Valmiki Ramayana, Balakandam, Sarga 73. Marriage of Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna.

 

[Marriage of Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna.]

यस्मिंस्तु दिवसे राजा चक्रे गोदानमुत्तमम् ।
तस्मिं स्तु दिवसे शूरो युधाजित्समुपेयिवान्।।1.73.1।।

पुत्र: केकयराजस्य साक्षाद्भरतमातुल:।
दृष्ट्वा पृष्ट्वा च कुशलं राजानमिदमब्रवीत्।।1.73.2।।

केकयाधिपती राजा स्नेहात् कुशलमब्रवीत् ।
येषां कुशलकामोऽसि तेषां सम्प्रत्यनामयम् ।।1.73.3।।

स्वस्रीयं मम राजेन्द्र द्रष्टुकामो महीपति:।
तदर्थमुपयातोऽहमयोध्यां रघुनन्दन।।1.73.4।।

श्रुत्वा त्वहमयोध्यायां विवाहार्थं तवात्मजान् ।
मिथिलामुपयातांस्तु त्वया सह महीपते।।1.73.5।।

त्वरयाभ्युपयातोऽहं द्रष्टुकाम स्स्वसुस्सुतम्।

अथ राजा दशरथ: प्रियातिथिमुपस्थितम्।।1.73.6।।
दृष्ट्वा परमसत्कारै: पूजार्हं समपूजयत्।

ततस्तामुषितो रात्रिं सह पुत्रैर्महात्मभि:।।1.73.7।।

प्रभाते पुनरुत्थाय कृत्वा कर्माणि कर्मवित् ।
ऋषींस्तदा पुरस्कृत्य यज्ञवाटमुपागमत्।।1.73.8।।

युक्ते मुहूर्ते विजये सर्वाभरणभूषितै:।
भ्रातृभिस्सहितो राम: कृतकौतुकमंगल:।।1.73.9।।

वसिष्ठं पुरत: कृत्वा महर्षीनपरानपि।
पितु स्समीपमाश्रित्य तस्थौ भ्रातृभिरावृत:।।1.73.10।।

वसिष्ठो भगवानेत्य वैदेहमिदमब्रवीत्।
राजा दशरथो राजन् कृतकौतुकमङ्गलै:।।1.73.11।।
पुत्रैर्नरवर श्रेष्ठ दातारमभिकाङ्क्षते।

दातृप्रतिग्रहीतृभ्यां सर्वार्था: प्रभवन्ति हि।।1.73.12।।
स्वधर्मं प्रतिपद्यस्व कृत्वा वैवाह्यमुत्तमम्।

इत्युक्त: परमोदारो वसिष्ठेन महात्मना।।1.73.13।।
प्रत्युवाच महातेजा वाक्यं परमधर्मवित्।

कस्स्थित: प्रतिहारो मे कस्याज्ञा सम्प्रतीक्ष्यते।।1.73.14।।
स्वगृहे को विचारोऽस्ति यथा राज्यमिदं तव।

कृतकौतुकसर्वस्वा वेदिमूलमुपागता:।।1.73.15।।
मम कन्या मुनिश्रेष्ठ दीप्ता वह्नेरिवार्चिष:।

सज्जोऽहं त्वत्प्रतीक्षोऽस्मि वेद्यामस्यां प्रतिष्ठित:।।1.73.16।।
अविघ्नं कुरुतां राजा किमर्थमवलम्बते।

तद्वाक्यं जनकेनोक्तं श्रुत्वा दशरथस्तदा।
प्रवेशयामास सुतान् सर्वानृषिगणानपि।।1.73.17।।

ततो राजा विदेहानां वसिष्ठमिदमब्रवीत्।।1.73.18।।
कारयस्व ऋषे सर्वमृषिभि: सह धार्मिक।
रामस्य लोकरामस्य क्रियां वैवाहिकीं विभो।।1.73.19।।

तथेत्युक्त्वा तु जनकं वसिष्ठो भगवानृषि:।
विश्वामित्रं पुरस्कृत्य शतानन्दं च धार्मिकम्।।1.73.20।।

प्रपामध्ये तु विधिवत्वेदिं कृत्वा महातपा: ।
अलञ्चकार तां वेदिं गन्धपुष्पै स्समन्तत: ।।1.73.21।।

सुवर्णपालिकाभिश्च छिद्रकुम्भैश्च साङ्कुरै:।
अङ्कुराढ्यैश्शरावैश्च धूपपात्रै स्सधूपकै:।।1.73.22।।

शङ्खपात्रै स्स्रुवै स्स्रुग्भि: पात्रैरर्घ्याभिपूरितै:।
लाजपूर्णैश्च पात्रीभिरक्षतैरभिसंस्कृतै:।।1.73.23।।

दर्भैस्समैस्समास्तीर्य विधिवन्मन्त्रपूर्वकम्।
अग्निमादाय वेद्यां तु विधिमन्त्रपुरस्कृतम्।।1.73.24।।
जुहावाग्नौ महातेजा वसिष्ठो भगवानृषि:।

ततस्सीतां समानीय सर्वाभरणभूषिताम्।।1.73.25।।
समक्षमग्ने स्संस्थाप्य राघवाभिमुखे तदा।
अब्रवीज्जनको राजा कौसल्यानन्दवर्धनम्।।1.73.26।।

इयं सीता मम सुता सहधर्मचरी तव।
प्रतीच्छ चैनां भद्रं ते पाणिं गृह्णीष्व पाणिना।।1.73.27।।

पतिव्रता महाभागा छायेवानुगता सदा।
इत्युक्त्वा प्राक्षिपद्राजा मन्त्रपूतं जलं तदा।।1.73.28।।

साधु साध्विति देवाना मृषीणां वदतां तदा ।
देवदुन्दुभिर्निर्घोष: पुष्पवर्षो महानभूत्।।1.73.29।।

एवं दत्त्वा तदा सीतां मन्त्रोदकपुरस्कृताम् ।
अब्रवीज्जनको राजा हर्षेणाभिपरिप्लुत:।।1.73.30।।

लक्ष्मणागच्छ भद्रं ते ऊर्मिलामुद्यतां मया।
प्रतीच्छ पाणिं गृह्णीष्व माभूत्कालस्य पर्यय:।।1.73.31।।

तमेवमुक्त्वा जनको भरतं चाभ्यभाषत।
गृहाण पाणिं माण्डव्या: पाणिना रघुनन्दन ।।1.73.32।।

शत्रुघ्नं चापि धर्मात्मा अब्रवीज्जनकेश्वर:।
श्रुतकीर्त्या महाबाहो पाणिं गृह्णीष्व पाणिना।।1.73.33।।

सर्वे भवन्तस्सौम्याश्च सर्वे सुचरितव्रता:।
पत्नीभिस्सन्तु काकुत्स्था माभूत्कालस्य पर्यय:।।1.73.34।।

जनकस्य वच श्शृत्वा पाणीन् पाणिभिरास्पृशन्।
चत्वारस्ते चतसृ़णां वसिष्ठस्य मते स्थिता:।।1.73.35।।

अग्निं प्रदक्षिणीकृत्य वेदिं राजानमेव च।
ऋषींश्चैव महात्मानस्सभार्या रघुसत्तमा:।।1.73.36।।
यथोक्तेन तदा चक्रुर्विवाहं विधिपूर्वकम्।

काकुत्स्थैश्च गृहीतेषु ललितेषु च पाणिषु।।1.73.37।।
पुष्पवृष्टिर्महत्यासीदन्तरिक्षात्सुभास्वरा।

दिव्यदुन्दुभिनिर्घोषैर्गीतवादित्रनिस्वनै:।।1.73.38।।

ननृतुश्चाप्सरस्सङ्घा गन्धर्वाश्च जगु: कलम्।
विवाहे रघुमुख्यानां तदद्भुतमदृश्यत।।1.73.39।।

ईदृशे वर्तमाने तु तूर्योद्घुष्टनिनादिते।
त्रिरग्निं ते परिक्रम्य ऊहुर्भार्यां महौजस:।।1.73.40।।

अथोपकार्यां जग्मुस्ते सभार्या रघुनन्दना:।
राजाऽप्यनुययौ पश्यंत्सर्षिसंघ स्सबान्धव:।।1.73.41।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रिसप्ततितमस्सर्ग:।।

[Marriage of Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna.]

യസ്മിംസ്തു ദിവസേ രാജാ ചക്രേ ഗോദാനമുത്തമമ് .
തസ്മിം സ്തു ദിവസേ ശൂരോ യുധാജിത്സമുപേയിവാന്৷৷1.73.1৷৷

The day the king (Dasaratha) made a gift of the best (available) cows the heroic Yudhajit arrived.

പുത്ര: കേകയരാജസ്യ സാക്ഷാദ്ഭരതമാതുല:.
ദൃഷ്ട്വാ പൃഷ്ട്വാ ച കുശലം രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷1.73.2৷৷

Yudhajit, son of king Kekaya, Bharata's own maternal uncle met the king (Dasaratha) and enquiring about his well-being said:

കേകയാധിപതീ രാജാ സ്നേഹാത് കുശലമബ്രവീത് .
യേഷാം കുശലകാമോസി തേഷാം സമ്പ്രത്യനാമയമ് ৷৷1.73.3৷৷

"My father, king of Kekaya affectionately enquires about your welfare. And they whose
welfare you seek are hale and healthy.

സ്വസ്രീയം മമ രാജേന്ദ്ര! ദ്രഷ്ടുകാമോ മഹീപതി:.
തദര്ഥമുപയാതോഹമയോധ്യാം രഘുനന്ദന!৷৷1.73.4৷৷

The king of Kekaya, O Indra among kings, O Joy of the Raghus, desires to see my sisters's son and on that account I went to Ayodhya.

ശ്രുത്വാ ത്വഹമയോധ്യായാം വിവാഹാര്ഥം തവാത്മജാന് .
മിഥിലാമുപയാതാംസ്തു ത്വയാ സഹ മഹീപതേ!৷৷1.73.5৷৷

ത്വരയാഭ്യുപയാതോഹം ദ്രഷ്ടുകാമ സ്സ്വസുസ്സുതമ്.

O King! having heard in Ayodhya that you have arrived in Mithila along with your sons for their marriage I came here speedily with a desire to see my sister's son .

അഥ രാജാ ദശരഥ: പ്രിയാതിഥിമുപസ്ഥിതമ്৷৷1.73.6৷৷
ദൃഷ്ട്വാ പരമസത്കാരൈ: പൂജാര്ഹം സമപൂജയത്.

King Dasaratha, then accorded a warm welcome to the honoured guest.

തതസ്താമുഷിതോ രാത്രിം സഹ പുത്രൈര്മഹാത്മഭി:৷৷1.73.7৷৷

പ്രഭാതേ പുനരുത്ഥായ കൃത്വാ കര്മാണി കര്മവിത് .
ഋഷീംസ്തദാ പുരസ്കൃത്യ യജ്ഞവാടമുപാഗമത്৷৷1.73.8৷৷

With the night spent with his virtuous sons, he who knew his duties got up at dawn and performed his daily devotionas and reached the sacrificial place following the rishis.

യുക്തേ മുഹൂര്തേ വിജയേ സര്വാഭരണഭൂഷിതൈ:.
ഭ്രാതൃഭിസ്സഹിതോ രാമ: കൃതകൌതുകമംഗല:৷৷1.73.9৷৷

വസിഷ്ഠം പുരത: കൃത്വാ മഹര്ഷീനപരാനപി.
പിതു സ്സമീപമാശ്രിത്യ തസ്ഥൌ ഭ്രാതൃഭിരാവൃത:৷৷1.73.10৷৷

With the necessary auspicious rites preparatory to marriage performed at an auspicious moment, Vijaya, and keeping Vasishta and other maharshis in the forefront, Rama accompanied by his brothers adorned with ornaments of every kind came into his father's presence.

വസിഷ്ഠോ ഭഗവാനേത്യ വൈദേഹമിദമബ്രവീത്.

രാജാ ദശരഥോ രാജന് കൃതകൌതുകമങ്ഗലൈ:৷৷1.73.11৷৷
പുത്രൈര്നരവര ശ്രേഷ്ഠ ദാതാരമഭികാങ്ക്ഷതേ.

Adorable Vasishta approached king Janaka and said, "O King, of Videha! king Dasaratha, the best of men with his sons having performed the auspicious rites preparatory to marriage is awaiting the bestower of the brides".

ദാതൃപ്രതിഗ്രഹീതൃഭ്യാം സര്വാര്ഥാ: പ്രഭവന്തി ഹി৷৷1.73.12৷৷
സ്വധര്മം പ്രതിപദ്യസ്വ കൃത്വാ വൈവാഹ്യമുത്തമമ്.

The giver and the receiver, indeed, attain all ends. Fulfil your own duty by performing the auspicious marriage".

ഇത്യുക്ത: പരമോദാരോ വസിഷ്ഠേന മഹാത്മനാ৷৷1.73.13৷৷
പ്രത്യുവാച മഹാതേജാ വാക്യം പരമധര്മവിത്.

Thus addressed by the great self Vasishta, Janaka, the exceedingly generous, highly lustrous, eminent in ethics replied.

കസ്സ്ഥിത: പ്രതിഹാരോ മേ കസ്യാജ്ഞാ സമ്പ്രതീക്ഷ്യതേ৷৷1.73.14৷৷
സ്വഗൃഹേ കോ വിചാരോസ്തി യഥാ രാജ്യമിദം തവ.

"Did any guard prevent you? Whose command are you waiting for? Why do you hesitate to enter into your own house? This kingdom is like your kingdom".

കൃതകൌതുകസര്വസ്വാ വേദിമൂലമുപാഗതാ:৷৷1.73.15৷৷
മമ കന്യാ മുനിശ്രേഷ്ഠ! ദീപ്താ വഹ്നേരിവാര്ചിഷ:.

O Best of ascetics! my daughters have performed all the rites relating to marriage. They (now) stand at the foot of the altar shining like the bright flames of fire.

സജ്ജോഹം ത്വത്പ്രതീക്ഷോസ്മി വേദ്യാമസ്യാം പ്രതിഷ്ഠിത:৷৷1.73.16৷৷
അവിഘ്നം കുരുതാം രാജാ കിമര്ഥമവലമ്ബതേ.

Ready at the altar, I have been awaiting you, O King! Without hindrance proceed! Why delay?".

തദ്വാക്യം ജനകേനോക്തം ശ്രുത്വാ ദശരഥസ്തദാ.
പ്രവേശയാമാസ സുതാന് സര്വാനൃഷിഗണാനപി৷৷1.73.17৷৷

At the words of Janaka, Dasaratha brought his sons along with the hosts of ascetics and entered the marriage pavilion.

തതോ രാജാ വിദേഹാനാം വസിഷ്ഠമിദമബ്രവീത്৷৷1.73.18৷৷

കാരയസ്വ ഋഷേ! സര്വമൃഷിഭി: സഹ ധാര്മിക.
രാമസ്യ ലോകരാമസ്യ ക്രിയാം വൈവാഹികീം വിഭോ!৷৷1.73.19৷৷

Thereafter the king of the Videhas to Vasishta, "O Adherent of righteousness, O Lord! O Maharshi! perform with the rishis the marriage ceremony of Rama who causes delight to the three worlds".

തഥേത്യുക്ത്വാ തു ജനകം വസിഷ്ഠോ ഭഗവാനൃഷി:.
വിശ്വാമിത്രം പുരസ്കൃത്യ ശതാനന്ദം ച ധാര്മികമ്৷৷1.73.20৷৷

പ്രപാമധ്യേ തു വിധിവത്വേദിം കൃത്വാ മഹാതപാ: .
അലഞ്ചകാര താം വേദിം ഗന്ധപുഷ്പൈ സ്സമന്തത: ৷৷1.73.21৷৷

സുവര്ണപാലികാഭിശ്ച ഛിദ്രകുമ്ഭൈശ്ച സാങ്കുരൈ:.
അങ്കുരാഢ്യൈശ്ശരാവൈശ്ച ധൂപപാത്രൈ സ്സധൂപകൈ:৷৷1.73.22৷৷

ശങ്ഖപാത്രൈ സ്സ്രുവൈ സ്സ്രുഗ്ഭി: പാത്രൈരര്ഘ്യാഭിപൂരിതൈ:.
ലാജപൂര്ണൈശ്ച പാത്രീഭിരക്ഷതൈരഭിസംസ്കൃതൈ:৷৷1.73.23৷৷

Venerable and renowned ascetic Vasishta said "Be it so".And with Viswamitra and virtuous Satananda in the forefront, an altar was duly improvised in the centre of the sacrificial pavilion. He adorned the altar on all sides with fragrant flowers, golden ladles, water-pots with holes filled with sprouts, earthen vessels with sprouts, holders of burning fragrant incense conch-shaped vessels, sacrificial ladles, bowls filled with with water for arghya and other purposes, vessels with roasted paddy and grains of rice.

ദര്ഭൈസ്സമൈസ്സമാസ്തീര്യ വിധിവന്മന്ത്രപൂര്വകമ്.

അഗ്നിമാദായ വേദ്യാം തു വിധിമന്ത്രപുരസ്കൃതമ്৷৷1.73.24৷৷
ജുഹാവാഗ്നൌ മഹാതേജാ വസിഷ്ഠോ ഭഗവാനൃഷി:.

Brilliant and worshipful rishi Vasishta chanted, mantras according to tradition, put the darbha grass of equal proportions around the altar, placed the fire on the altar, recited
the mantras from the scriptures and offered oblations into the flame.

തതസ്സീതാം സമാനീയ സര്വാഭരണഭൂഷിതാമ്৷৷1.73.25৷৷
സമക്ഷമഗ്നേ സ്സംസ്ഥാപ്യ രാഘവാഭിമുഖേ തദാ.
അബ്രവീജ്ജനകോ രാജാ കൌസല്യാനന്ദവര്ധനമ്৷৷1.73.26৷৷

Thereafter king Janaka brought Sita adorned with various ornaments and placed her in the presence of Agni in front of Rama, the enhancer of the joy of Kausalya. And said:

ഇയം സീതാ മമ സുതാ സഹധര്മചരീ തവ.
പ്രതീച്ഛ ചൈനാം ഭദ്രം തേ പാണിം ഗൃഹ്ണീഷ്വ പാണിനാ৷৷1.73.27৷৷

"This my daughter Sita will be your partner in performing her rightful duty. Accept her. Farewell. Take her hand into your own.

പതിവ്രതാ മഹാഭാഗാ ഛായേവാനുഗതാ സദാ.
ഇത്യുക്ത്വാ പ്രാക്ഷിപദ്രാജാ മന്ത്രപൂതം ജലം തദാ৷৷1.73.28৷৷

By being a devoted wife this highly fortunate Sita would always follow you like a shadow". Thus spoken, he sprinkled the water sanctified with mantras (on them).

സാധു സാധ്വിതി ദേവാനാ മൃഷീണാം വദതാം തദാ .
ദേവദുന്ദുഭിര്നിര്ഘോഷ: പുഷ്പവര്ഷോ മഹാനഭൂത്৷৷1.73.29৷৷

Then gods and sages exclaimed: 'well, well'. Celestial kettle-drums were sounded and there was a steady rain of flowers.

ഏവം ദത്ത്വാ തദാ സീതാം മന്ത്രോദകപുരസ്കൃതാമ് .
അബ്രവീജ്ജനകോ രാജാ ഹര്ഷേണാഭിപരിപ്ലുത:৷৷1.73.30৷৷

Then king Janaka sprinkled on Sita waters sanctified by mantras, and immersed in delight said:

ലക്ഷ്മണാഗച്ഛ ഭദ്രം തേ ഊര്മിലാമുദ്യതാം മയാ.
പ്രതീച്ഛ പാണിം ഗൃഹ്ണീഷ്വ മാഭൂത്കാലസ്യ പര്യയ:৷৷1.73.31৷৷

"Lakshmana! come and accept my daughter. Urmila ready to be bestowed upon you
by me. Take her hand. Let there be no delay".

തമേവമുക്ത്വാ ജനകോ ഭരതം ചാഭ്യഭാഷത.
ഗൃഹാണ പാണിം മാണ്ഡവ്യാ: പാണിനാ രഘുനന്ദന ৷৷1.73.32৷৷

Janaka, having spoken thus to Lakshmana addressed Bharata: "O Descendant of the Raghus hold Mandavi's hand in your own".

ശത്രുഘ്നം ചാപി ധര്മാത്മാ അബ്രവീജ്ജനകേശ്വര:.
ശ്രുതകീര്ത്യാ മഹാബാഹോ! പാണിം ഗൃഹ്ണീഷ്വ പാണിനാ৷৷1.73.33৷৷

The righteous king Janaka, said again: "O Mighty-armed Satrughna take the hands of Srutakirti".

സര്വേ ഭവന്തസ്സൌമ്യാശ്ച സര്വേ സുചരിതവ്രതാ:.
പത്നീഭിസ്സന്തു കാകുത്സ്ഥാ മാഭൂത്കാലസ്യ പര്യയ:৷৷1.73.34৷৷

O Descendants of Kakustha (Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna)! you all are gentle. You possess sound character. You are true to your vows. Live with your wives. Let there be no delay".

ജനകസ്യ വച ശ്ശൃത്വാ പാണീന് പാണിഭിരാസ്പൃശന്.
ചത്വാരസ്തേ ചതസൃാം വസിഷ്ഠസ്യ മതേ സ്ഥിതാ:৷৷1.73.35৷৷

At the words of Janaka the four princes took the hands of the four sisters with their own with the consent of Vasishta .

അഗ്നിം പ്രദക്ഷിണീകൃത്യ വേദിം രാജാനമേവ ച.

ഋഷീംശ്ചൈവ മഹാത്മാനസ്സഭാര്യാ രഘുസത്തമാ:৷৷1.73.36৷৷
യഥോക്തേന തദാ ചക്രുര്വിവാഹം വിധിപൂര്വകമ്.

The great, noble princes of the race of Raghu, accompanied by their wives circumambulated the altar of the sacred fire. King Janaka and the sages in obedience
to the directions of Vasishta and in accordance with the sastras conducted the matrimonial.

കാകുത്സ്ഥൈശ്ച ഗൃഹീതേഷു ലലിതേഷു ച പാണിഷു৷৷1.73.37৷৷
പുഷ്പവൃഷ്ടിര്മഹത്യാസീദന്തരിക്ഷാത്സുഭാസ്വരാ.

While the descendants of Kakustha (Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna) held
the elegant hands (of Sita, Urmila, Mandavi, and Srutakirti) there was a heavy rain of bright flowers from the sky.

ദിവ്യദുന്ദുഭിനിര്ഘോഷൈര്ഗീതവാദിത്രനിസ്വനൈ:৷৷1.73.38৷৷

നനൃതുശ്ചാപ്സരസ്സങ്ഘാ ഗന്ധര്വാശ്ച ജഗു: കലമ്.
വിവാഹേ രഘുമുഖ്യാനാം തദദ്ഭുതമദൃശ്യത৷৷1.73.39৷৷

While the bridal ceremony of the foremost of Raghus was on, the apsaras danced to the tune of songs and instrumental music. Sounds of celestial kettle-drums were heard. Gandharvas sang in mellifluous melody. It was an unearthly sight.

ഈദൃശേ വര്തമാനേ തു തൂര്യോദ്ഘുഷ്ടനിനാദിതേ.
ത്രിരഗ്നിം തേ പരിക്രമ്യ ഊഹുര്ഭാര്യാം മഹൌജസ:৷৷1.73.40৷৷

While the celebration resounded witht he wind-instruments the mighty brothers went round the fire three times with their consorts and tied their nuptial knot.

അഥോപകാര്യാം ജഗ്മുസ്തേ സഭാര്യാ രഘുനന്ദനാ:.
രാജാപ്യനുയയൌ പശ്യംത്സര്ഷിസംഘ സ്സബാന്ധവ:৷৷1.73.41৷৷

Thereafter the descendants of Raghu along with their wives departed for their tents. The king (Dasaratha) also accompanied them with hosts of rishis and relatives.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ത്രിസപ്തതിതമസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the seventythird sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.