Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 54. The hermitage of Bharadwaja Maharshi.

 

[Rama, Sita and Lakshmana depart for Dandaka forest -- reach the hermitage of sage Bharadwaja -- seek advice for a dwelling -- place -- Bharadwaja suggests Chitrakuta at the confluence of rivers Ganga and Yamuna -- they set out after a night's stay.]

ते तु तस्मिन्महावृक्षे उषित्वा रजनीं शिवाम्।
विमलेऽभ्युदिते सूर्ये तस्माद्देशात्प्रतस्थिरे।।2.54.1।।

यत्र भागीरथीं गङ्गां यमुनाभिप्रवर्तते।
जग्मुस्तं देशमुद्दिश्य विगाह्य सुमहद्वनम्।।2.54.2।।

ते भूमिभागान्विविधान् देशांश्चापि मनोरमान्।
अदृष्टपूर्वान् पश्यन्तस्तत्र तत्र यशश्विनः।।2.54.3।।

यथा क्षेमेण गच्छन् स पश्यंश्च विविधान् द्रुमान्।
निवृत्तमात्रे दिवसे रामः सौमित्रिमब्रवीत्।।2.54.4।।

प्रयागमभितः पश्य सौमित्रे धूममुन्नतम्।
अग्नेर्भगवतः केतुं मन्ये सन्निहितो मुनिः।।2.54.5।।

नूनं प्राप्ताः स्म सम्भेदं गङ्गायमुनयोर्वयम्।
तथा हि श्रूयते शब्दो वारिणो वारिघट्टितः।।2.54.6।।

दारूणि परिभिन्नानि वनजैरुपजीविभिः।
भरद्वाजाश्रमे चैते दृश्यन्ते विविधा द्रुमाः।।2.54.7।।

धन्विनौ तौ सुखं गत्वा लम्बमाने दिवाकरे।
गङ्गायमुनयोस्सन्धौ प्रापतुर्निलयं मुनेः।।2.54.8।।

रामस्त्वाश्रममासाद्य त्रासयन्मृगपक्षिणः।
गत्वा मुहूर्तमध्वानं भरद्वाजमुपागमत्।।2.54.9।।

ततस्त्वाश्रमासाद्य मुनेर्दर्शनकाङ्क्षिणौ।
सीतयानुगतौ वीरौ दूरादेवावतस्थतुः।।2.54.10।।

स प्रविश्य महात्मानमृषिं शिष्यगणैर्वृतम्।

संशितव्रतमेकाग्रं तपसा लब्धचक्षुषम्।।2.54.11।।

हुताग्निहोत्रं दृष्ट्वैव महाभागं कृताञ्जलिः।

रामः सौमित्रिणा सार्धं सीतया चाभ्यवादयत्।।2.54.12।।

न्यवेदयत चात्मानं तस्मै लक्ष्मणपूर्वजः।

पुत्रौ दशरथस्यावां भगवन् रामलक्ष्मणौ।।2.54.13।।

भार्या ममेयं वैदेही कल्याणी जनकात्मजा।

मां चानुयाता विजनं तपोवनमनिन्दिता।।2.54.14।।

पित्रा प्रव्राज्यमानं मां सौमित्रिरनुज प्रियः।

अयमन्वगमद्भ्राता वनमेव दृढव्रतः।।2.54.15।।

पित्रा नियुक्ता भगवन् प्रवेक्ष्यामस्तपोवनम्।

धर्ममेव चरिष्याम स्तत्र मूलफलाशनाः।।2.54.16।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा राजपुत्रस्य धीमतः।

उपानयत धर्मात्मा गामर्घ्यमुदकं ततः।।2.54.17।।

नानाविधानन्नरसान् वन्यमूलफलाश्रयान्।

तेभ्यो ददौ तप्ततपा वासं चैवाभ्यकल्पयत्।।2.54.18।।

मृगपक्षिभिरासीनो मुनिभिश्च समन्ततः।

राममागतमभ्यर्च्य स्वागतेनाहतं मुनिः।।2.54.19।।

प्रतिगृह्य च तामर्चामुपविष्टं स राघवम्।

भरद्वाजोऽब्रवीद्वाक्यं धर्मयुक्तमिदं तदा।।2.54.20।।

चिरस्य खलु काकुत्स्थ पश्यामि त्वामिहागतम्।

श्रुतं तव मया चेदं विवासनमकारणम्।।2.54.21।।

अवकाशो विविक्तोऽयं महानद्योस्समागमे।

पुण्यश्च रमणीयश्च वसत्विह भवान् सुखम्।।2.54.22।।

एवमुक्तस्तु वचनं भरद्वाजेन राघवः।

प्रत्युवाच शुभं वाक्यं रामः सर्वहिते रतः।।2.54.23।।

भगवन्नित आसन्नः पौरजानपदो जनः।

सुदर्शमिह मां प्रेक्ष्य मन्येऽहमिममाश्रमम्।।2.54.24।।

आगमिष्यति वैदेहीं मां चापि प्रेक्षको जनः।

अनेन कारणेनाहमिह वासं न रोचये।।2.54.25।।

एकान्ते पश्य भगवन्नाश्रमस्थानमुत्तमम्।

रमेत यत्र वैदेही सुखार्हा जनकात्मजा।।2.54.26।।

एतछ्रुत्वा शुभं वाक्यं भरद्वाजो महामुनिः।

राघवस्य ततो वाक्यमर्थग्राहकमब्रवीत्।।2.54.27।।

दशक्रोश इतस्तात गिरिर्यत्रनिवत्स्यसि।

महर्षिसेवितः पुण्यः सर्वतः सुखदर्शनः।।2.54.28।।

गोलाङ्गूलानुचरितो वानरर्क्षनिषेवितः।

चित्रकूट इति ख्यातो गन्धमादनसन्निभः।।2.54.29।।

यावता चित्रकूटस्य नरशृङ्गान्यवेक्षते।

कल्याणानि समाधत्ते न पापे कुरुते मनः।।2.54.30।।

ऋषयस्तत्र बहवो विहृत्य शरदां शतम्।

तपसा दिवमारूढाः कपालशिरसा सह।।2.54.31।।

प्रविविक्तमहं मन्ये तं वासं भवतस्सुखम्।

इह वा वनवासाय वस राम मया सह।।2.54.32।।

स रामं सर्वकामैस्तं भरद्वाजः प्रियातिथिम्।

सभार्यं सह च भ्रात्रा प्रतिजग्राह धर्मवित्।।2.54.33।।

तस्य प्रयागे रामस्य तं महर्षिमुपेयुषः।

प्रपन्ना रजनी पुण्याः चित्राः कथयतः कथाः।।2.54.34।।

सीतातृतीयः काकुत्स्थः परिश्रान्तः सुखोचितः।

भरद्वाजाश्रमे रम्ये तां रात्रिमवसत्सुखम्।।2.54.35।।

प्रभातायां रजन्यां तु भरद्वाजमुपागमत्।

उवाच नरशार्दूलो मुनिं ज्वलिततेजसम्।।2.54.36।।

शर्वरीं भगवन्नद्य सत्यशील तवाश्रमे।

उषिताः स्मेह वसतिमनुजानातु नो भवान्।।2.54.37।।

रात्र्यां तु तस्यां व्युष्टायां भरद्वाजोऽब्रवीदिदम्।

मधुमूलफलोपेतं चित्रकूटं व्रजेति ह।।2.54.38।।

वासमौपयिकं मन्ये तव राम महाबल

नानानगगणोपेतः किन्नरोरगसेवितः।

मयूरनादाभिरुतो गजराजनिषेवितः।।2.54.39।।

गम्यतां भवता शैल श्चित्रकूटः स विश्रुतः।

पुण्यश्च रमणीयश्च बहुमूलफलायुतः।।2.54.40।।

तत्र कुञ्जरयूथानि मृगयूथानि चाभितः।

विचरन्ति वनान्तेस्मिन् तानि द्रक्ष्यसि राघव।।2.54.41।।

सरित्प्रस्रवणप्रस्थान् दरीकन्दरनिर्झरान्।

चरतः सीतया सार्धं नन्दिष्यति मनस्तव।।2.54.42।।

प्रहृष्टकोयष्टिककोकिलस्वनैर्विनादितं तं वसुधाधरं शिवम्।

मृगैश्च मत्तैर्बहुभिश्च कुञ्जरैः सुरम्यमासाद्य समावसाश्रमम्।।2.54.43।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे चतुःपञ्चाश स्सर्गः।।

[Rama, Sita and Lakshmana depart for Dandaka forest --- reach the hermitage of sage Bharadwaja --- seek advice for a dwelling --- place --- Bharadwaja suggests Chitrakuta at the confluence of rivers Ganga and Yamuna --- they set out after a night's stay.]

തേ തു തസ്മിന്മഹാവൃക്ഷേ ഉഷിത്വാ രജനീം ശിവാമ്.
വിമലേഭ്യുദിതേ സൂര്യേ തസ്മാദ്ദേശാത്പ്രതസ്ഥിരേ৷৷2.54.1৷৷

They (Rama, Sita and Lakshmana) spent that auspicious night under that great tree and set out from there after the bright sun rose.

യത്ര ഭാഗീരഥീം ഗങ്ഗാം യമുനാഭിപ്രവര്തതേ.
ജഗ്മുസ്തം ദേശമുദ്ദിശ്യ വിഗാഹ്യ സുമഹദ്വനമ്৷৷2.54.2৷৷

തേ ഭൂമിഭാഗാന്വിവിധാന് ദേശാംശ്ചാപി മനോരമാന്.
അദൃഷ്ടപൂര്വാന് പശ്യന്തസ്തത്ര തത്ര യശശ്വിനഃ৷৷2.54.3৷৷

Illustrious Rama, Sita and Lakshmana entered the deep forest and saw the different regions of the land and other enchanting places which they had never seen before and proceeded towards the region where the river Yamuna merged with Bhagirathi Ganga.

യഥാ ക്ഷേമേണ ഗച്ഛന് സ പശ്യംശ്ച വിവിധാന് ദ്രുമാന്.
നിവൃത്തമാത്രേ ദിവസേ രാമഃ സൌമിത്രിമബ്രവീത്৷৷2.54.4৷৷

Walking on the safe path and observing various kinds of trees Rama said to Lakshmana at the end of the day:

പ്രയാഗമഭിതഃ പശ്യ സൌമിത്രേ ധൂമമുന്നതമ്.
അഗ്നേര്ഭഗവതഃ കേതും മന്യേ സന്നിഹിതോ മുനിഃ৷৷2.54.5৷৷

O son of Sumitra, look at the column of smoke rising like the banner of the venerable fire-god near Prayaga. I think an ascetic dwells nearby.

നൂനം പ്രാപ്താഃ സ്മ സമ്ഭേദം ഗങ്ഗായമുനയോര്വയമ്.
തഥാ ഹി ശ്രൂയതേ ശബ്ദോ വാരിണോ വാരിഘട്ടിതഃ৷৷2.54.6৷৷

We have surely reached the confluence of Ganga and Yamuna which can be ascertained from the sounds of clashing water.

ദാരൂണി പരിഭിന്നാനി വനജൈരുപജീവിഭിഃ.
ഭരദ്വാജാശ്രമേ ചൈതേ ദൃശ്യന്തേ വിവിധാ ദ്രുമാഃ৷৷2.54.7৷৷

Here are logs of wood cut into pieces by forest-dwellers, living on forest products. You can see various trees near the hermitage of sage Bharadwaja.

ധന്വിനൌ തൌ സുഖം ഗത്വാ ലമ്ബമാനേ ദിവാകരേ.
ഗങ്ഗായമുനയോസ്സന്ധൌ പ്രാപതുര്നിലയം മുനേഃ৷৷2.54.8৷৷

The two archers (Rama and Lakshmana) reached comfortably (walking at an easy pace) by evening the hermitage of sage Bharadwaja near the confluence of Ganga and Yamuna.

രാമസ്ത്വാശ്രമമാസാദ്യ ത്രാസയന്മൃഗപക്ഷിണഃ.
ഗത്വാ മുഹൂര്തമധ്വാനം ഭരദ്വാജമുപാഗമത്৷৷2.54.9৷৷

Seeing Rama approaching the hermitage the deer and the birds were frightened. Proceeding on the path, for a while Rama reached (the place of) Bharadwaja.

തതസ്ത്വാശ്രമാസാദ്യ മുനേര്ദര്ശനകാങ്ക്ഷിണൌ.
സീതയാനുഗതൌ വീരൌ ദൂരാദേവാവതസ്ഥതുഃ৷৷2.54.10৷৷

Thereafter the two heroes followed by Sita arrived at the hermitage and, wishing to see the sage, waited at a distance.

സ പ്രവിശ്യ മഹാത്മാനമൃഷിം ശിഷ്യഗണൈര്വൃതമ്.
സംശിതവ്രതമേകാഗ്രം തപസാ ലബ്ധചക്ഷുഷമ്৷৷2.54.11৷৷

ഹുതാഗ്നിഹോത്രം ദൃഷ്ട്വൈവ മഹാഭാഗം കൃതാഞ്ജലിഃ.
രാമഃ സൌമിത്രിണാ സാര്ധം സീതയാ ചാഭ്യവാദയത്৷৷2.54.12৷৷

Rama entered the hermitage and saw that high-souled Bharadwaja surrounded by his disciples. He was a distinguished sage who (himself) kindled sacrficial fires and acquired spiritual insight by practising rigid austerities with concentration of mind and ascetic powers. Rama, Lakshmana and Sita paid their obeisance to that great sage.

ന്യവേദയത ചാത്മാനം തസ്മൈ ലക്ഷ്മണപൂര്വജഃ.
പുത്രൌ ദശരഥസ്യാവാം ഭഗവന് രാമലക്ഷ്മണൌ৷৷2.54.13৷৷

Lakshmana's elder brother (Rama) introduced himself (to Bharadwaja), O venerable one, we are both sons of Dasaratha, Rama and Lakshmana.

ഭാര്യാ മമേയം വൈദേഹീ കല്യാണീ ജനകാത്മജാ.
മാം ചാനുയാതാ വിജനം തപോവനമനിന്ദിതാ৷৷2.54.14৷৷

This blessed one is my consort, Sita, daughter of Janaka. Irreproachable she has followed me to the desolate grove of penance (hermitage).

പിത്രാ പ്രവ്രാജ്യമാനം മാം സൌമിത്രിരനുജ പ്രിയഃ.
അയമന്വഗമദ്ഭ്രാതാ വനമേവ ദൃഢവ്രതഃ৷৷2.54.15৷৷

This is the son of Sumitra, my beloved younger brother, a man of firm resolve. He has accompanied me when I was sent on exile to the forest by my father.

പിത്രാ നിയുക്താ ഭഗവന് പ്രവേക്ഷ്യാമസ്തപോവനമ്.
ധര്മമേവ ചരിഷ്യാമ സ്തത്ര മൂലഫലാശനാഃ৷৷2.54.16৷৷

O venerable one! on my father's command we entered the desolate forest of penance. Subsisting on roots and fruits, I shall practise the righteous way of life.

തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ രാജപുത്രസ്യ ധീമതഃ.
ഉപാനയത ധര്മാത്മാ ഗാമര്ഘ്യമുദകം തതഃ৷৷2.54.17৷৷

Sage Bharadwaja heard the words of sagacious Rama and offered a bull, water (for washing feet) and arghya (offering to a guest).

നാനാവിധാനന്നരസാന് വന്യമൂലഫലാശ്രയാന്.
തേഭ്യോ ദദൌ തപ്തതപാ വാസം ചൈവാഭ്യകല്പയത്৷৷2.54.18৷৷

The ascetic who practised severe penance offered them different kinds of food and drink made from roots and fruits available in the forest. He also provided them a place to rest in.

മൃഗപക്ഷിഭിരാസീനോ മുനിഭിശ്ച സമന്തതഃ.
രാമമാഗതമഭ്യര്ച്യ സ്വാഗതേനാഹതം മുനിഃ৷৷2.54.19৷৷

There the sage sat, surrounded by hermits, animals and birds after having welcomed Rama with due honour.

പ്രതിഗൃഹ്യ ച താമര്ചാമുപവിഷ്ടം സ രാഘവമ്.
ഭരദ്വാജോബ്രവീദ്വാക്യം ധര്മയുക്തമിദം തദാ৷৷2.54.20৷৷

Rama accepted the hospitality of Bharadwaja and took a seat in front of the sage, who spoke to him these words in conformity with righteousness:

ചിരസ്യ ഖലു കാകുത്സ്ഥ! പശ്യാമി ത്വാമിഹാഗതമ്.
ശ്രുതം തവ മയാ ചേദം വിവാസനമകാരണമ്৷৷2.54.21৷৷

O descendant of the Kakutstha dynasty, I am able to see you on your arrival here after a long time. I have also heard about your unwarranted banishment.

അവകാശോ വിവിക്തോയം മഹാനദ്യോസ്സമാഗമേ.
പുണ്യശ്ച രമണീയശ്ച വസത്വിഹ ഭവാന് സുഖമ്৷৷2.54.22৷৷

This sacred and solitary region near the confluence of two great rivers (Ganga and Yamuna) is a pleasant place. You may stay here comfortably.

ഏവമുക്തസ്തു വചനം ഭരദ്വാജേന രാഘവഃ.
പ്രത്യുവാച ശുഭം വാക്യം രാമഃ സര്വഹിതേ രതഃ৷৷2.54.23৷৷

Rama, ever devoted to the well-being of every one, heard Bharadwaja and replied to him with these auspicious words:

ഭഗവന്നിത ആസന്നഃ പൌരജാനപദോ ജനഃ.
സുദര്ശമിഹ മാം പ്രേക്ഷ്യ മന്യേഹമിമമാശ്രമമ്৷৷2.54.24৷৷

ആഗമിഷ്യതി വൈദേഹീം മാം ചാപി പ്രേക്ഷകോ ജനഃ.
അനേന കാരണേനാഹമിഹ വാസം ന രോചയേ৷৷2.54.25৷৷

O venerable sage, I feel the people living in nearby villages and towns, perceiving that we can be easily seen here, will frequent this ashram. This is the reason I don't wish to stay here.

ഏകാന്തേ പശ്യ ഭഗവന്നാശ്രമസ്ഥാനമുത്തമമ്.
രമേത യത്ര വൈദേഹീ സുഖാര്ഹാ ജനകാത്മജാ৷৷2.54.26৷৷

O revered one, Janaka's daughter (Sita) deserves comfort. Suggest a solitary and agreeable place for our hermitage where she can enjoy herself.

ഏതഛ്രുത്വാ ശുഭം വാക്യം ഭരദ്വാജോ മഹാമുനിഃ.
രാഘവസ്യ തതോ വാക്യമര്ഥഗ്രാഹകമബ്രവീത്৷৷2.54.27৷৷

On hearing the auspicious words of Rama conveying his intention, the great sage Bharadwaja replied to him thus:

ദശക്രോശ ഇതസ്താത ഗിരിര്യത്രനിവത്സ്യസി.
മഹര്ഷിസേവിതഃ പുണ്യഃ സര്വതഃ സുഖദര്ശനഃ৷৷2.54.28৷৷

ഗോലാങ്ഗൂലാനുചരിതോ വാനരര്ക്ഷനിഷേവിതഃ.
ചിത്രകൂട ഇതി ഖ്യാതോ ഗന്ധമാദനസന്നിഭഃ৷৷2.54.29৷৷

O my son! ten krosas (about twenty miles) from here is a mountain well-known as Chitrakuta, resembling 'Gandhamadana'. That mountain frequented by maharshis is sacred. It looks pleasant from all sides. Monkeys, apes and bears wander there and it is an appropriate place for you to live in.

യാവതാ ചിത്രകൂടസ്യ നരശൃങ്ഗാന്യവേക്ഷതേ.
കല്യാണാനി സമാധത്തേ ന പാപേ കുരുതേ മനഃ৷৷2.54.30৷৷

As long as one beholds the peaks of mount Chitrakuta, he will be inspired to do good deeds and will not employ his mind in sinful thoughts.

ഋഷയസ്തത്ര ബഹവോ വിഹൃത്യ ശരദാം ശതമ്.
തപസാ ദിവമാരൂഢാഃ കപാലശിരസാ സഹ৷৷2.54.31৷৷

On the Chitrakuta mountain many ascetics wandered about (lived) for hundreds of years carrying on penance. In the process they became so much emaciated that they looked as if they were left (only) with the skulls on their heads. (In the end) they ascended heaven.

പ്രവിവിക്തമഹം മന്യേ തം വാസം ഭവതസ്സുഖമ്.
ഇഹ വാ വനവാസായ വസ രാമ മയാ സഹ৷৷2.54.32৷৷

O Rama, I think you will enjoy your stay there in a solitary place. Or else, you may live with me here during the period of banishment.

സ രാമം സര്വകാമൈസ്തം ഭരദ്വാജഃ പ്രിയാതിഥിമ്.
സഭാര്യം സഹ ച ഭ്രാത്രാ പ്രതിജഗ്രാഹ ധര്മവിത്৷৷2.54.33৷৷

Bharadwaja, who knows his duty honoured Rama, his beloved guest with his consort and brother by extending all kinds of hospitality.

തസ്യ പ്രയാഗേ രാമസ്യ തം മഹര്ഷിമുപേയുഷഃ.
പ്രപന്നാ രജനീ പുണ്യാഃ ചിത്രാഃ കഥയതഃ കഥാഃ৷৷2.54.34৷৷

At Prayaga, while the great sage Bharadwaja was narrating to Rama sitting near him several interesting anecdotes, the holy night set in.

സീതാതൃതീയഃ കാകുത്സ്ഥഃ പരിശ്രാന്തഃ സുഖോചിതഃ.
ഭരദ്വാജാശ്രമേ രമ്യേ താം രാത്രിമവസത്സുഖമ്৷৷2.54.35৷৷

The exhausted scion of the Kakutsthas, used to comforts, stayed in the lovely hermitage of Bharadwaja for the night with Sita, as the third member (of the group).

പ്രഭാതായാം രജന്യാം തു ഭരദ്വാജമുപാഗമത്.
ഉവാച നരശാര്ദൂലോ മുനിം ജ്വലിതതേജസമ്৷৷2.54.36৷৷

When the night passed into dawn, Rama the best of men approached the resplendent Bharadwaja and said.

ശര്വരീം ഭഗവന്നദ്യ സത്യശീല തവാശ്രമേ.
ഉഷിതാഃ സ്മേഹ വസതിമനുജാനാതു നോ ഭവാന്৷৷2.54.37৷৷

O venerable sage devoted to truth, we have spent the night in your hermitage. Please permit us to depart for the dwelling-place (suggested by you).

രാത്ര്യാം തു തസ്യാം വ്യുഷ്ടായാം ഭരദ്വാജോബ്രവീദിദമ്.
മധുമൂലഫലോപേതം ചിത്രകൂടം വ്രജേതി ഹ৷৷2.54.38৷৷

When the night came to a close, Bharadwaja said (to Rama): You may proceed to Chitrakuta which abounds in roots, fruits and honey.

വാസമൌപയികം മന്യേ തവ രാമ മഹാബല!

നാനാനഗഗണോപേതഃ കിന്നരോരഗസേവിതഃ.
മയൂരനാദാഭിരുതോ ഗജരാജനിഷേവിതഃ৷৷2.54.39৷৷

ഗമ്യതാം ഭവതാ ശൈല ശ്ചിത്രകൂടഃ സ വിശ്രുതഃ.
പുണ്യശ്ച രമണീയശ്ച ബഹുമൂലഫലായുതഃ৷৷2.54.40৷৷

O mighty Rama, I think mount Chitrakuta is the right place for you to stay. Go there. That mountain is full of trees of every kind, is inhabited by kinneras and uragas (serpents). It echoes with the cries of peacocks, is frequented by mighty tuskers. Filled with fruits and roots, it is sacred and pleasant.

തത്ര കുഞ്ജരയൂഥാനി മൃഗയൂഥാനി ചാഭിതഃ.
വിചരന്തി വനാന്തേസ്മിന് താനി ദ്രക്ഷ്യസി രാഘവ৷৷2.54.41৷৷

You will see, O Rama, herds of elephants and deer ranging in the forest.

സരിത്പ്രസ്രവണപ്രസ്ഥാന് ദരീകന്ദരനിര്ഝരാന്.
ചരതഃ സീതയാ സാര്ധം നന്ദിഷ്യതി മനസ്തവ৷৷2.54.42৷৷

Your heart will be filled with joy while you wander with Sita beholding rivers,
waterfalls, plateaus, caverns and mountain-torrents.

പ്രഹൃഷ്ടകോയഷ്ടികകോകിലസ്വനൈര്വിനാദിതം തം വസുധാധരം ശിവമ്.
മൃഗൈശ്ച മത്തൈര്ബഹുഭിശ്ച കുഞ്ജരൈഃ സുരമ്യമാസാദ്യ സമാവസാശ്രമമ്৷৷2.54.43৷৷

The auspicious mountain (Chaitrakuta) resounds with the note of cheerful lapwings and cuckoos. Intoxicated elephants and deer move about in the enchanting mountain. There you may settle down in a hermitage.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ചതുഃപഞ്ചാശ സ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the fiftyfourth sarga in Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.