Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 37. Rama puts on bark--Vasistha blames Kaikeyi--says Sita was not ordained to wear bark.

 

[Rama puts on bark--Vasistha blames Kaikeyi--says Sita was not ordained to wear bark.]

महामात्रवचः श्रुत्वा रामो दशरथं तदा।
अभ्यभाषत वाक्यं तु विनयज्ञो विनीतवत्।।2.37.1।।

त्यक्तभोगस्य मे राजन् वने वन्येन जीवतः।
किं कार्यमनुयात्रेण त्यक्तसङ्गस्य सर्वतः।।2.37.2।।

यो हि दत्त्वा द्विपश्रेष्ठं कक्ष्यायां कुरुते मनः।
रज्जुस्नेहेन किं तस्य त्यजतः कुञ्जरोत्तमम्।।2.37.3।।

तथा मम सतां श्रेष्ठ किं ध्वजिन्या जगत्पते।
सर्वाण्येवानुजानामि चीराण्येवाऽनयन्तु मे।।2.37.4।।

खनित्रपिटके चोभे समानयत गच्छतः।
चतुर्दश वने वासं वर्षाणि वसतो मम।।2.37.5।।

अथ चीराणि कैकेयी स्वयमाहृत्य राघवम्।
उवाच परिधत्स्वेति जनौघे निरपत्रपा।।2.37.6।।

स चीरे पुरुषव्याघ्रः कैकेय्या प्रतिगृह्य ते।
सूक्ष्मवस्त्रमवक्षिप्य मुनिवस्त्राण्यवस्त ह।।2.37.7।।

लक्ष्मणश्चापि तत्रैव विहाय वसने शुभे।
तापसाच्छादने चैव जग्राह पितुरग्रतः।।2.37.8।।

अथाऽत्मपरिधानार्थं सीता कौशेयवासिनी।
समीक्ष्य चीरं सन्त्रस्ता पृषती वागुरामिव।।2.37.9।।

सा व्यपत्रपमाणेव प्रगृह्य च सुदुर्मनाः।
कैकेयी कुशचीरे ते जानकी शुभलक्षणा।।2.37.10।।

अश्रुसम्पूर्ण नेत्रा च धर्मज्ञा धर्मदर्शिनी।
गन्धर्वराजप्रतिमं भर्तारमिदमब्रवीत्।।2.37.11।।

कथं नु चीरं बध्नन्ति मुनयो वनवासिनः।
इति ह्यकुशला सीता सा मुमोह मुहुर्मुहुः।।2.37.12।।

कृत्वा कण्ठे च सा चीरमेकमादाय पाणिना।
तस्थौ ह्यकुशला तत्र व्रीडिता जनकात्मजा।।2.37.13।।

तस्यास्तत्क्षिप्रमागम्य रामो धर्मभृतां वरः।
चीरं बबन्ध सीतायाः कौशेयस्योपरि स्वयम्।।2.37.14।।

रामं प्रेक्ष्य तु सीताया बध्नन्तं चीरमुत्तमम्।
अन्तःपुरगता नार्यो मुमुचुर्वारि नेत्रजम्।।2.37.15।।

ऊचुश्च परमायस्ता रामं ज्वलिततेजसम्।
वत्स नैवं नियुक्तेयं वनवासे मनस्विनी।।2.37.16।।

पितुर्वाक्यानुरोधेन गतस्य विजनं वनम्।
तावद्दर्शनमस्या नः सफलं भवतु प्रभो।।2.37.17।।

लक्ष्मणेन सहायेन वनं गच्छस्व पुत्रक।
नेयमर्हति कल्याणी वस्तुं तापसवद्वने।।2.37.18।।

कुरु नो याचनां पुत्र सीता तिष्ठतु भामिनी।
धर्मनित्यस्स्वयं स्थातुं न हीदानीं त्वमिच्छसि।।2.37.19।।

तासामेवंविधा वाच शृण्वन् दशरथात्मजः।
बबन्धैव तदा चीरं सीतया तुल्यशीलया।।2.37.20।।

चीरे गृहीते तु तया समीक्ष्य नृपतेर्गुरुः।
निवार्य सीतां कैकेयीं वसिष्ठो वाक्यमब्रवीत्।।2.37.21।।

अतिप्रवृत्ते दुर्मेधे कैकेयि कुलपांसनि।
वञ्चयित्वा च राजानं न प्रमाणेऽवतिष्ठसे।।2.37.22।।

न गन्तव्यं वनं देव्या सीतया शीलवर्जिते।
अनुष्ठास्यति रामस्य सीता प्रकृतमासनम्।।2.37.23।।

आत्मा हि दारास्सर्वेषां दारसङ्ग्रहवर्तिनाम्।
आत्मेयमिति रामस्य पालयिष्यति मेदिनीम्।।2.37.24।।

अथ यास्यति वैदेही वनं रामेण सङ्गता।
वयमप्यनुयास्यामः पुरं चेदं गमिष्यति।।2.37.25।।

अन्तपालाश्च यास्यन्ति सदारो यत्र राघवः।
सहोपजीव्यं राष्ट्रं च पुरं च सपरिच्छदम्।।2.37.26।।

भरतश्च सशत्रुघ्नश्चीरवासा वनेचरः।
वने वसन्तं काकुत्स्थ मनुवत्स्यति पूर्वजम्।।2.37.27।।

तत श्शून्यां गतजनां वसुधां पादपै स्सह।
त्वमेका शाधि दुर्वृत्ता प्रजानामहिते स्थिता।।2.37.28।।

न हि तद्भविता राष्ट्रं यत्र रामो न भूपतिः।
तद्वनं भविता राष्ट्रं यत्र रामो निवत्स्यति।।2.37.29।।

न ह्यदत्तां महीं पित्रा भरतः शास्तुमर्हति।
त्वयि वा पुत्रवद्वस्तुं यदि जातो महीपतेः।।2.37.30।।

यद्यपि त्वं क्षितितलाद्गगनं चोत्पतिष्यसि।
पितृर्वंशचरित्रज्ञः सोऽन्यथा न करिष्यति।।2.37.31।।

तत्त्वया पुत्रगर्धिन्या पुत्रस्य कृतमप्रियम्।
लोके हि स न विद्येत यो न राममनुव्रतः।।2.37.32।।

द्रक्ष्यस्यद्यैव कैकेयी पशुव्यालमृगद्विजान्।
गच्छतस्सह रामेण पादपांश्च तदुन्मुखान्।।2.37.33।।

अथोत्तमान्याभरणानि देवि
देहि स्नुषायै व्यपनीय चीरम्।
न चीरमस्याः प्रविधीयतेति
न्यवारयत्तद्वसनं वसिष्टः।।2.37.34।।

एकस्य रामस्य वने निवास
स्त्वया वृतःकेकयराजपुत्री।
विभूषितेयं प्रतिकर्मनित्या
वसत्वरण्ये सह राघवेण।।2.37.35।।

यानैश्च मुख्यैः परिचारकैश्च
सुसंवृता गच्छतु राजपुत्री।
वस्त्रैश्च सर्वैस्सहितैर्विधानै
र्नेयं वृता ते वरसम्प्रदाने।।2.37.36।।

तस्मिंस्तथा जल्पति विप्रमुख्ये
गुरौ नृपस्याप्रतिमप्रभावे।
नैव स्म सीता विनिवृत्तभावा
प्रियस्य भर्तुः प्रतिकारकामा।।2.37.37।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे सप्तत्रिंशस्सर्गः।।

[Rama puts on bark--Vasistha blames Kaikeyi--says Sita was not ordained to wear bark.]

മഹാമാത്രവചഃ ശ്രുത്വാ രാമോ ദശരഥം തദാ.
അഭ്യഭാഷത വാക്യം തു വിനയജ്ഞോ വിനീതവത്৷৷2.37.1৷৷

On hearing the minister, Rama who knew how to be polite spoke these words to Dasaratha humbly:

ത്യക്തഭോഗസ്യ മേ രാജന്! വനേ വന്യേന ജീവതഃ.
കിം കാര്യമനുയാത്രേണ ത്യക്തസങ്ഗസ്യ സര്വതഃ৷৷2.37.2৷৷

O king! giving up pleasures and attachments altogether I am going to live on whatever is available in the forest. What is the use of followers?

യോ ഹി ദത്ത്വാ ദ്വിപശ്രേഷ്ഠം കക്ഷ്യായാം കുരുതേ മനഃ.
രജ്ജുസ്നേഹേന കിം തസ്യ ത്യജതഃ കുഞ്ജരോത്തമമ്৷৷2.37.3৷৷

Having given away the best of elephants, will any one be interested in the rope tied to its girth? Why should one have any attachment for the rope after he has given up the elephant?

തഥാ മമ സതാം ശ്രേഷ്ഠ! കിം ധ്വജിന്യാ ജഗത്പതേ.
സര്വാണ്യേവാനുജാനാമി ചീരാണ്യേവാനയന്തു മേ৷৷2.37.4৷৷

O best among the virtuous! O lord of the world, I do not have any use for this army. I am giving away everything (to Bharata). Bring the bark only.

ഖനിത്രപിടകേ ചോഭേ സമാനയത ഗച്ഛതഃ.
ചതുര്ദശ വനേ വാസം വര്ഷാണി വസതോ മമ৷৷2.37.5৷৷

I am going to the forest to live there for fourteen years. Bring me two things: a basket and a crowbar.

അഥ ചീരാണി കൈകേയീ സ്വയമാഹൃത്യ രാഘവമ്.
ഉവാച പരിധത്സ്വേതി ജനൌഘേ നിരപത്രപാ৷৷2.37.6৷৷

Thereupon in the assembly of people, without any sense of shame Kaikeyi herself brought the bark robes and said to the son of the Raghus (Rama), Wear it.

സ ചീരേ പുരുഷവ്യാഘ്രഃ കൈകേയ്യാ പ്രതിഗൃഹ്യ തേ.
സൂക്ഷ്മവസ്ത്രമവക്ഷിപ്യ മുനിവസ്ത്രാണ്യവസ്ത ഹ৷৷2.37.7৷৷

The tiger among men (Rama) received the bark robes from Kaikeyi and putting off the fine apparel wore the robes of an ascetic.

ലക്ഷ്മണശ്ചാപി തത്രൈവ വിഹായ വസനേ ശുഭേ.
താപസാച്ഛാദനേ ചൈവ ജഗ്രാഹ പിതുരഗ്രതഃ৷৷2.37.8৷৷

Lakshmana also removed his auspicious raiment in front (presence) of his father and accepted (put on) the robes of an ascetic.

അഥാത്മപരിധാനാര്ഥം സീതാ കൌശേയവാസിനീ.
സമീക്ഷ്യ ചീരം സന്ത്രസ്താ പൃഷതീ വാഗുരാമിവ৷৷2.37.9৷৷

Then Sita in silk clothes glanced at the bark robes meant for her to wear and was frightened like a doe seeing a (fowler's) snare.

സാ വ്യപത്രപമാണേവ പ്രഗൃഹ്യ ച സുദുര്മനാഃ.
കൈകേയീ കുശചീരേ തേ ജാനകീ ശുഭലക്ഷണാ৷৷2.37.10৷৷

അശ്രുസമ്പൂര്ണ നേത്രാ ച ധര്മജ്ഞാ ധര്മദര്ശിനീ.
ഗന്ധര്വരാജപ്രതിമം ഭര്താരമിദമബ്രവീത്৷৷2.37.11৷৷

Sita of auspicious nature who knew her duties and understood righteousness, took the garments made of kusa grass from Kaikeyi. With a sense of abashment her eyes suffused with tears, she said to her husband who was the very image of the king of gandharvas.

കഥം നു ചീരം ബധ്നന്തി മുനയോ വനവാസിനഃ.
ഇതി ഹ്യകുശലാ സീതാ സാ മുമോഹ മുഹുര്മുഹുഃ৷৷2.37.12৷৷

Sita, unacquainted with wearing bark robes, asked Rama, perplexed 'How do the sages who live in the forest wear bark garment?'.

കൃത്വാ കണ്ഠേ ച സാ ചീരമേകമാദായ പാണിനാ.
തസ്ഥൌ ഹ്യകുശലാ തത്ര വ്രീഡിതാ ജനകാത്മജാ৷৷2.37.13৷৷

The daughter of Janaka, placed one end of the garment round her neck and held the other in her hand, and stood ashamed as she did not know what to do next.

തസ്യാസ്തത്ക്ഷിപ്രമാഗമ്യ രാമോ ധര്മഭൃതാം വരഃ.
ചീരം ബബന്ധ സീതായാഃ കൌശേയസ്യോപരി സ്വയമ്৷৷2.37.14৷৷

Rama, foremost among protectors of righteousness, came forward quickly and fastened the bark himself over her silk garment.

രാമം പ്രേക്ഷ്യ തു സീതായാ ബധ്നന്തം ചീരമുത്തമമ്.
അന്തഃപുരഗതാ നാര്യോ മുമുചുര്വാരി നേത്രജമ്৷৷2.37.15৷৷

Beholding Rama fastening the bark garment on Sita, the women of the inner apartment shed tears from their eyes.

ഊചുശ്ച പരമായസ്താ രാമം ജ്വലിതതേജസമ്.
വത്സ നൈവം നിയുക്തേയം വനവാസേ മനസ്വിനീ৷৷2.37.16৷৷

Profoundly distressed, they said to Rama glowing with burning lustre O dear, no one has ordered this high-minded Sita to dwell in the forest.

പിതുര്വാക്യാനുരോധേന ഗതസ്യ വിജനം വനമ്.
താവദ്ദര്ശനമസ്യാ നഃ സഫലം ഭവതു പ്രഭോ৷৷2.37.17৷৷

In obedience to the words of your father, O lord! you are going to the forest. Till you return, please allow us to have her (Sita's) audience.

ലക്ഷ്മണേന സഹായേന വനം ഗച്ഛസ്വ പുത്രക.
നേയമര്ഹതി കല്യാണീ വസ്തും താപസവദ്വനേ৷৷2.37.18৷৷

Go, O son! to the forest with Lakshmana as your companion. (But) this auspicious Sita, will not be able to live in the jungle like a hermit.

കുരു നോ യാചനാം പുത്ര! സീതാ തിഷ്ഠതു ഭാമിനീ.
ധര്മനിത്യസ്സ്വയം സ്ഥാതും ന ഹീദാനീം ത്വമിച്ഛസി৷৷2.37.19৷৷

Do accede to our prayer. Let lovely Sita stay with us as you, O son! faithful to your
duty, will not like to remain here.

താസാമേവംവിധാ വാച ശൃണ്വന് ദശരഥാത്മജഃ.
ബബന്ധൈവ തദാ ചീരം സീതയാ തുല്യശീലയാ৷৷2.37.20৷৷

While Rama was listening to such words uttered by them, he got the bark robes fastened round Sita who was of similar nature.

ചീരേ ഗൃഹീതേ തു തയാ സമീക്ഷ്യ നൃപതേര്ഗുരുഃ.
നിവാര്യ സീതാം കൈകേയീം വസിഷ്ഠോ വാക്യമബ്രവീത്৷৷2.37.21৷৷

When Sita wore the bark garments, Vasistha, the king's preceptor who was watching this restrained her (Sita) and said to Kaikeyi:

അതിപ്രവൃത്തേ ദുര്മേധേ കൈകേയി കുലപാംസനി.
വഞ്ചയിത്വാ ച രാജാനം ന പ്രമാണേവതിഷ്ഠസേ৷৷2.37.22৷৷

You are exceeding all limits of decency O Kaikeyi! your motive is evil. You are a disgrace to the race! You have deceived the king and your behaviour does not conform to the standards (of righteousness).

ന ഗന്തവ്യം വനം ദേവ്യാ സീതയാ ശീലവര്ജിതേ.
അനുഷ്ഠാസ്യതി രാമസ്യ സീതാ പ്രകൃതമാസനമ്৷৷2.37.23৷৷

You are devoid of good conduct, O Kaikeyi! Divine Sita need not go to the forest. Remaining here she should occupy the royal throne of Rama.

ആത്മാ ഹി ദാരാസ്സര്വേഷാം ദാരസങ്ഗ്രഹവര്തിനാമ്.
ആത്മേയമിതി രാമസ്യ പാലയിഷ്യതി മേദിനീമ്৷৷2.37.24৷৷

For every householder, his wife is the soul. Since Sita is the soul of Rama, she can rule this earth.

അഥ യാസ്യതി വൈദേഹീ വനം രാമേണ സങ്ഗതാ.
വയമപ്യനുയാസ്യാമഃ പുരം ചേദം ഗമിഷ്യതി৷৷2.37.25৷৷

Otherwise, if Sita goes with Rama to the forest, all of us along with the entire city will follow.

അന്തപാലാശ്ച യാസ്യന്തി സദാരോ യത്ര രാഘവഃ.
സഹോപജീവ്യം രാഷ്ട്രം ച പുരം ച സപരിച്ഛദമ്৷৷2.37.26৷৷

The guardians of the harem, its patron king Dasaratha with his retinue and, the people of this city will go wherever Rama lives with his wife.

ഭരതശ്ച സശത്രുഘ്നശ്ചീരവാസാ വനേചരഃ.
വനേ വസന്തം കാകുത്സ്ഥ മനുവത്സ്യതി പൂര്വജമ്৷৷2.37.27৷৷

Wandering in the forest and wearing bark, Satrughna and Bharata will live in the company of their elder brother (Rama) in the jungle.

തത ശ്ശൂന്യാം ഗതജനാം വസുധാം പാദപൈ സ്സഹ.
ത്വമേകാ ശാധി ദുര്വൃത്താ പ്രജാനാമഹിതേ സ്ഥിതാ৷৷2.37.28৷৷

Intent upon doing harm to the people with your vile behaviour, you alone rule this kingdom full of trees and deserted by men.

ന ഹി തദ്ഭവിതാ രാഷ്ട്രം യത്ര രാമോ ന ഭൂപതിഃ.
തദ്വനം ഭവിതാ രാഷ്ട്രം യത്ര രാമോ നിവത്സ്യതി৷৷2.37.29৷৷

That is not a kingdom where Rama does not rule. If Rama lives in the forest, that shall be the kingdom.

ന ഹ്യദത്താം മഹീം പിത്രാ ഭരതഃ ശാസ്തുമര്ഹതി.
ത്വയി വാ പുത്രവദ്വസ്തും യദി ജാതോ മഹീപതേഃ৷৷2.37.30৷৷

If Bharata is truly born to the king, he will not rule the kingdom which has not been bestowed on him (wholeheartedly) by his father. Nor will he live like a son to you.

യദ്യപി ത്വം ക്ഷിതിതലാദ്ഗഗനം ചോത്പതിഷ്യസി.
പിതൃര്വംശചരിത്രജ്ഞഃ സോന്യഥാ ന കരിഷ്യതി৷৷2.37.31৷৷

Even if you were to fly from earth to sky, Bharata who knows the traditions of his father's dynasty, will not act otherwise.

തത്ത്വയാ പുത്രഗര്ധിന്യാ പുത്രസ്യ കൃതമപ്രിയമ്.
ലോകേ ഹി സ ന വിദ്യേത യോ ന രാമമനുവ്രതഃ৷৷2.37.32৷৷

Therefore, by greedily guarding your son's interest you are doing him harm. There is none in this world who will not follow Rama.

ദ്രക്ഷ്യസ്യദ്യൈവ കൈകേയീ പശുവ്യാലമൃഗദ്വിജാന്.
ഗച്ഛതസ്സഹ രാമേണ പാദപാംശ്ച തദുന്മുഖാന്৷৷2.37.33৷৷

Today you shall see, O Kaikeyi, flocks of cattle, elephants, deer and birds following Rama, even the trees bending towards him.

അഥോത്തമാന്യാഭരണാനി ദേവി!
ദേഹി സ്നുഷായൈ വ്യപനീയ ചീരമ്.
ന ചീരമസ്യാഃ പ്രവിധീയതേതി
ന്യവാരയത്തദ്വസനം വസിഷ്ടഃ৷৷2.37.34৷৷

O Kaikeyi! remove those bark robes and bestow on your daughter-in-law precious ornaments. She was not ordained to wear the bark. Vaisishta, saying so, prevented Sita from wearing that garment.

ഏകസ്യ രാമസ്യ വനേ നിവാസ-
സ്ത്വയാ വൃതഃകേകയരാജപുത്രീ.
വിഭൂഷിതേയം പ്രതികര്മനിത്യാ
വസത്വരണ്യേ സഹ രാഘവേണ৷৷2.37.35৷৷

O Kaikeyi, you asked that Rama only should dwell in the forest (wearing bark robes). Therefore let Sita, adorn her body daily, while she lives in the forest with Rama.

യാനൈശ്ച മുഖ്യൈഃ പരിചാരകൈശ്ച
സുസംവൃതാ ഗച്ഛതു രാജപുത്രീ.
വസ്ത്രൈശ്ച സര്വൈസ്സഹിതൈര്വിധാനൈ
ര്നേയം വൃതാ തേ വരസമ്പ്രദാനേ৷৷2.37.36৷৷

Equipped with excellent chariots, attendants, garments, and all other needs let the princess (Sita) go. While seeking boons, you did not include Sita.

തസ്മിംസ്തഥാ ജല്പതി വിപ്രമുഖ്യേ
ഗുരൌ നൃപസ്യാപ്രതിമപ്രഭാവേ.
നൈവ സ്മ സീതാ വിനിവൃത്തഭാവാ
പ്രിയസ്യ ഭര്തുഃ പ്രതികാരകാമാ৷৷2.37.37৷৷

(Though) Vasistha, endowed with matchless power, the preceptor of the king and foremost among the brahmins thus expressed himself, Sita was not willing to swerve from her resolve in order to serve her beloved husband.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ സപ്തത്രിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the thirtyseventh sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.