Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 67. Rama strings the bow and breaks, Janaka sends counsellors to Ayodhya

 

[Rama strings the bow and breaks-- Janaka sends counsellors to Ayodhya to bring king Dasaratha].

जनकस्य वचश्श्रुत्वा विश्वामित्रो महामुनि: ।
धनुर्दर्शय रामाय इति होवाच पार्थिवम्।।1.67.1।।

ततस्स राजा जनक: सामन्तान्व्यादिदेश ह।
धनुरानीयतां दिव्यं गन्धमाल्यविभूषितम्।।1.67.2।।

जनकेन समादिष्टा: सचिवा प्राविशन् पुरीम्।
तद्धनु: पुरत: कृत्वा निर्जग्मु: पार्थिवाज्ञया।।1.67.3।।

नृणां शतानि पञ्चाशद्व्यायतानां महात्मनाम्।
मञ्जूषामष्टचक्रां तां समूहुस्ते कथञ्चन।।1.67.4।।

तामादाय तु मञ्जूषामायसीं यत्र तद्धनु:।
सुरोपमं ते जनकमूचुर्नृपतिमन्त्रिण:।।1.67.5।।

इदं धनुर्वरं राजन् पूजितं सर्वराजभि:।
मिथिलाधिप राजेन्द्र दर्शनीयं यदिच्छसि।।1.67.6।।

तेषां नृपो वच: श्रुत्वा कृताञ्जलिरभाषत।
विश्वामित्रं महात्मानं तौ चोभौ रामलक्ष्मणौ।।1.67.7।।

इदं धनुर्वरं ब्रह्मन् जनकैरभिपूजितम्।
राजभिश्च महावीर्यै: अशक्तै: पूरितुं पुरा।।1.67.8।।

नैतत्सुरगणास्सर्वे नासुरा न च राक्षसा:।
गन्धर्वयक्षप्रवरा: सकिन्नरमहोरगा:।।1.67.9।।

क्व गतिर्मानुषाणां च धनुषोऽस्य प्रपूरणे।
आरोपणे समायोगे वेपने तोलनेऽपि वा।।1.67.10।।

तदेतद्धनुषां श्रेष्ठमानीतं मुनिपुङ्गव।
दर्शयैतन्महाभाग अनयो: राजपुत्रयो:।।1.67.11।।

विश्वामित्रस्तु धर्मात्मा श्रुत्वा जनकभाषितम्।
वत्स राम धनु: पश्य इति राघवमब्रवीत्।।1.67.12।।

ब्रह्मर्षेर्वचनाद्रामो यत्र तिष्ठति तद्धनु:।
मञ्जूषां तामपावृत्य दृष्ट्वा धनुरथाब्रवीत्।।1.67.13।।

इदं धनुर्वरं ब्रह्मन् संस्पृशामीह पाणिना।
यत्नवांश्च भविष्यामि तोलने पूरणेऽपि वा।।1.67.14।।

बाढमित्येव तं राजा मुनिश्च समभाषत।
लीलया स धनुर्मध्ये जग्राह वचनान्मुने:।।1.67.15।

पश्यतां नृपसहस्राणां बहूनां रघुनन्दन: ।
आरोपयत्स धर्मात्मा सलीलमिव तद्धनु:।।1.67.16।।

आरोपयित्वा धर्मात्मा पूरयामास तद्धनु:।
तद्बभञ्ज धनुर्मध्ये नरश्रेष्ठो महायशा:।।1.67.17।।

तस्य शब्दो महानासीत् निर्घातसमनिस्वन:।
भूमिकम्पश्च सुमहान् पर्वतस्येव दीर्यत:।।1.67.18।।

निपेतुश्च नरा स्सर्वे तेन शब्देन मोहिता:।
वर्जयित्वा मुनिवरं राजानं तौ च राघवौ।।1.67.19।।

प्रत्याश्वस्ते जने तस्मिन्राजा विगतसाध्वस:।
उवाच प्राञ्जलिर्वाक्यं वाक्यज्ञो मुनिपुङ्गवम्।।1.67.20।।

भगवन् दृष्टवीर्यो मे रामो दशरथात्मज:।
अत्यद्भुतमचिन्त्यं च न तर्कितमिदं मया।।1.67.21।।

जनकानां कुले कीर्तिमाहरिष्यति मे सुता।
सीता भर्तारमासाद्य रामं दशरथात्मजम्।।1.67.22।।

मम सत्या प्रतिज्ञा च वीर्यशुल्केति कौशिक।
सीता प्राणैर्बहुमता देया रामाय मे सुता।।1.67.23।।

भवतोऽनुमते ब्रह्मन् शीघ्रं गच्छन्तु मन्त्रिण:।
मम कौशिक भद्रं ते अयोध्यां त्वरिता रथै:।।1.67.24।।

राजानं प्रश्रितैर्वाक्यैरानयन्तु पुरं मम।
प्रदानं वीर्यशुल्काया: कथयन्तु च सर्वश:।।1.67.25।।

मुनिगुप्तौ च काकुत्स्थौ कथयन्तु नृपाय वै।
प्रीयमाणं तु राजानमानयन्तु सुशीघ्रगा:।।1.67.26।।

कौशिकश्च तथेत्याह राजा चाभाष्य मन्त्रिण:।।1.67.27।।

अयोध्यां प्रेषयामास धर्मात्मा कृतशासनान्।
यथावृत्तं समाख्यातुमानेतुं च नृपं तदा।।1.67.28।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे सप्तषष्टितमस्सर्ग:।।

[Rama strings the bow and breaks-- Janaka sends counsellors to Ayodhya to bring king Dasaratha].

ജനകസ്യ വചശ്ശ്രുത്വാ വിശ്വാമിത്രോ മഹാമുനി: .
ധനുര്ദര്ശയ രാമായ ഇതി ഹോവാച പാര്ഥിവമ്৷৷1.67.1৷৷

At the words of Janaka, great ascetic Viswamitra said to the king, "Let the bow be shown to Rama".

തതസ്സ രാജാ ജനക: സാമന്താന്വ്യാദിദേശ ഹ.
ധനുരാനീയതാം ദിവ്യം ഗന്ധമാല്യവിഭൂഷിതമ്৷৷1.67.2৷৷

Thereafter king Janaka said to his feudatories, "Let the divine bow adorned with flowers and sandalpaste be brought".

ജനകേന സമാദിഷ്ടാ: സചിവാ പ്രാവിശന് പുരീമ്.
തദ്ധനു: പുരത: കൃത്വാ നിര്ജഗ്മു: പാര്ഥിവാജ്ഞയാ৷৷1.67.3৷৷

Commanded by (king) Janaka, the ministers went to the city, put the bow in front of them and carried it as per the orders of the king.

നൃണാം ശതാനി പഞ്ചാശദ്വ്യായതാനാം മഹാത്മനാമ്.
മഞ്ജൂഷാമഷ്ടചക്രാം താം സമൂഹുസ്തേ കഥഞ്ചന৷৷1.67.4৷৷

Five thousand mighty stalwarts drew with great difficulty the eight-wheeled cart on which the bow was placed in a box.

താമാദായ തു മഞ്ജൂഷാമായസീം യത്ര തദ്ധനു:.
സുരോപമം തേ ജനകമൂചുര്നൃപതിമന്ത്രിണ:৷৷1.67.5৷৷

The counsellors of the king, brought the iron casket containing the bow and said these words to Janaka comparable to a celestial:

ഇദം ധനുര്വരം രാജന് പൂജിതം സര്വരാജഭി:.
മിഥിലാധിപ! രാജേന്ദ്ര! ദര്ശനീയം യദിച്ഛസി৷৷1.67.6৷৷

'O Indra among kings! O lord of Mithila! here is the great bow, worshipped by all kings,
which you intend to show (to Rama)'.

തേഷാം നൃപോ വച: ശ്രുത്വാ കൃതാഞ്ജലിരഭാഷത.
വിശ്വാമിത്രം മഹാത്മാനം തൌ ചോഭൌ രാമലക്ഷ്മണൌ৷৷1.67.7৷৷

Having heard this, the king with folded hands said to the great soul Viswamitra sitting with the two princes Rama and Lakshmana:

ഇദം ധനുര്വരം ബ്രഹ്മന് ജനകൈരഭിപൂജിതമ്.
രാജഭിശ്ച മഹാവീര്യൈ: അശക്തൈ: പൂരിതും പുരാ৷৷1.67.8৷৷

"O Brahman! in the olden days, this great bow was worshipped by my forefathers. Powerful kings failed to string this bow.

നൈതത്സുരഗണാസ്സര്വേ നാസുരാ ന ച രാക്ഷസാ:.
ഗന്ധര്വയക്ഷപ്രവരാ: സകിന്നരമഹോരഗാ:৷৷1.67.9৷৷

Hosts of devatas, asuras, rakhasas, kinnaras and great serpents, the best of gandharvas and yakshas, also failed (to wield this bow).

ക്വ ഗതിര്മാനുഷാണാം ച ധനുഷോസ്യ പ്രപൂരണേ.
ആരോപണേ സമായോഗേ വേപനേ തോലനേപി വാ৷৷1.67.10৷৷

How then can men bend, string, fix the arrow, pull the string and lift it?

തദേതദ്ധനുഷാം ശ്രേഷ്ഠമാനീതം മുനിപുങ്ഗവ!.
ദര്ശയൈതന്മഹാഭാഗ അനയോ: രാജപുത്രയോ:৷৷1.67.11৷৷

O Eminent ascetic! such heaviest bow is brought here, O Highly accomplished sage! show this to the two princes".

വിശ്വാമിത്രസ്തു ധര്മാത്മാ ശ്രുത്വാ ജനകഭാഷിതമ്.
വത്സ രാമ ധനു: പശ്യ ഇതി രാഘവമബ്രവീത്৷৷1.67.12৷৷

Having heard the words of Janaka, the righteous Viswamitra said: "O Child! O Descendant of Raghu! look at this bow".

ബ്രഹ്മര്ഷേര്വചനാദ്രാമോ യത്ര തിഷ്ഠതി തദ്ധനു:.
മഞ്ജൂഷാം താമപാവൃത്യ ദൃഷ്ട്വാ ധനുരഥാബ്രവീത്৷৷1.67.13৷৷

At the words of the great rishi Viswamitra, Rama opened the casket, beheld the bow and said:

ഇദം ധനുര്വരം ബ്രഹ്മന് സംസ്പൃശാമീഹ പാണിനാ.
യത്നവാംശ്ച ഭവിഷ്യാമി തോലനേ പൂരണേപി വാ৷৷1.67.14৷৷

"O Brahmarshi, shall I touch this great bow with my hands lift and string it".

ബാഢമിത്യേവ തം രാജാ മുനിശ്ച സമഭാഷത.
ലീലയാ സ ധനുര്മധ്യേ ജഗ്രാഹ വചനാന്മുനേ:৷৷1.67.15.

The king as also the rishi said "Be it so". At the words of the sage (Viswamitra), he (Rama) took hold of the bow by the its middle with ease:

പശ്യതാം നൃപസഹസ്രാണാം ബഹൂനാം രഘുനന്ദന: .
ആരോപയത്സ ധര്മാത്മാ സലീലമിവ തദ്ധനു:৷৷1.67.16৷৷

Virtuous Rama, the delight of the Raghus, in the presence of several thousands of men fixed the string to the bow and drew it as though with ease.

ആരോപയിത്വാ ധര്മാത്മാ പൂരയാമാസ തദ്ധനു:.
തദ്ബഭഞ്ജ ധനുര്മധ്യേ നരശ്രേഷ്ഠോ മഹായശാ:৷৷1.67.17৷৷

Rama, the best among men, righteous and famous lifted the bow. Stringing it with a twang he drew it and broke it into two in the middle.

തസ്യ ശബ്ദോ മഹാനാസീത് നിര്ഘാതസമനിസ്വന:.
ഭൂമികമ്പശ്ച സുമഹാന് പര്വതസ്യേവ ദീര്യത:৷৷1.67.18৷৷

It generated a loud sound like the clap of thunder, like the trembling of the earth and the splitting of a mountain.

നിപേതുശ്ച നരാ സ്സര്വേ തേന ശബ്ദേന മോഹിതാ:.
വര്ജയിത്വാ മുനിവരം രാജാനം തൌ ച രാഘവൌ৷৷1.67.19৷৷

On hearing the sound, except Janaka, Viswamitra and the two raghavas (Rama and Lakshmana) the rest of the people around fell down and fainted.

പ്രത്യാശ്വസ്തേ ജനേ തസ്മിന്രാജാ വിഗതസാധ്വസ:.
ഉവാച പ്രാഞ്ജലിര്വാക്യം വാക്യജ്ഞോ മുനിപുങ്ഗവമ്৷৷1.67.20৷৷

When the people recovered the king skilful in the use of words addressed the eminent ascetic without apprehension with folded palms in the following words:

ഭഗവന് ദൃഷ്ടവീര്യോ മേ രാമോ ദശരഥാത്മജ:.
അത്യദ്ഭുതമചിന്ത്യം ച ന തര്കിതമിദം മയാ৷৷1.67.21৷৷

"O Worshipful one! I have witnessed the prowess of Rama, son of Dasaratha. I had not
imagined that this marvellous feat could be ever accomplished.

ജനകാനാം കുലേ കീര്തിമാഹരിഷ്യതി മേ സുതാ.
സീതാ ഭര്താരമാസാദ്യ രാമം ദശരഥാത്മജമ്৷৷1.67.22৷৷

By receiving Rama, son of Dasaratha, as her husband, my daughter Sita will bring glory to my dynasty.

മമ സത്യാ പ്രതിജ്ഞാ ച വീര്യശുല്കേതി കൌശിക!.
സീതാ പ്രാണൈര്ബഹുമതാ ദേയാ രാമായ മേ സുതാ৷৷1.67.23৷৷

O Son of Kausika! I announce Sita to be the 'Reward of prowess'. My vow has come true. She is more valuable than my life and fit to be given to Rama.

ഭവതോനുമതേ ബ്രഹ്മന് ശീഘ്രം ഗച്ഛന്തു മന്ത്രിണ:.
മമ കൌശിക ഭദ്രം തേ അയോധ്യാം ത്വരിതാ രഥൈ:৷৷1.67.24৷৷

O Brahmarshi Kausika, be blessed! With your consent my ministers will take the chariots to Ayodhya immediately.

രാജാനം പ്രശ്രിതൈര്വാക്യൈരാനയന്തു പുരം മമ.
പ്രദാനം വീര്യശുല്കായാ: കഥയന്തു ച സര്വശ:৷৷1.67.25৷৷

That Sita, the reward of prowess is to be given to Rama be reventially communicated in detail to king Dasaratha and he may be conveyed here.

മുനിഗുപ്തൌ ച കാകുത്സ്ഥൌ കഥയന്തു നൃപായ വൈ.
പ്രീയമാണം തു രാജാനമാനയന്തു സുശീഘ്രഗാ:৷৷1.67.26৷৷

The welfare of the descendant of Kausika (Rama and Lakshmana) under the protection of sage (Viswamitra) be reported to the king. The king who will be happy to hear this
be brought here by swift-footed men".

കൌശികശ്ച തഥേത്യാഹ രാജാ ചാഭാഷ്യ മന്ത്രിണ:৷৷1.67.27৷৷
അയോധ്യാം പ്രേഷയാമാസ ധര്മാത്മാ കൃതശാസനാന്.
യഥാവൃത്തം സമാഖ്യാതുമാനേതും ച നൃപം തദാ৷৷1.67.28৷৷

The son of Kausika (Viswamitra) also said, "So be it". The virtuous king, having consulted his ministers, despatched counsellors to Ayodhya to communicate to king Dasaratha all that had taken place and bring him (to Mithila).

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ സപ്തഷഷ്ടിതമസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the sixtyseventh sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.