Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 8. Manthara's sinful words.

 

[Manthara incites Kaikeyi --Kaikeyi narrates the virtues of Rama--Manthara insinuates that installation of Rama would harm Bharata--hence Rama should be banished and Bharata coronated.]

मन्थरा त्वभ्यसूयैनामुत्सृज्याभरणं च तत्।
उवाचेदं ततो वाक्यं कोपदुःखसमन्विता।।2.8.1।।

हर्षं किमिदमस्थाने कृतवत्यसि बालिशे।
शोकसागरमध्यस्थमात्मानं नावबुध्यसे।।2.8.2।।

मनसा प्रहसामि त्वां देवि दुःखार्दिता सती।
यच्छोचितव्ये हृष्टाऽसि प्राप्येदं व्यसनं महत्।।2.8.3।।

शोचामि दुर्मतित्वं ते का हि प्राज्ञा प्रहर्षयेत्।
अरेस्सपत्नीपुत्रस्य वृद्धिं मृत्योरिवागताम्।।2.8.4।।

भरतादेव रामस्य राज्यसाधारणाद्भयम्।
तद्विचिन्त्य विषण्णाऽस्मि भयं भीताऽद्धि जायते।।2.8.5।।

लक्ष्मणो हि महेष्वासो रामं सर्वात्मना गतः।
शत्रुघ्नश्चापि भरतं काकुत्स्थं लक्ष्मणो यथा।।2.8.6।।

प्रत्यासन्नक्रमेणापि भरतस्यैव भामिनि।
राज्यक्रमो विप्रकृष्टस्तयोस्तावत्कनीयसोः।।2.8.7।।

विदुषः क्षत्रचारित्रे प्राज्ञस्य प्राप्तकारिणः।
भयात्प्रवेपे रामस्य चिन्तयन्ती तवात्मजम्।।2.8.8।।

सुभगा खलु कौशल्या यस्याः पुत्रोऽभिषेक्ष्यते।
यौवराज्येन महता श्वः पुष्येण द्विजोत्तमैः।।2.8.9।।

प्राप्तां सुमहतीं प्रीतिं प्रतीतां तां हतद्विषम्।
उपस्थास्यसि कौसल्यां दासीव त्त्वं कृताञ्जलिः।।2.8.10।।

एवं चेत्त्वं सहास्माभिस्तस्याः प्रेष्या भविष्यसि।
पुत्रश्च तव रामस्य प्रेष्यभावं गमिष्यति।।2.8.11।।

हृष्टाः खलु भविष्यन्ति रामस्य परमास्स्त्रियः।
अप्रहृष्टा भविष्यन्ति स्नुषास्ते भरतक्षये।।2.8.12।।

तां दृष्ट्वा परमप्रीतां ब्रुवन्तीं मन्थरां ततः।
रामस्यैव गुणान्देवी कैकेयी प्रशशंस ह।।2.8.13।।

धर्मज्ञो गुरुभिर्दान्तः कृतज्ञस्सत्यवाक्छुचिः।
रामो राज्ञ स्सुतो ज्येष्ठो यौवराज्यमतोऽर्हति।।2.8.14।।

भ्रातृ़न्भृत्यांश्च दीर्घायुः पितृवत्पालयिष्यति।
सन्तप्स्यसे कथं कुब्जे श्रुत्वा रामाभिषेचनम्।।2.8.15।।

भरतश्चापि रामस्य ध्रुवं वर्षशतात्परम्।
पितृपैतामहं राज्यमवाप्ता पुरुषर्षभः।।2.8.16।।

सा त्वमभ्युदये प्राप्ते वर्तमाने च मन्थरे।
भविष्यति च कल्याणे किमर्थं परितप्यसे।।2.8.17।।

यथा मे भरतो मान्यस्तथा भूयोऽपि राघवः।
कौशल्यातोऽतिरिक्तं च सोऽनुशुश्रूषते हि माम्।।2.8.18।।

राज्यं यदि हि रामस्य भरतस्यापि तत्तदा।
मन्यते हि यथात्मानं तथा भ्रातृ़ंश्च राघवः।।2.8.19।।

कैकेयीवचनं श्रुत्वा मन्थरा भृशदुःखिता।
दीर्घमुष्णं च विनिश्वस्य कैकेयीमिदमब्रवीत्।।2.8.20।।

अनर्थदर्शिनी मौर्ख्यान्नात्मानमवबुध्यसे।
शोकव्यसनविस्तीर्णे मज्जन्ती दुःखसागरे।।2.8.21।।

भविता राघवो राजा राघवस्यानु यस्सुतः।
राजवंशात्तु कैकेयि भरतःपरिहास्यते।।2.8.22।।

न हि राज्ञस्सुता स्सर्वे राज्ये तिष्ठन्ति भामिनि।
स्थाप्यमानेषु सर्वेषु सुमहाननयो भवेत्।।2.8.23।।

तस्माज्ज्येष्ठे हि कैकेयि राज्यतन्त्राणि पार्थिवाः।
स्थापयन्त्यनवद्याङ्गि गुणवत्स्वितरेष्वपि।।2.8.24।।

असावत्यन्तनिर्भग्नस्तव पुत्रो भविष्यति।
अनाथवत्सुखेभ्यश्च राजवंशाच्च वत्सले।।2.8.25।।

साऽहं त्वदर्थे सम्प्राप्ता त्वं तु मां नावबुद्ध्यसे।
सपत्नि वृद्धौ या मे त्वं प्रदेयं दातुमिच्छसि।।2.8.26।।

ध्रुवं तु भरतं रामः प्राप्य राज्यमकण्टकम्।
देशान्तरं वा नयिता लोकान्तरमथाऽपि वा।।2.8.27।।

बाल एव हि मातुल्यं भरतो नायितस्त्वया।
सन्निकर्षाच्च सौहार्दं जायते स्थावरेष्वपि।।2.8.28।।

भरतस्याप्यनुवशश्शत्रुघ्नोऽपि समं गतः।
लक्ष्मणो हि यथा रामं तथाऽसौ भरतं गतः।।2.8.29।।

श्रूयते हि द्रुमः कश्चिच्छेत्तव्यो वनजीविभिः।
सन्निकर्षादिषीकाभिर्मोचितः परमाद्भयात्।।2.8.30।।

गोप्ता हि रामं सौमित्रिर्लक्ष्मणं चापि राघवः।
अश्विनोरिव सौभ्रात्रं तयोर्लोकेषु विश्रुतम्।।2.8.31।।

तस्मान्न लक्ष्मणे रामः पापं किञ्चित्करिष्यति।
रामस्तु भरते पापं कुर्यादिति न संशयः।।2.8.32।।

तस्माद्राजगृहादेव वनं गच्छतु ते सुतः।
एतद्धि रोचते मह्यं भृशं चापि हितं तव।।2.8.33।।

एवं ते ज्ञातिपक्षस्य श्रेयश्चैव भविष्यति।
यदि चेद्भरतो धर्मात्पित्र्यं राज्यमवाप्स्यसि।।2.8.34।।

स ते सुखोचितो बालो रामस्य सहजो रिपुः।
समृद्धार्थस्य नष्टार्थो जीविष्यति कथं वशे।।2.8.35।।

अभिद्रुतमिवारण्ये सिंहेन गजयूथपम्।
प्रच्छाद्यमानं रामेण भरतं त्रातुमर्हसि।।2.8.36।।

दर्पान्निराकृता पूर्वं त्वया सौभाग्यवत्तया।
राममाता सपत्नी ते कथं वैरं न शातयेत्।।2.8.37।।

यदा हि रामः पृथिवीमवाप्स्यति
प्रभूतरत्नाकरशैलपत्तनाम्।
तदा गमिष्यस्यशुभं पराभवं
सहैव दीना भरतेन भामिनि।।2.8.38।।

यदा हि रामः पृथिवीमवाप्स्यति
ध्रुवं प्रणष्टो भरतो भविष्यति।
अतो हि सञ्चिन्तय राज्यमात्मजे
परस्य चैवाद्य विवासकारणम्।।2.8.39।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टमस्सर्गः।।

[Manthara incites Kaikeyi --Kaikeyi narrates the virtues of Rama--Manthara insinuates that installation of Rama would harm Bharata--hence Rama should be banished and Bharata coronated.]

മന്ഥരാ ത്വഭ്യസൂയൈനാമുത്സൃജ്യാഭരണം ച തത്.
ഉവാചേദം തതോ വാക്യം കോപദുഃഖസമന്വിതാ৷৷2.8.1৷৷

Annoyed with Kaikeyi and filled with rage and sorrow, Manthara discarded the ornament (gifted to her) and said these words:

ഹര്ഷം കിമിദമസ്ഥാനേ കൃതവത്യസി ബാലിശേ!.
ശോകസാഗരമധ്യസ്ഥമാത്മാനം നാവബുധ്യസേ৷৷2.8.2৷৷

O foolish woman! why do you display this misplaced happiness, little realising that you are in the midst of an ocean of sorrow?

മനസാ പ്രഹസാമി ത്വാം ദേവി! ദുഃഖാര്ദിതാ സതീ.
യച്ഛോചിതവ്യേ ഹൃഷ്ടാസി പ്രാപ്യേദം വ്യസനം മഹത്৷৷2.8.3৷৷

O queen! at a time when this great misfortune has befallen you, you are rejoicing
instead of feeling miserable. I am indeed laughing at you at heart.

ശോചാമി ദുര്മതിത്വം തേ കാ ഹി പ്രാജ്ഞാ പ്രഹര്ഷയേത്.
അരേസ്സപത്നീപുത്രസ്യ വൃദ്ധിം മൃത്യോരിവാഗതാമ്৷৷2.8.4৷৷

I pity your false notion. Will any wise woman rejoice at the prosperity of the son of a co-wife who is like an enemy? This is like (courting) death.

ഭരതാദേവ രാമസ്യ രാജ്യസാധാരണാദ്ഭയമ്.
തദ്വിചിന്ത്യ വിഷണ്ണാസ്മി ഭയം ഭീതാദ്ധി ജായതേ৷৷2.8.5৷৷

Since Bharata and Rama have equal claim to the kingdom, Bharata is a source of fear for Rama. Having thought over this matter, I am dejected. Danger springs from one who is in fear.

ലക്ഷ്മണോ ഹി മഹേഷ്വാസോ രാമം സര്വാത്മനാ ഗതഃ.
ശത്രുഘ്നശ്ചാപി ഭരതം കാകുത്സ്ഥം ലക്ഷ്മണോ യഥാ৷৷2.8.6৷৷

Lakshmana who wields a great bow has taken refuge with all his heart in Rama a
descendant of Kakutstha dynasty. So does Satrughna in Bharata.

പ്രത്യാസന്നക്രമേണാപി ഭരതസ്യൈവ ഭാമിനി!.
രാജ്യക്രമോ വിപ്രകൃഷ്ടസ്തയോസ്താവത്കനീയസോഃ৷৷2.8.7৷৷

O beautiful lady! in order of birth, too, Bharata's right to the throne is just next (to Rama's). While being younger, the chances of the other two (Lakshmana and Satrughna) are remote.

വിദുഷഃ ക്ഷത്രചാരിത്രേ പ്രാജ്ഞസ്യ പ്രാപ്തകാരിണഃ.
ഭയാത്പ്രവേപേ രാമസ്യ ചിന്തയന്തീ തവാത്മജമ്৷৷2.8.8৷৷

Rama is learned in the duties of a kshatriya. He is wise enough to do what he should at the appropriate time. While reflecting the fate of your son, I am trembling with fear.

സുഭഗാ ഖലു കൌശല്യാ യസ്യാഃ പുത്രോഭിഷേക്ഷ്യതേ.
യൌവരാജ്യേന മഹതാ ശ്വഃ പുഷ്യേണ ദ്വിജോത്തമൈഃ৷৷2.8.9৷৷

Kausalya whose son is going to be coronated as heir-apparent by eminent
brahmins under Pushya star tomorrow is fortunate, indeed.

പ്രാപ്താം സുമഹതീം പ്രീതിം പ്രതീതാം താം ഹതദ്വിഷമ്.
ഉപസ്ഥാസ്യസി കൌസല്യാം ദാസീവ ത്ത്വം കൃതാഞ്ജലിഃ৷৷2.8.10৷৷

With folded palms like an attendant, you will have to serve that renowned Kausalya who is greatlly delighted by getting rid of her enemies.

ഏവം ചേത്ത്വം സഹാസ്മാഭിസ്തസ്യാഃ പ്രേഷ്യാ ഭവിഷ്യസി.
പുത്രശ്ച തവ രാമസ്യ പ്രേഷ്യഭാവം ഗമിഷ്യതി৷৷2.8.11৷৷

If you thus become her attendant along with us, your son will also develop slavishness towards Rama.

ഹൃഷ്ടാഃ ഖലു ഭവിഷ്യന്തി രാമസ്യ പരമാസ്സ്ത്രിയഃ.
അപ്രഹൃഷ്ടാ ഭവിഷ്യന്തി സ്നുഷാസ്തേ ഭരതക്ഷയേ৷৷2.8.12৷৷

All the women of Rama's (palace) will be delighted indeed. With the decline of Bharata, your daughters-in-law will be deprived of all happiness.

താം ദൃഷ്ട്വാ പരമപ്രീതാം ബ്രുവന്തീം മന്ഥരാം തതഃ.
രാമസ്യൈവ ഗുണാന്ദേവീ കൈകേയീ പ്രശശംസ ഹ৷৷2.8.13৷৷

Having seen that morose Manthara speaking thus, Kaikeyi commended the virtues of Rama.

ധര്മജ്ഞോ ഗുരുഭിര്ദാന്തഃ കൃതജ്ഞസ്സത്യവാക്ഛുചിഃ.
രാമോ രാജ്ഞ സ്സുതോ ജ്യേഷ്ഠോ യൌവരാജ്യമതോര്ഹതി৷৷2.8.14৷৷

Rama knows righteouness. He has been taught self-restraint by elders. He is grateful and truthful. He is undefiled. He is the eldest son of the king. Therefore, he deserves to be the heir-apparent (of the kingdom).

ഭ്രാതൃ്ഭൃത്യാംശ്ച ദീര്ഘായുഃ പിതൃവത്പാലയിഷ്യതി.
സന്തപ്സ്യസേ കഥം കുബ്ജേ! ശ്രുത്വാ രാമാഭിഷേചനമ്৷৷2.8.15৷৷

Blessed with a long life, Rama will protect his brothers and the servants like a
father. O hunchback, hearing Rama's coronation why are you aggrieved?

ഭരതശ്ചാപി രാമസ്യ ധ്രുവം വര്ഷശതാത്പരമ്.
പിതൃപൈതാമഹം രാജ്യമവാപ്താ പുരുഷര്ഷഭഃ৷৷2.8.16৷৷

After a hundred years of Rama's rule, Bharata, the best of men, will get the kingdom of his ancestors.

സാ ത്വമഭ്യുദയേ പ്രാപ്തേ വര്തമാനേ ച മന്ഥരേ!.
ഭവിഷ്യതി ച കല്യാണേ കിമര്ഥം പരിതപ്യസേ৷৷2.8.17৷৷

Manthara, we have enjoyed prosperity in the past, we are enjoying it now and we will enjoy it in future. Then why are you aggrieved?

യഥാ മേ ഭരതോ മാന്യസ്തഥാ ഭൂയോപി രാഘവഃ.
കൌശല്യാതോതിരിക്തം ച സോനുശുശ്രൂഷതേ ഹി മാമ്৷৷2.8.18৷৷

For me, if Bharata is worthy of consideration Rama is worthier. He serves me even more (scrupulously) than he does Kausalya.

രാജ്യം യദി ഹി രാമസ്യ ഭരതസ്യാപി തത്തദാ.
മന്യതേ ഹി യഥാത്മാനം തഥാ ഭ്രാതൃശ്ച രാഘവഃ৷৷2.8.19৷৷

If the kingdom is Rama's, it is also Bharata's, since Rama regards his brothers as his own self

കൈകേയീവചനം ശ്രുത്വാ മന്ഥരാ ഭൃശദുഃഖിതാ.
ദീര്ഘമുഷ്ണം ച വിനിശ്വസ്യ കൈകേയീമിദമബ്രവീത്৷৷2.8.20৷৷

Having heard Kaikeyi's words Manthara was extremely unhappy. Heaving deep, hot sighs she said to Kaikeyi.

അനര്ഥദര്ശിനീ മൌര്ഖ്യാന്നാത്മാനമവബുധ്യസേ.
ശോകവ്യസനവിസ്തീര്ണേ മജ്ജന്തീ ദുഃഖസാഗരേ৷৷2.8.21৷৷

You are sinking in the sea of sorrow widened with tears and troubles. But you are stupid enough not to perceive your own well-being.

ഭവിതാ രാഘവോ രാജാ രാഘവസ്യാനു യസ്സുതഃ.
രാജവംശാത്തു കൈകേയി ഭരതഃപരിഹാസ്യതേ৷৷2.8.22৷৷

Rama, the scion of the Raghus, will become king. After Rama, his son will suceed him. O Kaikeyi, as for Bharata, he will be debarred from royal succession (altogether).

ന ഹി രാജ്ഞസ്സുതാ സ്സര്വേ രാജ്യേ തിഷ്ഠന്തി ഭാമിനി!.
സ്ഥാപ്യമാനേഷു സര്വേഷു സുമഹാനനയോ ഭവേത്৷৷2.8.23৷৷

O lovely lady, not all the sons of the king will inherit the kingdom. If all of them are installed as kings, there will be great disorder.

തസ്മാജ്ജ്യേഷ്ഠേ ഹി കൈകേയി രാജ്യതന്ത്രാണി പാര്ഥിവാഃ.
സ്ഥാപയന്ത്യനവദ്യാങ്ഗി ഗുണവത്സ്വിതരേഷ്വപി৷৷2.8.24৷৷

O Kaikeyi of beautiful limbs, for that reason kings bestow the governance of the kingdom either on the eldest or on other virtuous sons.

അസാവത്യന്തനിര്ഭഗ്നസ്തവ പുത്രോ ഭവിഷ്യതി.
അനാഥവത്സുഖേഭ്യശ്ച രാജവംശാച്ച വത്സലേ৷৷2.8.25৷৷

O (Kaikeyi) dear! cut off from royal succession as well as from its comforts, your son will become totally forlorn and broken-hearted.

സാഹം ത്വദര്ഥേ സമ്പ്രാപ്താ ത്വം തു മാം നാവബുദ്ധ്യസേ.
സപത്നി വൃദ്ധൌ യാ മേ ത്വം പ്രദേയം ദാതുമിച്ഛസി৷৷2.8.26৷৷

I am here to serve your interest. Nevertheless you do not understand me and you wish to confer gifts on me on the occasion of the prosperity of your co-wife.

ധ്രുവം തു ഭരതം രാമഃ പ്രാപ്യ രാജ്യമകണ്ടകമ്.
ദേശാന്തരം വാ നയിതാ ലോകാന്തരമഥാപി വാ৷৷2.8.27৷৷

Rama, having secured the thornless kingdom, will banish Bharata from the country or else send him to the other world. This is certain.

ബാല ഏവ ഹി മാതുല്യം ഭരതോ നായിതസ്ത്വയാ.
സന്നികര്ഷാച്ച സൌഹാര്ദം ജായതേ സ്ഥാവരേഷ്വപി৷৷2.8.28৷৷

Bharata has been sent by you right from his childhood to his maternal uncle's house. Proximity creates friendship even amongst the inanimate objects.

ഭരതസ്യാപ്യനുവശശ്ശത്രുഘ്നോപി സമം ഗതഃ.
ലക്ഷ്മണോ ഹി യഥാ രാമം തഥാസൌ ഭരതം ഗതഃ৷৷2.8.29৷৷

Satrughna who is obedient to Bharata has followed him. Like Lakshmana who has taken refuge in Rama, he has also resorted to Bharata.

ശ്രൂയതേ ഹി ദ്രുമഃ കശ്ചിച്ഛേത്തവ്യോ വനജീവിഭിഃ.
സന്നികര്ഷാദിഷീകാഭിര്മോചിതഃ പരമാദ്ഭയാത്৷৷2.8.30৷৷

It is said that a tree intended to be cut down by those living on the forest is let off due to entanglement of a kind of grass known as Ishika (thorny bushes) growing in its vicinity. (If Bharata had been at Ayodhya now, Dasaratha himself would have helped him.

ഗോപ്താ ഹി രാമം സൌമിത്രിര്ലക്ഷ്മണം ചാപി രാഘവഃ.
അശ്വിനോരിവ സൌഭ്രാത്രം തയോര്ലോകേഷു വിശ്രുതമ്৷৷2.8.31৷৷

Just as Lakshmana protects Rama, Rama protects Lakshmana. Their brotherhood is renowned in the world like that of the Ashwins.

തസ്മാന്ന ലക്ഷ്മണേ രാമഃ പാപം കിഞ്ചിത്കരിഷ്യതി.
രാമസ്തു ഭരതേ പാപം കുര്യാദിതി ന സംശയഃ৷৷2.8.32৷৷

Rama will do no harm to Lakshmana. As for Bharata, Rama will doubtless do him harm.

തസ്മാദ്രാജഗൃഹാദേവ വനം ഗച്ഛതു തേ സുതഃ.
ഏതദ്ധി രോചതേ മഹ്യം ഭൃശം ചാപി ഹിതം തവ৷৷2.8.33৷৷

Therefore let your son go to the forest straight from his uncle's palace only. That alone will please me. For you also this is highly beneficial.

ഏവം തേ ജ്ഞാതിപക്ഷസ്യ ശ്രേയശ്ചൈവ ഭവിഷ്യതി.
യദി ചേദ്ഭരതോ ധര്മാത്പിത്ര്യം രാജ്യമവാപ്സ്യസി৷৷2.8.34৷৷

If Bharata secures the ancestral kingdom righteously, it will bring welfare to you and to your relations also.

സ തേ സുഖോചിതോ ബാലോ രാമസ്യ സഹജോ രിപുഃ.
സമൃദ്ധാര്ഥസ്യ നഷ്ടാര്ഥോ ജീവിഷ്യതി കഥം വശേ৷৷2.8.35৷৷

Your son, that young Bharata, is accustomed to comforts. He is a born enemy of Rama. How will he, deprived of all wealth, live under the control of Rama?

അഭിദ്രുതമിവാരണ്യേ സിംഹേന ഗജയൂഥപമ്.
പ്രച്ഛാദ്യമാനം രാമേണ ഭരതം ത്രാതുമര്ഹസി৷৷2.8.36৷৷

Like the leader of an elephant-herd attacked by a lion in the forest, Bharata is going to be oppressed by Rama. You should save him.

ദര്പാന്നിരാകൃതാ പൂര്വം ത്വയാ സൌഭാഗ്യവത്തയാ.
രാമമാതാ സപത്നീ തേ കഥം വൈരം ന ശാതയേത്৷৷2.8.37৷৷

Being fortunate (being the favourite wife of your husband) you slighted your co-wife
earlier with pride. How will she, Rama's mother (Kausalya) remain without retaliating?

യദാ ഹി രാമഃ പൃഥിവീമവാപ്സ്യതി
പ്രഭൂതരത്നാകരശൈലപത്തനാമ്.
തദാ ഗമിഷ്യസ്യശുഭം പരാഭവം
സഹൈവ ദീനാ ഭരതേന ഭാമിനി!৷৷2.8.38৷৷

O lovely lady! when Rama becomes the lord of this earth with its oceans, mountains and cities, then along with Bharata you will become miserable and fall into disgrace.

യദാ ഹി രാമഃ പൃഥിവീമവാപ്സ്യതി
ധ്രുവം പ്രണഷ്ടോ ഭരതോ ഭവിഷ്യതി.
അതോ ഹി സഞ്ചിന്തയ രാജ്യമാത്മജേ
പരസ്യ ചൈവാദ്യ വിവാസകാരണമ്৷৷2.8.39৷৷

When Rama obtains this earth, Bharata will be certainly ruined. Therefore, right now think of the kingdom for your son and the means of banishment for your enemy, Rama.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ അഷ്ടമസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the eighth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki