Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 55. Sage Bharadwaja informs the route of Chitrakuta Moutain.

 

[The trio cross Yamuna -- decide to reside on the river bank -- Sita rejoices getting her favourite flowers and fruits.]

उषित्वा रजनीं तत्र राजपुत्रावरिन्दमौ।
महर्षिमभिवाद्याथ जग्मतुस्तं गिरिं प्रति।।2.55.1।।

तेषां चैव स्वस्त्ययनं महर्षि स्स चकार ह।
प्रस्थितांश्चैव तान्प्रेक्ष्य पिता पुत्रानिवान्वगात्।।2.55.2।।

ततः प्रचक्रमे वक्तुं वचनं स महामुनिः।
भरद्वाजो महातेजा रामं सत्यपराक्रमम्।।2.55.3।।

गङ्गायमुनयो स्सन्धिमासाद्य मनुजर्षभौ।
कालिन्दीमनुगच्छेतां नदीं पश्चान्मुखाश्रिताम्।।2.55.4।।

अथाऽसाद्य तु कालिन्दी शीघ्रस्रोतसमापगाम्।
तस्यास्तीर्थं प्रचलितं पुराणं प्रेक्ष्य राघवौ।।2.55.5।।

तत्र यूयं प्लवं कृत्वा तरतांशुमतीं नदीम्।

ततो न्यग्रोधमासाद्य महान्तं हरितच्छदम्।।2.55.6।।
विवृद्धं बहुभिर्वृक्षै श्श्यामं सिद्धोपसेवितम्।

तस्मै सीताञ्जलिं कृत्वा प्रयुञ्जीताशिषश्शिवाः।।2.55.7।।

समासाद्य तु तं वृक्षं वसेद्वातिक्रमेत वा।
क्रोशमात्रं ततो गत्वा नीलं द्रक्ष्यथ काननम्।।2.55.8।।

पलाशबदरीमिश्रं रम्यं वंशैश्च यामुनैः।

स पन्थाश्चित्रकूटस्य गत स्सुबहुशो मया।।2.55.9।।
रम्यो मार्दवयुक्तश्च वनदावैर्विवर्जितः।

इति पन्थानमावेद्य महर्षिस्सन्यवर्तत।।2.55.10।।
अभिवाद्य तथेत्युक्त्वा रामेण विनिवर्तितः।

उपावृत्ते मुनौ तस्मिन्रामो लक्ष्मणमब्रवीत्।।2.55.11।।
कृतपुण्याः स्म सौमित्रे मुनिर्यन्नोऽनुकम्पते।

इति तौ पुरुषव्याघ्रौ मन्त्रयित्वा मनस्विनौ।
सीतामेवाग्रतः कृत्वा कालिन्दीं जग्मतुर्नदीम्।।2.55.12।।

अथाऽसाद्य तु कालिन्दीं शीघ्रस्रोतोवहां नदीम्।
चिन्तामापेदिरे सर्वे नदीजलतितीर्षवः।।2.55.13।।

तौ काष्ठसङ्घातमथो चक्रतु स्सुमहाप्लवम्।
शुष्कैर्वंशै स्समास्तीर्णमुशीरैश्च समावृतम्।।2.55.14।।

ततो वेतसशाखाश्च जम्बूशाखाश्च वीर्यवान्।
चकार लक्ष्मणश्छित्वा सीताया स्सुखमासनम्।।2.55.15।।

तत्र श्रियमिवाचिन्त्यां रामो दाशरथिः प्रियाम्।
ईषत्संलज्जमानां तामध्यारोपयतप्लवम्।।2.55.16।।

पार्श्वे च तत्र वैदेह्या वसने भूषणानि च।
प्लवे कठिनकाजं च रामश्चक्रे सहायुधैः।।2.55.17।।

आरोप्य प्रथमं सीतां सङ्घाटं परिगृह्य तौ।
तत प्रतेरतुर्यत्तौ वीरौ दशरथात्मजौ।।2.55.18।।

कालिन्दीमध्यमायाता सीता त्वेनामवन्दत।
स्वस्ति देवि तरामि त्वां पारये न्मे पतिर्व्रतम्।।2.55.19।।

यक्ष्ये त्वां गोसहस्रेण सुराघटशतेन च।
स्वस्ति प्रत्यागते रामे पुरी मिक्ष्वाकुपालिताम्।।2.56.20।।

कालिन्दी मथ सीता तु याचमाना कृताञ्जलिः।
तीरमेवाभिसम्प्राप्ता दक्षिणं वरवर्णिनी।।2.55.21।।

तत प्लवेनांशुमतीं शीघ्रगामूर्मिमालिनीम्।
तीरजै र्बहुभिर्वृक्षै स्सन्तेरुर्यमुनां नदीम्।।2.55.22।।

ते तीर्णाः प्लवमुत्सृज्य प्रस्थाय यमुनावनात्।
श्यामं न्यग्रोध मासेदु श्शीतलं हरितच्छदम्।।2.55.23।।

न्यग्रोधं तमुपागम्य वैदेही वाक्यमब्रवीत्।
नमस्तेऽस्तु महावृक्ष पारयेन्मे पतिर्व्रतम्।।2.55.24।।

कौशल्यां चैव पश्येयं सुमित्रां च यशश्विनीम्।
इति सीताऽञ्जलिं कृत्वा पर्यगच्छद्वनस्पतिम्।।2.55.25।।

अवलोक्य तत स्सीतामायाचन्तीमनिन्दिताम्।
दयितां च विधेयां च रामो लक्ष्मणमब्रवीत्।।2.55.26।।

सीतामादाय गच्छत्वमग्रतो भरतानुज।
पृष्ठतोऽहं गमिष्यामि सायुधो द्विपदां वर।।2.55.27।।

यद्यत्फलं प्रार्थयते पुष्पं वा जनकात्मजा।
तत्तत्प्रदद्या वैदेह्या यत्राऽस्या रमते मनः।।2.55.28।।

गच्छतोऽस्तु तयोर्मध्ये बभूव जनकात्मजा।
मातङ्गयोर्मध्यगता शुभा नागवधूरिव।।2.55.29।।

एकैकं पादपं गुल्मं लतां वा पुष्पशालिनीम्।
अदृष्टपूर्वां पश्यन्ती रामं पप्रच्छ साऽबला।।2.55.30।।

रमणीयान्बहुविधान्पादपान्कुसुमोत्कटान्।
सीतावचनसंरब्ध आनयामास लक्ष्मणः।।2.55.31।।

विचित्रवालुकजलां हंससारसनादिताम्।
रेमे जनकराजस्य सुता प्रेक्ष्य तदा नदीम्।।2.55.32।।

क्रोशमात्रं ततो गत्वा भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ।
बहून्मेध्यान्मृगान्हत्वा चेरतुर्यमुनावने।।2.55.33।।

विहृत्य ते बर्हिणपूगनादिते शुभे वने वानरवारणायुते।
समं नदीवप्रमुपेत्य सम्मतं निवास माजग्मु रदीनदर्शनाः।।2.55.34।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे पञ्चपञ्चाशस्सर्गः।।

[The trio cross Yamuna --- decide to reside on the river bank --- Sita rejoices getting her favourite flowers and fruits.]

ഉഷിത്വാ രജനീം തത്ര രാജപുത്രാവരിന്ദമൌ.
മഹര്ഷിമഭിവാദ്യാഥ ജഗ്മതുസ്തം ഗിരിം പ്രതി৷৷2.55.1৷৷

After spending the night, the princes, destroyers of enemies, offered obeisance to that
great sage (Bharadhwaja) and went towards that mount Chitrkuta.

തേഷാം ചൈവ സ്വസ്ത്യയനം മഹര്ഷി സ്സ ചകാര ഹ.
പ്രസ്ഥിതാംശ്ചൈവ താന്പ്രേക്ഷ്യ പിതാ പുത്രാനിവാന്വഗാത്৷৷2.55.2৷৷

Seeing them setting forth, the great sage blessed them for a safe journey and followed them like a father following his children.

തതഃ പ്രചക്രമേ വക്തും വചനം സ മഹാമുനിഃ.
ഭരദ്വാജോ മഹാതേജാ രാമം സത്യപരാക്രമമ്৷৷2.55.3৷৷

Then that great effulgent sage Bharadwaja began to speak to Rama whose strength was truth.

ഗങ്ഗായമുനയോ സ്സന്ധിമാസാദ്യ മനുജര്ഷഭൌ.
കാലിന്ദീമനുഗച്ഛേതാം നദീം പശ്ചാന്മുഖാശ്രിതാമ്৷৷2.55.4৷৷

Reaching the confluence of rivers Ganga and Yamuna, O Rama and Lakshmana best among men! proceed along the Kalindi (Yamuna) river flowing westward.

അഥാസാദ്യ തു കാലിന്ദീ ശീഘ്രസ്രോതസമാപഗാമ്.
തസ്യാസ്തീര്ഥം പ്രചലിതം പുരാണം പ്രേക്ഷ്യ രാഘവൌ৷৷2.55.5৷৷

തത്ര യൂയം പ്ലവം കൃത്വാ തരതാംശുമതീം നദീമ്.

On reaching that swift-flowing river Yamuna, O Rama and Lakshmana! O scions of the Raghu race, you will find an ancient spot (on the river bank). There make a raft and cross Kalindi, daughter of the Sun.

തതോ ന്യഗ്രോധമാസാദ്യ മഹാന്തം ഹരിതച്ഛദമ്৷৷2.55.6৷৷

വിവൃദ്ധം ബഹുഭിര്വൃക്ഷൈ ശ്ശ്യാമം സിദ്ധോപസേവിതമ്.
തസ്മൈ സീതാഞ്ജലിം കൃത്വാ പ്രയുഞ്ജീതാശിഷശ്ശിവാഃ৷৷2.55.7৷৷

There you will find a large, banyan tree with its lush green leaves, looking dark with its densely grown trees. It is inhabited by siddhas. Sita should offer with folded palms invocations for her well-being.

സമാസാദ്യ തു തം വൃക്ഷം വസേദ്വാതിക്രമേത വാ.
ക്രോശമാത്രം തതോ ഗത്വാ നീലം ദ്രക്ഷ്യഥ കാനനമ്৷৷2.55.8৷৷

പലാശബദരീമിശ്രം രമ്യം വംശൈശ്ച യാമുനൈഃ.

Reaching that tree, you may tarry or proceed further. A krosa from there, you will see a beautiful forest filled with dark trees mixed with Palasas and badaris and bamboos on the Yamuna.

സ പന്ഥാശ്ചിത്രകൂടസ്യ ഗത സ്സുബഹുശോ മയാ৷৷2.55.9৷৷
രമ്യോ മാര്ദവയുക്തശ്ച വനദാവൈര്വിവര്ജിതഃ.

That path leads to Chitrakuta. I had travelled through it several times. It is beautiful, smooth and safe from forest fires.

ഇതി പന്ഥാനമാവേദ്യ മഹര്ഷിസ്സന്യവര്തത৷৷2.55.10৷৷
അഭിവാദ്യ തഥേത്യുക്ത്വാ രാമേണ വിനിവര്തിതഃ.

The great sage returned after instructing Rama about the path. So be it, said Rama and offering obeisance requested Bharadhwaja to go back.

ഉപാവൃത്തേ മുനൌ തസ്മിന്രാമോ ലക്ഷ്മണമബ്രവീത്৷৷2.55.11৷৷
കൃതപുണ്യാഃ സ്മ സൌമിത്രേ മുനിര്യന്നോനുകമ്പതേ.

With the sage gone, Rama said, O Saumitri (son of Sumitra)! we are lucky, for the sage has been so kind.

ഇതി തൌ പുരുഷവ്യാഘ്രൌ മന്ത്രയിത്വാ മനസ്വിനൌ.
സീതാമേവാഗ്രതഃ കൃത്വാ കാലിന്ദീം ജഗ്മതുര്നദീമ്৷৷2.55.12৷৷

Thus talking with one another, the two noble-minded tigers (best) among men advanced towards river Kalindi (Yamuna) with Sita walking in front.

അഥാസാദ്യ തു കാലിന്ദീം ശീഘ്രസ്രോതോവഹാം നദീമ്.
ചിന്താമാപേദിരേ സര്വേ നദീജലതിതീര്ഷവഃ৷৷2.55.13৷৷

Thereafter, they all reached the rapidly flowing river Kalindi and began pondering how to cross it.

തൌ കാഷ്ഠസങ്ഘാതമഥോ ചക്രതു സ്സുമഹാപ്ലവമ്.
ശുഷ്കൈര്വംശൈ സ്സമാസ്തീര്ണമുശീരൈശ്ച സമാവൃതമ്৷৷2.55.14৷৷

Then they both made a big wooden float by joining logs of wood, spreading bamboos on it and covering it with the (fragrant roots of) Ushira bushes.

തതോ വേതസശാഖാശ്ച ജമ്ബൂശാഖാശ്ച വീര്യവാന്.
ചകാര ലക്ഷ്മണശ്ഛിത്വാ സീതായാ സ്സുഖമാസനമ്৷৷2.55.15৷৷

The valiant Lakshmana cut the stems of reeds and branches of the Jambu tree to prepare a comfortable seat for Sita (on that float).

തത്ര ശ്രിയമിവാചിന്ത്യാം രാമോ ദാശരഥിഃ പ്രിയാമ്.
ഈഷത്സംലജ്ജമാനാം താമധ്യാരോപയതപ്ലവമ്৷৷2.55.16৷৷

Rama, son of Dasaratha helped his beloved (Sita), who was looking inconceivably like Lakshmi (goddess of wealth) and was feeling a little bashful while stepping on to the float.

പാര്ശ്വേ ച തത്ര വൈദേഹ്യാ വസനേ ഭൂഷണാനി ച.
പ്ലവേ കഠിനകാജം ച രാമശ്ചക്രേ സഹായുധൈഃ৷৷2.55.17৷৷

Rama placed robes and ornaments on the float by the side of Sita and a spade and a basket along with weapons.

ആരോപ്യ പ്രഥമം സീതാം സങ്ഘാടം പരിഗൃഹ്യ തൌ.
തത പ്രതേരതുര്യത്തൌ വീരൌ ദശരഥാത്മജൌ৷৷2.55.18৷৷

Those valiant sons of Dasaratha held the float (firmly) to help Sita step on to it. Then they crossed the river carefully.

കാലിന്ദീമധ്യമായാതാ സീതാ ത്വേനാമവന്ദത.
സ്വസ്തി ദേവി! തരാമി ത്വാം പാരയേ ന്മേ പതിര്വ്രതമ്৷৷2.55.19৷৷

യക്ഷ്യേ ത്വാം ഗോസഹസ്രേണ സുരാഘടശതേന ച.
സ്വസ്തി പ്രത്യാഗതേ രാമേ പുരീ മിക്ഷ്വാകുപാലിതാമ്৷৷2.56.20৷৷

On reaching the middle of the river Yamuna, Sita made reverential salutations to her saying O goddess, I am crossing you, may safety be ours and may my husband fulfil his vow! After Rama's (safe) return to the city (of Ayodhya) ruled by the Ikshvaku kings, I shall worship you with a thousand cows and a hundred pots of wine.

കാലിന്ദീ മഥ സീതാ തു യാചമാനാ കൃതാഞ്ജലിഃ.
തീരമേവാഭിസമ്പ്രാപ്താ ദക്ഷിണം വരവര്ണിനീ৷৷2.55.21৷৷

While Sita with her fair complexion was thus invoking river Yamuna with folded hands they reached the southern bank.

തത പ്ലവേനാംശുമതീം ശീഘ്രഗാമൂര്മിമാലിനീമ്.
തീരജൈ ര്ബഹുഭിര്വൃക്ഷൈ സ്സന്തേരുര്യമുനാം നദീമ്৷৷2.55.22৷৷

They crossed the swift-flowing river Yamuna, daughter of the Sun-god, full of waves and with trees growing thick on her banks.

തേ തീര്ണാഃ പ്ലവമുത്സൃജ്യ പ്രസ്ഥായ യമുനാവനാത്.
ശ്യാമം ന്യഗ്രോധ മാസേദു ശ്ശീതലം ഹരിതച്ഛദമ്৷৷2.55.23৷৷

Having crossed the river, they left the float and proceeded from the adjoining forest of Yamuna and reached the dark, cool banyan tree covered with lush green leaves.

ന്യഗ്രോധം തമുപാഗമ്യ വൈദേഹീ വാക്യമബ്രവീത്.
നമസ്തേസ്തു മഹാവൃക്ഷ! പാരയേന്മേ പതിര്വ്രതമ്৷৷2.55.24৷৷

കൌശല്യാം ചൈവ പശ്യേയം സുമിത്രാം ച യശശ്വിനീമ്.
ഇതി സീതാഞ്ജലിം കൃത്വാ പര്യഗച്ഛദ്വനസ്പതിമ്৷৷2.55.25৷৷

Having reached the banyan tree, Sita invoked it, saying, 'O great tree! I offer you my salutations. May my husband fulfil his vow! May I behold Kausalya and the illustrious Sumitra on my return. Saying so, she went round the tree offering reverential salutations with folded hands.

അവലോക്യ തത സ്സീതാമായാചന്തീമനിന്ദിതാമ്.
ദയിതാം ച വിധേയാം ച രാമോ ലക്ഷ്മണമബ്രവീത്৷৷2.55.26৷৷

Beholding the obedient, blemishless, beloved Sita invoking blessings, Rama said to Lakhsmana:

സീതാമാദായ ഗച്ഛത്വമഗ്രതോ ഭരതാനുജ.
പൃഷ്ഠതോഹം ഗമിഷ്യാമി സായുധോ ദ്വിപദാം വര৷৷2.55.27৷৷

O Lakshmana, best among bipeds (men) and brother of Bharata! walk ahead with Sita and I shall follow with weapons.

യദ്യത്ഫലം പ്രാര്ഥയതേ പുഷ്പം വാ ജനകാത്മജാ.
തത്തത്പ്രദദ്യാ വൈദേഹ്യാ യത്രാസ്യാ രമതേ മനഃ৷৷2.55.28৷৷

Whatever fruit or flower the daughter of Janaka asks for, get it. Whatever pleases her mind give it.

ഗച്ഛതോസ്തു തയോര്മധ്യേ ബഭൂവ ജനകാത്മജാ.
മാതങ്ഗയോര്മധ്യഗതാ ശുഭാ നാഗവധൂരിവ৷৷2.55.29৷৷

The daughter of Janaka walked between them like a she-elephant between two males.

ഏകൈകം പാദപം ഗുല്മം ലതാം വാ പുഷ്പശാലിനീമ്.
അദൃഷ്ടപൂര്വാം പശ്യന്തീ രാമം പപ്രച്ഛ സാബലാ৷৷2.55.30৷৷

That gentle lady enquired of Rama about a tree or a shrub or a creeper in full bloom which she did not see before.

രമണീയാന്ബഹുവിധാന്പാദപാന്കുസുമോത്കടാന്.
സീതാവചനസംരബ്ധ ആനയാമാസ ലക്ഷ്മണഃ৷৷2.55.31৷৷

Cheered by Sita's indents, Lakshmana brought her various beautiful plants and stocks of flowers.

വിചിത്രവാലുകജലാം ഹംസസാരസനാദിതാമ്.
രേമേ ജനകരാജസ്യ സുതാ പ്രേക്ഷ്യ തദാ നദീമ്৷৷2.55.32৷৷

Beholding the river Yamuna with its wonderful water and sand echoing with the cackle of swans and cranes, Sita went ecstatic.

ക്രോശമാത്രം തതോ ഗത്വാ ഭ്രാതരൌ രാമലക്ഷ്മണൌ.
ബഹൂന്മേധ്യാന്മൃഗാന്ഹത്വാ ചേരതുര്യമുനാവനേ৷৷2.55.33৷৷

After walking a krosa into the forest on the bank of Yamuna, the two brothers killed many deer suitable for sacrifice and ate them.

വിഹൃത്യ തേ ബര്ഹിണപൂഗനാദിതേ ശുഭേ വനേ വാനരവാരണായുതേ.
സമം നദീവപ്രമുപേത്യ സമ്മതം നിവാസ മാജഗ്മു രദീനദര്ശനാഃ৷৷2.55.34৷৷

They reached the table-land on the bank of that river and moved in high spirit in the lovely forest resounding with cries of flocks of peacocks and teeming with monkeys and elephants. Finally they selected a spot for their stay.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ പഞ്ചപഞ്ചാശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the fiftyfifth sarga in Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.