Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 50. Rama reaches Srngiberapura on the bank of the Ganga-Guha, chief of the nishadas welcomes Rama

 

[Rama reaches Srngiberapura on the bank of the Ganga--Guha, chief of the nishadas welcomes Rama.]

विशालान् कोसलान् रम्यान् यात्वा लक्ष्मणपूर्वजः।
अयोध्याभिमुखो धीमान् प्राञ्जलिर्वाक्यमब्रवीत्।।2.50.1।।

आपृच्छे त्वां पुरीश्रेष्ठे काकुत्स्थपरिपालिते।
दैवतानि च यानि त्वां पालयन्ति वसन्ति च।।2.50.2।।

निवृत्तवनवासस्त्वामनृणो जगतीपतेः।
पुनर्द्रक्ष्यामि मात्रा च पित्रा च सह सङ्गतः।।2.50.3।।

ततो रुधिरताम्राक्षो भुजमुद्यम्य दक्षिणम्।
अश्रुपूर्णमुखो दीनोऽब्रवीज्जानपदं जनम्।।2.50.4।।

अनुक्रोशो दया चैव यथार्हं मयि वः कृतः।
चिरं दुःखस्य पापीयो गम्यतामर्थसिद्धये।।2.50.5।।

तेऽभिवाद्य महात्मानं कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्।
विलपन्तो नरा घोरं व्यतिष्ठन्त क्वचित् क्वचित्।।2.50.6।।

तथा विलपतां तेषामतृप्तानां च राघवः।
अचक्षुर्विषयं प्रायाद्यथार्कः क्षणदामुखे।।2.50.7।।

ततो धान्यधनोपेतान् दानशीलजनान् शिवान्।
अकुतश्चिद्भयान् रम्यांश्चैत्ययूपसमावृतान्।।2.50.8।।

उद्यानाम्रवनोपेतान् सम्पन्नसलिलाशयान्।
तुष्टपुष्टजनाकीर्णान् गोकुलाकुलसेवितान्।।2.50.9।।

लक्षणीयान्नरेन्द्राणां ब्रह्मघोषाभिनादितान्।
रथेन पुरुषव्याघ्रः कोसलानत्यवर्तत।।2.50.10।।

मध्येनमुदितं स्फीतं रम्योद्यानसमाकुलम्।
राज्यं भोग्यं नरेन्द्राणां ययौ धृतिमतां वरः।।2.50.11।।

तत स्त्रिपथगां दिव्यां शिवतोयामशैवलाम्।
ददर्श राघवो गङ्गां पुण्यामृषिनिषेविताम्।।2.50.12।।

आश्रमैरविदूरस्थैः श्रीमद्भिस्समलङ्कृताम्।
कालेऽप्सरोभिर्हृष्टाभि स्सेविताम्भोह्रदां शिवाम्।।2.50.13।।

देवदानवगन्धर्वैः किन्नरैरुपशोभिताम्।
नानागन्धर्वपत्नीभि स्सेवितां सततं शिवाम्।।2.50.14।।

देवाऽऽक्रीडशताकीर्णां देवोद्यानशतायुताम्।
देवार्थमाकाशगमां विख्यातां देवपद्मिनीम्।।2.50.15।।

जलाघाताट्टहासोग्रां फेननिर्मलहासिनीम्।
क्वचिद्वेणीकृतजलां क्वचिदावर्तशोभिताम्।।2.50.16।।

क्वचित् स्तिमितगम्भीरां क्वचिद्वेगजलाकुलाम्।
क्वचिद्गम्भीरनिर्घोषां क्वचिद्भैरवनिस्वनाम्।।2.50.17।।

देवसङ्घाप्लुतजलां निर्मलोत्पलशोभिताम्।
क्वचिदाभोगपुलिनां क्वचिन्निर्मलवालुकाम्।।2.50.18।।

हंससारससङ्घुष्टां चक्रवाकोपकूजिताम्।
सदा मदैश्च विहगैरभिसन्नादितान्तराम्।।2.50.19।।

क्वचित्तीररुहैर्वृक्षैर्मालाभिरिवशोभिताम्।
क्वचित्फुल्लोत्पलच्छन्नां क्वचित्पद्मवनाकुलाम्।।2.50.20।।

क्वचित्कुमुदषण्डैश्च कुड्मलैरुपशोभिताम्।
नानापुष्परजोध्वस्तां समदामिव च क्वचित्।।2.50.21।।

व्यपेतमलसङ्घातां मणिनिर्मलदर्शनाम्।
दिशागजैर्वनगजै र्मत्तैश्च वरवारणैः।।2.50.22।।

देवोपवाह्यैश्च मुहुस्सन्नादितवनान्तराम्।

प्रमदामिव यत्नेन भूषितां भूषणोत्तमैः।।2.50.23।।

फलैः पुष्पैः किसलयैर्वृतां गुल्मैर्द्विजैस्तथा।
शिंशुमारैश्च नक्रैश्च भुजङ्गैश्च निषेविताम्।।2.50.24।।

विष्णुपादच्युतां दिव्यामपापां पापनाशिनीम्।
तां शङ्करजटाजूटाद्भ्रष्टां सागरतेजसा।।2.50.25।।

समुद्रमहिषीं गङ्गां सारसक्रौञ्चनादिताम्।
आससाद महाबाहुः शृङ्गिबेरपुरं प्रति।।2.50.26।।

तामूर्मिकलिलावर्तामन्ववेक्ष्य महारथः।
सुमन्त्रमब्रवीत्सूतमिहैवाद्य वसामहे।।2.50.27।।

अविदूरादयं नद्या बहुपुष्पप्रवालवान्।
सुमहानिङ्गुदीवृक्षो वसामोऽत्रैव सारथे।।2.50.28।।

द्रक्ष्याम स्सरितां श्रेष्ठां सम्मान्यसलिलां शिवाम्।
देवदानवगन्धर्वमृगमानुषपक्षिणाम्।।2.50.29।।

लक्ष्मणश्च सुमन्त्रश्च बाढमित्येव राघवम्।
उक्त्वा तमिङ्गुदीवृक्षं तदोपययतुर्हयैः।।2.50.30।।

रामोऽभियाय तं रम्यं वृक्षमिक्ष्वाकुनन्दनः।
रथादवातरत्तस्मात्सभार्य स्सहलक्ष्मणः।।2.50.31।।

सुमन्त्रोऽप्यवतीर्यास्मान्मोचयित्वा हयोत्तमान्।
वृक्षमूलगतं राममुपतस्थे कृताञ्जलिः।।2.50.32।।

तत्र राजा गुहो नाम रामस्यात्मसमस्सखा।
निषादजात्यो बलवान् स्थपतिश्चेति विश्रुतः।।2.50.33।।

स शृत्वा पुरुषव्याघ्रं रामं विषयमागतम्।
वृद्धैः परिवृतोऽमात्यैः ज्ञातिभिश्चाभ्युपागतः।।2.50.34।।

ततो निषादाधिपतिं दृष्ट्वा दूरादुपस्थितम्।
सह सौमित्रिणा राम स्समागच्छद्गुहेन सः।।2.50.35।।

तमार्तस्सम्परिष्वज्य गुहो राघवमब्रवीत्।
यथाऽयोध्या तथेयं ते राम किं करवाणि ते।।2.50.36।।

ईदृशं हि महाबाहो कः प्राप्स्यत्यतिथिं प्रियम्।

ततो गुणवदन्नाद्यमुपादाय पृथग्विधम्।।2.50.37।।
अर्घ्यं चोपानयत्क्षिप्रं वाक्यं चेदमुवाच ह।

स्वागतं ते महाबाहो तवेयमखिला मही।।2.50.38।।
वयं प्रेष्या भवान्भर्ता साधु राज्यं प्रशाधि नः।

भक्ष्यं भोज्यं च पेयं च लेह्यंचेदमुपस्थितम्।।2.50.39।।
शयनानि च मुख्यानि वाजिनां खादनं च ते।

एवं ब्रुवाणं तु गुहं राघवः प्रत्युवाच ह।।2.50.40।।

अर्चिताश्चैव हृष्टाश्च भवता सर्वथा वयम्।
पद्भ्यामभिगमाच्चैव स्नेहसन्दर्शनेन च।।2.50.41।।

भुजाभ्यां साधु पीनाभ्यां पीडयन्वाक्यमब्रवीत्।।
दिष्ट्या त्वां गुह पश्यामि ह्यरोगं सह बान्धवैः।

अपि ते कुशलं राष्ट्रे मित्रेषु च धनेषु च।।2.50.42।।

यत्त्विदं भवता किञ्चित्प्रीत्या समुपकल्पितम्।
सर्वं तदनुजानामि न हि वर्ते प्रतिग्रहे।।2.50.43।।

कुशचीराजिनधरं फलमूलाशिनं च माम्।
विद्धि प्रणिहितं धर्मे तापसं वनगोचरम्।।2.50.44।।

अश्वानां खादनेनाहमर्थी नान्येन केनचित्।
एतावताऽत्र भवता भविष्यामि सुपूजितः।।2.50.45।।

एते हि दयिता राज्ञः पितुर्दशरथस्य मे।
एतैस्सुविहितैरश्वै भविष्याम्यहमर्चितः।।2.50.46।।

अश्वानां प्रतिपानं च खादनं चैव सोऽन्वशात्।
गुहस्तत्रैव पुरुषां स्त्वरितं दीयतामिति।।2.50.47।।

ततश्चीरोत्तरासङ्गः सन्ध्यामन्वास्य पश्चिमाम्।
जलमेवाददे भोज्यं लक्ष्मणेनाऽऽहृतं स्वयम्।।2.50.48।।

तस्य भूमौ शयानस्य पादौ प्रक्षाल्य लक्ष्मणः।
सभार्यस्य ततोऽभ्येत्य तस्थौ वृक्षमुपाश्रितः।।2.50.49।।

गुहोऽपि सह सूतेन सौमित्रिमनुभाषयन्।
अन्वजाग्रत्ततो राममप्रमत्तो धनुर्धरः।।2.50.50।।

तथा शयानस्य ततोऽस्य धीमतो
यशस्विनो दाशरथेर्महात्मनः।
अदृष्टदुःखस्य सुखोचितस्य सा
तदाव्यतीयाय चिरेण शर्वरी।।2.50.51।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे पञ्चाशस्सर्गः।।

[Rama reaches Srngiberapura on the bank of the Ganga--Guha, chief of the nishadas welcomes Rama.]

വിശാലാന് കോസലാന് രമ്യാന് യാത്വാ ലക്ഷ്മണപൂര്വജഃ.
അയോധ്യാഭിമുഖോ ധീമാന് പ്രാഞ്ജലിര്വാക്യമബ്രവീത്৷৷2.50.1৷৷

Having crossed the vast, beautiful kingdom of Kosala, the sagacious elder brother of Lakshmana stood facing Ayodhya with folded palms and said:

ആപൃച്ഛേ ത്വാം പുരീശ്രേഷ്ഠേ കാകുത്സ്ഥപരിപാലിതേ.
ദൈവതാനി ച യാനി ത്വാം പാലയന്തി വസന്തി ച৷৷2.50.2৷৷

O Ayodhya, the best of cities ruled by those born in the Kakutstha race I take leave of you and of all those gods inhabiting and guarding you.

നിവൃത്തവനവാസസ്ത്വാമനൃണോ ജഗതീപതേഃ.
പുനര്ദ്രക്ഷ്യാമി മാത്രാ ച പിത്രാ ച സഹ സങ്ഗതഃ৷৷2.50.3৷৷

On completion of exile and my filial obligations to king Dasaratha, lord of the world, discharged, I shall, reunited with my parents, see you again.

തതോ രുധിരതാമ്രാക്ഷോ ഭുജമുദ്യമ്യ ദക്ഷിണമ്.
അശ്രുപൂര്ണമുഖോ ദീനോബ്രവീജ്ജാനപദം ജനമ്৷৷2.50.4৷৷

He looked miserable, his copperred eyes filled with tears. He raised his right hand
and said to the villagers who had come to see him:

അനുക്രോശോ ദയാ ചൈവ യഥാര്ഹം മയി വഃ കൃതഃ.
ചിരം ദുഃഖസ്യ പാപീയോ ഗമ്യതാമര്ഥസിദ്ധയേ৷৷2.50.5৷৷

You have aptly shown your kindness and compassion to me. It is not proper to prolong one's grief. So do go and altend to your duties.

തേഭിവാദ്യ മഹാത്മാനം കൃത്വാ ചാപി പ്രദക്ഷിണമ്.
വിലപന്തോ നരാ ഘോരം വ്യതിഷ്ഠന്ത ക്വചിത് ക്വചിത്৷৷2.50.6৷৷

All of them paid their homage by circumambulating the highsouled Rama. Crying
bitterly, they stood here and there.

തഥാ വിലപതാം തേഷാമതൃപ്താനാം ച രാഘവഃ.
അചക്ഷുര്വിഷയം പ്രായാദ്യഥാര്കഃ ക്ഷണദാമുഖേ৷৷2.50.7৷৷

Not yet satisfied (they wanted to linger longer), they stood weeping, while Rama went out of sight just as the Sun disappears at nightfall.

തതോ ധാന്യധനോപേതാന് ദാനശീലജനാന് ശിവാന്.
അകുതശ്ചിദ്ഭയാന് രമ്യാംശ്ചൈത്യയൂപസമാവൃതാന്৷৷2.50.8৷৷

ഉദ്യാനാമ്രവനോപേതാന് സമ്പന്നസലിലാശയാന്.
തുഷ്ടപുഷ്ടജനാകീര്ണാന് ഗോകുലാകുലസേവിതാന്৷৷2.50.9৷৷

ലക്ഷണീയാന്നരേന്ദ്രാണാം ബ്രഹ്മഘോഷാഭിനാദിതാന്.
രഥേന പുരുഷവ്യാഘ്രഃ കോസലാനത്യവര്തത৷৷2.50.10৷৷

Rama, the best of men, crossed the auspicious land of Kosala which was worth seeing by kings. It looked charming with sacrificial posts and altars, pleasure gardens and mango groves and tanks filled with water. It was rich with herds of
cattle, wealth and foodgrains. It was inhabited by charitable, contented and wellnourished people free from fear from any quarter. And it reverberated with the sounds of Vedic recitations.

മധ്യേനമുദിതം സ്ഫീതം രമ്യോദ്യാനസമാകുലമ്.
രാജ്യം ഭോഗ്യം നരേന്ദ്രാണാം യയൌ ധൃതിമതാം വരഃ৷৷2.50.11৷৷

Rama, the greatest among those endowed with fortitude, travelled through the
middle of the kingdom which was pleasing, prosperous and full of ravishing gardens fit to be enjoyed by kings.

തത സ്ത്രിപഥഗാം ദിവ്യാം ശിവതോയാമശൈവലാമ്.
ദദര്ശ രാഘവോ ഗങ്ഗാം പുണ്യാമൃഷിനിഷേവിതാമ്৷৷2.50.12৷৷

There Rama saw the holy Ganga flowing in three (worlds) with her sacred waters, free from moss, and worshipped by sages.

ആശ്രമൈരവിദൂരസ്ഥൈഃ ശ്രീമദ്ഭിസ്സമലങ്കൃതാമ്.
കാലേപ്സരോഭിര്ഹൃഷ്ടാഭി സ്സേവിതാമ്ഭോഹ്രദാം ശിവാമ്৷৷2.50.13৷৷

The holy Ganga, adorned with graceful hermitages situated not far away is visited at times by delightful nymphs who sport in her lakes.

ദേവദാനവഗന്ധര്വൈഃ കിന്നരൈരുപശോഭിതാമ്.
നാനാഗന്ധര്വപത്നീഭി സ്സേവിതാം സതതം ശിവാമ്৷৷2.50.14৷৷

The Ganga is graced by devatas, danavas, gandharvas and kinneras. Wives of several gandharvas always visit this auspicious river.

ദേവാക്രീഡശതാകീര്ണാം ദേവോദ്യാനശതായുതാമ്.
ദേവാര്ഥമാകാശഗമാം വിഖ്യാതാം ദേവപദ്മിനീമ്৷৷2.50.15৷৷

Since this river flows through heavens for the gods, it is well-known as 'Devapadmini' where celestial lotuses grow. The river embraces hundreds of hills serving as sporting places and pleasure-gardens for gods.

ജലാഘാതാട്ടഹാസോഗ്രാം ഫേനനിര്മലഹാസിനീമ്.
ക്വചിദ്വേണീകൃതജലാം ക്വചിദാവര്തശോഭിതാമ്৷৷2.50.16৷৷

The sound of dashing waters of the Ganga is like her laughter and the foam like her sparkling smile. Here she flows straight like the braid of a maiden and there in whirlpools.

ക്വചിത് സ്തിമിതഗമ്ഭീരാം ക്വചിദ്വേഗജലാകുലാമ്.
ക്വചിദ്ഗമ്ഭീരനിര്ഘോഷാം ക്വചിദ്ഭൈരവനിസ്വനാമ്৷৷2.50.17৷৷

Here the Ganga runs deep but quiet, there she looks perturbed due to fast-flowing waters, here she flows with a deep groan and there with a dreadful roar.

ദേവസങ്ഘാപ്ലുതജലാം നിര്മലോത്പലശോഭിതാമ്.
ക്വചിദാഭോഗപുലിനാം ക്വചിന്നിര്മലവാലുകാമ്৷৷2.50.18৷৷

Here hosts of celestials take their ablutions and there she shines with lilies of pure blue. Here her banks are curved and there her bed is dotted with patches of white sand.

ഹംസസാരസസങ്ഘുഷ്ടാം ചക്രവാകോപകൂജിതാമ്.
സദാ മദൈശ്ച വിഹഗൈരഭിസന്നാദിതാന്തരാമ്৷৷2.50.19৷৷

The river reverberates with the cries of swans, cranes and chakravakas (ruddy goose). It rings intermittently with the chirpings of birds charged with endless pasison.

ക്വചിത്തീരരുഹൈര്വൃക്ഷൈര്മാലാഭിരിവശോഭിതാമ്.
ക്വചിത്ഫുല്ലോത്പലച്ഛന്നാം ക്വചിത്പദ്മവനാകുലാമ്৷৷2.50.20৷৷

Here on her banks stand trees adorned as though with garlands, and there in her waters abound full-blown lilies and a forest of lotuses.

ക്വചിത്കുമുദഷണ്ഡൈശ്ച കുഡ്മലൈരുപശോഭിതാമ്.
നാനാപുഷ്പരജോധ്വസ്താം സമദാമിവ ച ക്വചിത്৷৷2.50.21৷৷

Here she is decked with hosts of water-lilies and half-blown flowers while elsewhere she looks intoxicated with the pollen fallen from various flowers.

വ്യപേതമലസങ്ഘാതാം മണിനിര്മലദര്ശനാമ്.
ദിശാഗജൈര്വനഗജൈ ര്മത്തൈശ്ച വരവാരണൈഃ৷৷2.50.22৷৷

ദേവോപവാഹ്യൈശ്ച മുഹുസ്സന്നാദിതവനാന്തരാമ്.

The river, cleansed of heaps of impurities, appears like a transparent gem. The interiors of forests on her banks always resounds with the trumpeting of mighty, intoxicated, wild elephants guarding the quarters, fit to be the vehicles of gods.

പ്രമദാമിവ യത്നേന ഭൂഷിതാം ഭൂഷണോത്തമൈഃ৷৷2.50.23৷৷

ഫലൈഃ പുഷ്പൈഃ കിസലയൈര്വൃതാം ഗുല്മൈര്ദ്വിജൈസ്തഥാ.
ശിംശുമാരൈശ്ച നക്രൈശ്ച ഭുജങ്ഗൈശ്ച നിഷേവിതാമ്৷৷2.50.24৷৷

Just like a lady, Ganga is decorated with the best of ornaments; her banks are filled with fruits, flowers, tender leaves or shoots and (flowering) shrubs. It is inhabited by birds and brahmins and infested with sisumaras (small whales), crocodiles and serpents.

വിഷ്ണുപാദച്യുതാം ദിവ്യാമപാപാം പാപനാശിനീമ്.
താം ശങ്കരജടാജൂടാദ്ഭ്രഷ്ടാം സാഗരതേജസാ৷৷2.50.25৷৷

സമുദ്രമഹിഷീം ഗങ്ഗാം സാരസക്രൌഞ്ചനാദിതാമ്.
ആസസാദ മഹാബാഹുഃ ശൃങ്ഗിബേരപുരം പ്രതി৷৷2.50.26৷৷

Mighty-armed Rama reached Srngaberapura on the bank of this consort of the ocean, this Ganga loud with the cries of kraunchas and herons. This sinless, divine Ganga, destroyer of sins who flows from the feet of lord Visnu and by the effulgence (penance) of Sagara's son (Bhagiratha) emerged from the matted locks of lord Siva.

താമൂര്മികലിലാവര്താമന്വവേക്ഷ്യ മഹാരഥഃ.
സുമന്ത്രമബ്രവീത്സൂതമിഹൈവാദ്യ വസാമഹേ৷৷2.50.27৷৷

Beholding river Ganga full of waves and whirlpools, the great chariot-warrior (Rama) said to Sumantra: We shall spend the night here.

അവിദൂരാദയം നദ്യാ ബഹുപുഷ്പപ്രവാലവാന്.
സുമഹാനിങ്ഗുദീവൃക്ഷോ വസാമോത്രൈവ സാരഥേ!৷৷2.50.28৷৷

O charioteer! there is a very large ingudi (almond) tree not far from the river, luxuriant with flowers and budding leaves. We shall stay there tonight.

ദ്രക്ഷ്യാമ സ്സരിതാം ശ്രേഷ്ഠാം സമ്മാന്യസലിലാം ശിവാമ്.
ദേവദാനവഗന്ധര്വമൃഗമാനുഷപക്ഷിണാമ്৷৷2.50.29৷৷

We shall watch Ganga, the best among rivers, whose holy waters are respected by gods, demons, gandharvas, beasts, serpents, men and birds alike.

ലക്ഷ്മണശ്ച സുമന്ത്രശ്ച ബാഢമിത്യേവ രാഘവമ്.
ഉക്ത്വാ തമിങ്ഗുദീവൃക്ഷം തദോപയയതുര്ഹയൈഃ৷৷2.50.30৷৷

Lakshmana and Sumantra agreed with Rama, saying 'Be it so' and turned the horses towards that ingudi tree.

രാമോഭിയായ തം രമ്യം വൃക്ഷമിക്ഷ്വാകുനന്ദനഃ.
രഥാദവാതരത്തസ്മാത്സഭാര്യ സ്സഹലക്ഷ്മണഃ৷৷2.50.31৷৷

Rama, delight of the Ikshvakus, along with his consort and Lakshmana reached that beautiful tree and alighted from the chariot.

സുമന്ത്രോപ്യവതീര്യാസ്മാന്മോചയിത്വാ ഹയോത്തമാന്.
വൃക്ഷമൂലഗതം രാമമുപതസ്ഥേ കൃതാഞ്ജലിഃ৷৷2.50.32৷৷

Sumantra also got off the chariot, unyoked the horses and with folded palms stood near Rama who had already reached the foot of the tree.

തത്ര രാജാ ഗുഹോ നാമ രാമസ്യാത്മസമസ്സഖാ.
നിഷാദജാത്യോ ബലവാന് സ്ഥപതിശ്ചേതി വിശ്രുതഃ৷৷2.50.33৷৷

There lived the mighty king Guha who was born in the race of nishadas (hunters) and became famous as their lord. He was a friend to Rama who was like his own self.

സ ശൃത്വാ പുരുഷവ്യാഘ്രം രാമം വിഷയമാഗതമ്.
വൃദ്ധൈഃ പരിവൃതോമാത്യൈഃ ജ്ഞാതിഭിശ്ചാഭ്യുപാഗതഃ৷৷2.50.34৷৷

Having come to know that Rama, the best among men, had arrived in his region Guha accompanied by senior ministers and people of his clan came to greet him.

തതോ നിഷാദാധിപതിം ദൃഷ്ട്വാ ദൂരാദുപസ്ഥിതമ്.
സഹ സൌമിത്രിണാ രാമ സ്സമാഗച്ഛദ്ഗുഹേന സഃ৷৷2.50.35৷৷

When Rama and Lakshmana saw from a distance that Guha, king of the nishadas, was approaching them, they went forward to receive him.

തമാര്തസ്സമ്പരിഷ്വജ്യ ഗുഹോ രാഘവമബ്രവീത്.
യഥായോധ്യാ തഥേയം തേ രാമ കിം കരവാണി തേ৷৷2.50.36৷৷

ഈദൃശം ഹി മഹാബാഹോ കഃ പ്രാപ്സ്യത്യതിഥിം പ്രിയമ്.

Overwhelmed with grief (to see Rama in bark), Guha embraced Rama and said This is just like Ayodhya to you. What can I do for you? O mighty-armed Rama, who can have the good fortune of receiving such a beloved guest like you?

തതോ ഗുണവദന്നാദ്യമുപാദായ പൃഥഗ്വിധമ്৷৷2.50.37৷৷
അര്ഘ്യം ചോപാനയത്ക്ഷിപ്രം വാക്യം ചേദമുവാച ഹ.

Thereafter he quickly brought rice and various kinds of tasty food and drink as welcome offerings and said to him:

സ്വാഗതം തേ മഹാബാഹോ! തവേയമഖിലാ മഹീ৷৷2.50.38৷৷
വയം പ്രേഷ്യാ ഭവാന്ഭര്താ സാധു രാജ്യം പ്രശാധി നഃ.

O mighty-armed prince, welcome to you! This entire land belongs to you. You are our master and we, your servants. Rule this kingdom happily.

ഭക്ഷ്യം ഭോജ്യം ച പേയം ച ലേഹ്യംചേദമുപസ്ഥിതമ്৷৷2.50.39৷৷
ശയനാനി ച മുഖ്യാനി വാജിനാം ഖാദനം ച തേ.

All kinds of food to be taken by biting, chewing, drinking and licking are here for you. There is an excellent bed ready. There are also enough fodder for the horses.

ഏവം ബ്രുവാണം തു ഗുഹം രാഘവഃ പ്രത്യുവാച ഹ৷৷2.50.40৷৷

അര്ചിതാശ്ചൈവ ഹൃഷ്ടാശ്ച ഭവതാ സര്വഥാ വയമ്.
പദ്ഭ്യാമഭിഗമാച്ചൈവ സ്നേഹസന്ദര്ശനേന ച৷৷2.50.41৷৷

Hearing (the words of) Guha, Rama replied By coming on foot to meet us and by displaying your friendliness, you have amply honoured us and pleased us.

ഭുജാഭ്യാം സാധു പീനാഭ്യാം പീഡയന്വാക്യമബ്രവീത്৷৷

ദിഷ്ട്യാ ത്വാം ഗുഹ! പശ്യാമി ഹ്യരോഗം സഹ ബാന്ധവൈഃ.
അപി തേ കുശലം രാഷ്ട്രേ മിത്രേഷു ച ധനേഷു ച৷৷2.50.42৷৷

Rama embracing him tightly with his strong arms said, O Guha! it is fortunate that I am able to see you and your relations in good health. Hope, all is well with your friends, kingdom and (collection of) revenue.

യത്ത്വിദം ഭവതാ കിഞ്ചിത്പ്രീത്യാ സമുപകല്പിതമ്.
സര്വം തദനുജാനാമി ന ഹി വര്തേ പ്രതിഗ്രഹേ৷৷2.50.43৷৷

I must give you back whatever you have offered me so affectionately. I am not in a position to accept anything.

കുശചീരാജിനധരം ഫലമൂലാശിനം ച മാമ്.
വിദ്ധി പ്രണിഹിതം ധര്മേ താപസം വനഗോചരമ്৷৷2.50.44৷৷

You must know me as an ascetic devoted to righeousness,and as a wanderer in the forest wearing garments made of bark, kusa grass and antelope skin, subsisting on fruits and roots.

അശ്വാനാം ഖാദനേനാഹമര്ഥീ നാന്യേന കേനചിത്.
ഏതാവതാത്ര ഭവതാ ഭവിഷ്യാമി സുപൂജിതഃ৷৷2.50.45৷৷

What I now need is fodder for the horses. Nothing more. If you can do this much, I'll deem it a great honour.

ഏതേ ഹി ദയിതാ രാജ്ഞഃ പിതുര്ദശരഥസ്യ മേ.
ഏതൈസ്സുവിഹിതൈരശ്വൈ ഭവിഷ്യാമ്യഹമര്ചിതഃ৷৷2.50.46৷৷

If these horses which are the favourites of my father, king Dasaratha are well-fed, I shall consider myself honoured.

അശ്വാനാം പ്രതിപാനം ച ഖാദനം ചൈവ സോന്വശാത്.
ഗുഹസ്തത്രൈവ പുരുഷാം സ്ത്വരിതം ദീയതാമിതി৷৷2.50.47৷৷

Guha ordered the men standing there Give these horses liquids like water and forage.

തതശ്ചീരോത്തരാസങ്ഗഃ സന്ധ്യാമന്വാസ്യ പശ്ചിമാമ്.
ജലമേവാദദേ ഭോജ്യം ലക്ഷ്മണേനാഹൃതം സ്വയമ്৷৷2.50.48৷৷

Rama wearing the upper garment then offered oblations to Sandhya and partook of only water as refreshment, brought by Lakshmana.

തസ്യ ഭൂമൌ ശയാനസ്യ പാദൌ പ്രക്ഷാല്യ ലക്ഷ്മണഃ.
സഭാര്യസ്യ തതോഭ്യേത്യ തസ്ഥൌ വൃക്ഷമുപാശ്രിതഃ৷৷2.50.49৷৷

Lakshmana washed the feet of Rama who along with his consort lay upon the ground, and returned to take rest under the tree.

ഗുഹോപി സഹ സൂതേന സൌമിത്രിമനുഭാഷയന്.
അന്വജാഗ്രത്തതോ രാമമപ്രമത്തോ ധനുര്ധരഃ৷৷2.50.50৷৷

Guha, bow in hand, conversing with Sumantra and Soumitri (Son of Sumitra, Lakshmana) then kept vigil over Rama by remaining awake (all night).

തഥാ ശയാനസ്യ തതോസ്യ ധീമതോ
യശസ്വിനോ ദാശരഥേര്മഹാത്മനഃ.
അദൃഷ്ടദുഃഖസ്യ സുഖോചിതസ്യ സാ
തദാവ്യതീയായ ചിരേണ ശര്വരീ৷৷2.50.51৷৷

As the wise, illustrious, magnanimous son of Dasaratha (Rama) who was used to pleasures and not discomfort lay on the ground, the long night slipped away.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ പഞ്ചാശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the fiftieth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.