षिगणायुतम्।
बहुमूलफलं रम्यं सम्पन्नं सरसोदकम्।।2.56.13।।

मनोज्ञोऽयं गिरिस्सौम्य नानाद्रुमलतायुतः।
बहुमूलफलो रम्य स्स्वाजीवः प्रतिभाति मे।।2.56.14।।

मुनयश्च महात्मानो वसन्त्यस्मि शिलोच्चये।
अयं वासो भवेत्तावदत्र सौम्य रमेमहि।।2.56.15।।

इति सीता च रामश्च लक्ष्मणश्च कृताञ्जलिः।
अभिगम्याऽश्रमं सर्वे वाल्मीकि मभिवादयन्।।2.56.16।।

तान्महर्षि प्रमुदितः पूजयामास धर्मवित्।
अस्यतामिति चोवाच स्वागन्तु निवेद्य च।।2.56.17।।

ततोऽब्रवीन्महाबाहुर्लक्ष्मणं लक्ष्मणाग्रजः।
सन्निवेद्य यथान्याय मात्मानमृषये प्रभुः।।2.56.18।।

लक्ष्मणाऽऽनय दारूणि दृढानि च वराणि च।
कुरुष्वाऽवसथं सौम्य वासे मेऽभिरतं मनः।।2.56.19।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सौमित्रिर्विविधान् द्रुमान्।
आजहार तत श्चक्रे पर्णशालामरिन्दमः।।2.56.20।।

तां निष्ठितां बद्धकटां दृष्ट्वा रामस्सुदर्शनाम्।
शुश्रूषमाणमेकाग्रमिदं वचनमब्रवीत्।।2.56.21।।

ऐणेयं मांसमाहृत्य शालां यक्ष्यामहे वयम्।
कर्तव्यं वास्तुशमनं सौमित्रे चिरजीविभिः।।2.56.22।।

मृगं हत्वाऽऽनय क्षिप्रं लक्ष्मणेह शुभेक्षण।
कर्तव्य श्शास्त्रदृष्टो हि विधिर्धर्ममनुस्मर।।2.56.23।।

भ्रातुर्वचनमाज्ञाय लक्ष्मणः परवीरहा।
चकार स यथोक्तं च तं राम पुनरब्रवीत्।।2.56.24।।

ऐणेयं श्रपयस्वैतच्छालां यक्ष्यामहे वयम्।
त्वर सौम्य मुहूर्तोऽयं ध्रुवश्च दिवसोऽप्ययम्।।2.56.25।।

स लक्ष्मणः कृष्णमृगं मेध्यं हत्वा प्रतापवान्।
अथ चिक्षेप सौमित्रिस्समिद्धे जातवेदसि।।2.56.26।।

तन्तु पक्वं परिज्ञाय निष्टप्तं छिन्नशोणितम्।
लक्ष्मण: पुरुषव्याघ्रमथ राघवमब्रवीत्।।2.56.27।।

अयं सर्व: समस्ताग्ङ: श्रृत: कृष्णमृगो मया।
देवतां देवसङ्काश यजस्व कुशलो ह्यसि।।2.56.28।।

राम: स्नात्वा तु नियतो गुणवान् जप्यकोविदः।
सङ्ग्रहेणाकरोत् स्रवार्न मन्त्रान् सत्रावसानिकान्।।2.56.29।।

इष्ट्वा देवगणान्सर्वान्विवेशाऽवसथं शुचिः।
बभूव च मनोह्लादो रामस्यामिततेजसः।।2.56.30।।

वैश्वदेवबलिं कृत्वा रौद्रं वैष्णव मेव च।
वास्तुसंशमनीयानि मङ्गलानि प्रवर्तयन्।।2.56.31।।

जपं च न्यायत कृत्वा स्नात्वा नद्यां यथाविधि।
पापसंशमनं राम श्चकार बलिमुत्तमम्।।2.56.32।।

वेदिस्थलविधानानि चैत्यान्यायतनानि च।
आश्रमस्यानुरूपाणि स्थापयामास राघवः।।2.56.33।।

वन्यैर्माल्यैः फलैर्मूलैः पक्वैर्मांसैर्यथाविधि।
अद्भिर्जपैश्च वेदोक्तैर्दर्भैश्च ससमित्कुशैः।।2.56.34।।

तौ तर्पयित्वा भूतानि राघवौ सह सीतया।
तदा विविशतु श्शालां सुशुभां शुभलक्षणौ।।2.56.35।।

तां वृक्षपर्णच्छदनां मनोज्ञां यथाप्रदेशं सुकृतां निवाताम्।
वासाय सर्वे विविशुस्समेतास्सभां यथा देवगणास्सुधर्माम्।।2.56.36।।

अनेकनानामृगपक्षिसङ्कुले विचित्रपत्रस्तबकैर्द्रुमैर्युते।
वनोत्तमे व्यालमृगानुनादिते तदा विजह्रु स्सुसुखं जितेन्द्रियाः।।2.56.37।।

सुरम्यमासाद्य तु चित्रकूटं नदीं च तां माल्यवतीं सुतीर्थाम्।
ननन्द हृष्टो मृगपक्षिजुष्टां जहौ च दुखं पुरविप्रवासात्।।2.35.38।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे षट्पञ्चाशस्सर्गः।।

[Chitrakuta described --- Rama meets sage Valmiki --- Lakshmana builds a leaf-thatched cottage --- Rama enters the cottage at an auspicious time after due worship of respective deities.]

അഥ രാത്ര്യാം വ്യതീതായാമവസുപ്തമനന്തരമ്.
പ്രബോധയാമാസ ശനൈര്ലക്ഷ്മണം രഘുനന്ദനഃ৷৷2.56.1৷৷

When the night was over, Rama, Delight of the Raghus, gently awakened Lakshmana who was asleep.

സൌമിത്രേ! ശ്രുണു വന്യാനാം വല്ഗു വ്യാഹരതാം സ്വനമ്.
സമ്പ്രതിഷ്ഠാമഹേ കാല പ്രസ്ഥാനസ്യ പരന്തപ৷৷2.56.2৷৷

Listen to the songs of the forest birds, O son of Sumitra! O tormentor of foes! it is time we set out.

സ സുപ്തസ്സമയേ ഭ്രാത്രാ ലക്ഷ്മണഃ പ്രതിബോധിതഃ.
ജഹൌ നിദ്രാം ച തന്ദ്രീം ച പ്രസക്തം ച പഥി ശ്രമമ്৷৷2.56.3৷৷

Awakened by his brother in time, Lakshmana shook off his sleep, his drowsiness and his fatigue due to journey.

തത ഉത്ഥായ തേ സര്വേ സ്പൃഷ്ട്വാ നദ്യാ ശ്ശിവം ജലമ്.
പന്ഥാനമൃഷിണാദിഷ്ടം ചിത്രകൂടസ്യ തം യയുഃ৷৷2.56.4৷৷

Then they all rose, touched the river's auspicious waters and went the way the sage had directed -- towards mount Chitrakuta.

തതസ്സമ്പ്രസ്ഥിതഃ കാലേ രാമസ്സൌമിത്രിണാ സഹ.
സീതാം കമലപത്രാക്ഷീമിദം വചനമബ്രവീത്৷৷2.56.5৷৷

Early in the morning Rama set out with Lakshmana and said this to Sita with eyes like lotus petals:

ആദിപ്താനിവ വൈദേഹി! സര്വതഃ പുഷ്പിതാന്നഗാന്.
സ്വൈഃ പുഷ്പൈഃ കിംശുകാന് പശ്യ മാലിനശിശിരാത്യയേ৷৷2.56.6৷৷

O daughter of Videha! behold these kimsuka trees in full bloom everywhere. With the passing of winter, they appear bright as though they are garlanded by their own flowers.

പശ്യ ഭല്ലാതകാന് ഫുല്ലാന്നരൈ രനുപസേവിതാന്.
ഫലപത്രൈരവനതാ ന്നൂനം ശക്ഷ്യാമ ജീവിതുമ്৷৷2.56.7৷৷

Behold these bhallataka trees in full bloom though there are none to enjoy them. They are bent with fruits and leaves. Surely, we can live here. (This place is fit for our habitation).

പശ്യ ദ്രോണപ്രമാണാനി ലമ്ബമാനാനി ലക്ഷ്മണ.
മധൂനി മധുകാരീഭി സ്സമ്ഭൃതാനി നഗേ നഗേ৷৷2.56.8৷৷

O Lakshmana! see the honeycombs of the size of wooden vessels crowded by the honeybees hanging down from every tree.

ഏഷ ക്രോശതി നത്യൂഹസ്തം ശിഖീ പ്രതികൂജതി.
രമണീയേ വനോദ്ദേശേ പുഷ്പസംസ്തരസങ്കടേ৷৷2.56.9৷৷

In this delightful forest region strewn with fallen flowers the peacock is responding to the screaming of natyuha bird.

മാതങ്ഗയൂഥാനുസൃതം പക്ഷിസംങ്ഘാനുനാദിതമ്.
ചിത്രകൂടമിമം പശ്യ പ്രവൃദ്ധശിഖരം ഗിരിമ്৷৷2.56.10৷৷

See these flocks of singing birds followed by herds of elephants. See this mount Chitrakuta with its towering peaks.

സമഭൂമിതലേ രമ്യേ ദ്രുമൈര്ബഹുഭിരാവൃതേ.
പുണ്യേ രംസ്യാമഹേ താത! ചിത്രകൂടസ്യ കാനനേ৷৷2.56.11৷৷

O dear! this sacred forest of Chitrakuta standing on a level land is full of various trees. Let us enjoy it.

തതസ്തൌ പാദചാരേണ ഗച്ഛന്തൌ സഹ സീതയാ.
രമ്യമാസേദതുശ്ശൈലം ചിത്രകൂടം മനോരമമ്৷৷2.56.12৷৷

Then they both along with Sita walked to that lovely, delightful Chitrakuta mountain.

തന്തു പര്വതമാസാദ്യ നാനാപക്ഷിഗണായുതമ്.
ബഹുമൂലഫലം രമ്യം സമ്പന്നം സരസോദകമ്৷৷2.56.13৷৷

Rama arrived at that enchanting mountain full of various kinds of birds, fruits and roots, and sweet water. (And said to Lakshmana:)

മനോജ്ഞോയം ഗിരിസ്സൌമ്യ! നാനാദ്രുമലതായുതഃ.
ബഹുമൂലഫലോ രമ്യ സ്സ്വാജീവഃ പ്രതിഭാതി മേ৷৷2.56.14৷৷

O gentle one! this enchanting mountain with different kinds of trees and creepers and many roots and fruits appears to be a happy place to live in.

മുനയശ്ച മഹാത്മാനോ വസന്ത്യസ്മി ശിലോച്ചയേ.
അയം വാസോ ഭവേത്താവദത്ര സൌമ്യ രമേമഹി৷৷2.56.15৷৷

Great sages reside on this high mountain. Let it be our habitation and let us enjoy our life here, O handsome one!

ഇതി സീതാ ച രാമശ്ച ലക്ഷ്മണശ്ച കൃതാഞ്ജലിഃ.
അഭിഗമ്യാശ്രമം സര്വേ വാല്മീകി മഭിവാദയന്৷৷2.56.16৷৷

Thus Rama, Sita and Lakshmana approached the hermitage of sage Valmiki and paid obeisance to him with folded hands.

താന്മഹര്ഷി പ്രമുദിതഃ പൂജയാമാസ ധര്മവിത്.
അസ്യതാമിതി ചോവാച സ്വാഗന്തു നിവേദ്യ ച৷৷2.56.17৷৷

The great sage Valmiki conversant with righteousness was delighted. He honoured them by extending welcome and said 'Be seated'.

തതോബ്രവീന്മഹാബാഹുര്ലക്ഷ്മണം ലക്ഷ്മണാഗ്രജഃ.
സന്നിവേദ്യ യഥാന്യായ മാത്മാനമൃഷയേ പ്രഭുഃ৷৷2.56.18৷৷

The mighty-armed elder brother of Lakshmana revealed his identity to the sage by duly introducing himself. And said then to Lakshmana:

ലക്ഷ്മണാനയ ദാരൂണി ദൃഢാനി ച വരാണി ച.
കുരുഷ്വാവസഥം സൌമ്യ! വാസേ മേഭിരതം മനഃ৷৷2.56.19৷৷

O handsome Lakshmana, make a hut with strong, sound logs of wood. My mind impels me to stay here.

തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സൌമിത്രിര്വിവിധാന് ദ്രുമാന്.
ആജഹാര തത ശ്ചക്രേ പര്ണശാലാമരിന്ദമഃ৷৷2.56.20৷৷

Having heard Rama, Saumitri, the subduer of enemies fetched different kinds of logs of wood, and with them made a hut and thatched it with leaves.

താം നിഷ്ഠിതാം ബദ്ധകടാം ദൃഷ്ട്വാ രാമസ്സുദര്ശനാമ്.
ശുശ്രൂഷമാണമേകാഗ്രമിദം വചനമബ്രവീത്৷৷2.56.21৷৷

Rama saw the good-looking leaf-hut with mats tied around as walls, and said to Lakshmana who was awaiting further command with rapt attention:

ഐണേയം മാംസമാഹൃത്യ ശാലാം യക്ഷ്യാമഹേ വയമ്.
കര്തവ്യം വാസ്തുശമനം സൌമിത്രേ! ചിരജീവിഭിഃ৷৷2.56.22৷৷

O Lakshmana! those who intend to live for long (in this hut), should pacify the deity presiding over here. Therefore, we shall bring the venison of a black antelope and make necessary offerings.

മൃഗം ഹത്വാനയ ക്ഷിപ്രം ലക്ഷ്മണേഹ ശുഭേക്ഷണ!.
കര്തവ്യ ശ്ശാസ്ത്രദൃഷ്ടോ ഹി വിധിര്ധര്മമനുസ്മര৷৷2.56.23৷৷

Slay an antelope and bring it here quickly. O Lakshmana! The rites as prescribed by the scriptures will have to be carried out. You may recollect that tradition.

ഭ്രാതുര്വചനമാജ്ഞായ ലക്ഷ്മണഃ പരവീരഹാ.
ചകാര സ യഥോക്തം ച തം രാമ പുനരബ്രവീത്৷৷2.56.24৷৷

Lakshmana, slayer of heroes on the enemy's side, understood and implemented what he was told. Rama again said to him:

ഐണേയം ശ്രപയസ്വൈതച്ഛാലാം യക്ഷ്യാമഹേ വയമ്.
ത്വര സൌമ്യ! മുഹൂര്തോയം ധ്രുവശ്ച ദിവസോപ്യയമ്৷৷2.56.25৷৷

Cook this venison, O handsome one! We will offer it to the presiding deity of this hut. Hasten, the day and time are fixed (for the rites)

സ ലക്ഷ്മണഃ കൃഷ്ണമൃഗം മേധ്യം ഹത്വാ പ്രതാപവാന്.
അഥ ചിക്ഷേപ സൌമിത്രിസ്സമിദ്ധേ ജാതവേദസി৷৷2.56.26৷৷

Then the powerful son of Sumitra killed a black antelope fit for offering, and offered it to the well-kindled fire.

തന്തു പക്വം പരിജ്ഞായ നിഷ്ടപ്തം ഛിന്നശോണിതമ്.
ലക്ഷ്മണ: പുരുഷവ്യാഘ്രമഥ രാഘവമബ്രവീത്৷৷2.56.27৷৷

With the blood drained out of the venison, Lakshmana roasted it and cooked it well, and then said to Rama, the tiger (best) among men.

അയം കൃഷ്ണ സ്സമാപ്താങ്ഗ ശ്ശൃതോ കൃഷ്ണമൃഗോ യഥാ.
ദേവതാം ദേവസങ്കാശ! യജസ്വ കുശലോ ഹ്യസി৷৷2.56.28৷৷

This black antelope with all its limbs is well-cooked. O divine sire, you may make the
offering to Vastu devata in which you are proficient.

രാമസ്സ്നാത്വാ തു നിയതോ ഗുണവാന് ജപ്യകോവിദഃ.
സങ്ഗ്രഹേണാകരോത്സര്വാന്മന്ത്രാന്സത്രാവസാനികാന്৷৷2.56.29৷৷

Virtuous Rama, who was an expert in the recitation of mantras, took his bath and his mind controlled, intoned briefly all the mantras appropriate to the completion of the ritual.

ഇഷ്ട്വാ ദേവഗണാന്സര്വാന്വിവേശാവസഥം ശുചിഃ.
ബഭൂവ ച മനോഹ്ലാദോ രാമസ്യാമിതതേജസഃ৷৷2.56.30৷৷

Sanctified with the worship of all the gods, Rama of immeasurable lustre felt a great happiness on entering the hut.

വൈശ്വദേവബലിം കൃത്വാ രൌദ്രം വൈഷ്ണവ മേവ ച.
വാസ്തുസംശമനീയാനി മങ്ഗലാനി പ്രവര്തയന്৷৷2.56.31৷৷

ജപം ച ന്യായത കൃത്വാ സ്നാത്വാ നദ്യാം യഥാവിധി.
പാപസംശമനം രാമ ശ്ചകാര ബലിമുത്തമമ്৷৷2.56.32৷৷

Rama, offered oblations to Visvadevas, Rudra and Visnu, performed the auspices for the appeasement of the household deity. And having muttered japa silently in conformity with tradition, he took his ablution in the river as enjoined (by the sastras) and offered his final oblations for the expiation of his sins.

വേദിസ്ഥലവിധാനാനി ചൈത്യാന്യായതനാനി ച.
ആശ്രമസ്യാനുരൂപാണി സ്ഥാപയാമാസ രാഘവഃ৷৷2.56.33৷৷

Rama, son of the Raghus, made altars in all the quarters, places of worship and sacred spots for fire befitting a hermitage.

വന്യൈര്മാല്യൈഃ ഫലൈര്മൂലൈഃ പക്വൈര്മാംസൈര്യഥാവിധി.
അദ്ഭിര്ജപൈശ്ച വേദോക്തൈര്ദര്ഭൈശ്ച സസമിത്കുശൈഃ৷৷2.56.34৷৷

തൌ തര്പയിത്വാ ഭൂതാനി രാഘവൌ സഹ സീതയാ.
തദാ വിവിശതു ശ്ശാലാം സുശുഭാം ശുഭലക്ഷണൌ৷৷2.56.35৷৷

Bestowed with auspicious qualities, Rama and Lakshmana along with Sita propitiated those celestial beings with garlands of forest flowers, fruits and roots, well-cooked venison, water, muttering of prayers as expounded in the Vedas, faggots and kusa grass and entered that auspicious hermitage.

താം വൃക്ഷപര്ണച്ഛദനാം മനോജ്ഞാം യഥാപ്രദേശം സുകൃതാം നിവാതാമ്.
വാസായ സര്വേ വിവിശുസ്സമേതാസ്സഭാം യഥാ ദേവഗണാസ്സുധര്മാമ്৷৷2.56.36৷৷

Just like the gods enter the court of Sudharma, they all stepped into the hut to dwell there. The hut was charming well-built on a suitable site and protected against storm.

അനേകനാനാമൃഗപക്ഷിസങ്കുലേ വിചിത്രപത്രസ്തബകൈര്ദ്രുമൈര്യുതേ.
വനോത്തമേ വ്യാലമൃഗാനുനാദിതേ തദാ വിജഹ്രു സ്സുസുഖം ജിതേന്ദ്രിയാഃ৷৷2.56.37৷৷

Then they with their senses conquered, enjoyed perfect happiness in that splendid forest teeming with many varieties of animals and birds, with trees full of brilliant clusters of flowers and echoing with the sounds of wild animals.

സുരമ്യമാസാദ്യ തു ചിത്രകൂടം നദീം ച താം മാല്യവതീം സുതീര്ഥാമ്.
നനന്ദ ഹൃഷ്ടോ മൃഗപക്ഷിജുഷ്ടാം ജഹൌ ച ദുഖം പുരവിപ്രവാസാത്৷৷2.35.38৷৷

Having reached the marvellous mount Chitrakuta and river Malyavati with excellent holy places and full of animals and birds, Rama shed the sorrow of his banishment from the city (of Ayodhya) and rejoiced with a gladdened heart.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ഷട്പഞ്ചാശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the fifty sixth sarga in Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.