Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 36. King Dasharatha expresses his desire to accompany Rama to the forest.

 

[King Dasaratha orders four divisions of the army and a lot of wealth to be sent with Rama --Kaikeyi objects --Siddhartha appeases Kaikeyi--the king expresses his desire to accompany Rama to the forest.]

ततस्सुमन्त्रमैक्ष्वाकः पीडितोऽत्र प्रतिज्ञया।
सबाष्पमतिनिश्श्वश्य जगादेदं पुनः पुनः।।2.36.1।।

सूत रत्नसुसम्पूर्णा चतुर्विधबला चमूः।
राघवस्यानुयात्रार्थं क्षिप्रं प्रतिविधीयताम्।।2.36.2।।

रूपाजीवाश्च वादिन्यो वणिजश्च महाधनाः।
शोभयन्तु कुमारस्य वाहिनीं सुप्रसारिताः।।2.36.3।।

ये चैनमुपजीवन्ति रमते यैश्च वीर्यतः।
तेषां बहुविधं दत्त्वा तानप्यत्र नियोजय ।।2.38.4।।

आयुधानि च मुख्यानि नागरा श्शकटानि च।
अनुगच्छन्तु काकुत्स्थं व्याधाश्चारण्य गोचराः।।2.36.5।।

निघ्नन् मृगान् कुञ्जरांश्च पिबंश्चारण्यकं मधु।
नदीश्च विविधाः पश्यन्न राज्यस्य स्मरिष्यति।।2.36.6।।

धान्यकोशश्च यः कश्चिद्धनकोशश्च मामकः।
तौ राममनुगच्छेतां वसन्तं निर्जने वने।।2.36.7।।

यजन् पुण्येषु देशेषु विसृजं श्चाप्तदक्षिणाः।
ऋषिभिश्च समागम्य प्रवत्स्यति सुखं वने।।2.36.8।।

भरतश्च महाबाहुरयोध्यां पालयिष्यति।
सर्वकामैः सह श्रीमान् रामः संसाध्यतामिति ।।2.36.9।।

एवं ब्रुवति काकुत्स्थे कैकेय्या भय मागतम्।
मुखं चाप्यगमच्छोषं स्वरश्चापि न्यरुध्यत।।2.36.10।।

सा विषण्णा च सन्त्रस्ता मुखेन परिशुष्यता।
राजानमेवाभिमुखी कैकेयी वाक्यमब्रवीत्।।2.36.11।।

राज्यं गतजनं साधो पीतमण्डां सुरामिव।
निरास्वाद्यतमं शून्यं भरतो नाभिपत्स्यते।।2.36.12।।

कैकेय्यां मुक्तलज्जायां वदन्त्यामतिदारुणाम्।
राजा दशरथो वाक्यमुवाचायतलोचनाम्।।2.36.13।।

वहन्तं किं तुदसि मां नियुज्य धुरि माऽहिते।
अनार्ये कृत्यमारब्धं किं न पूर्वमुपारुधः।।2.36.14।।

तस्यैतत्क्रोधसंयुक्तमुक्तं श्रुत्वा वराङ्गना।
कैकेयी द्विगुणं क्रुद्धा राजानमिदमब्रवीत्।।2.36.15।।

वैव वंशे सगरो ज्येष्ठं पुत्रमुपारुधत्।
असमञ्ज इति ख्यातं तथायं गन्तुमर्हति।।2.36.16।।

एवमुक्तो धिगित्येव राजा दशरथोऽब्रवीत्।
व्रीडितश्च जनस्सर्व स्सा च तं नावबुध्यत।।2.36.17।।

तत्र वृद्धो महामात्रस्सिद्धार्थो नाम नामतः।
शुचिर्बहुमतो राज्ञः कैकेयी मिदमब्रवीत्।।2.38.18।।

असमञ्जो गृहीत्वा तु क्रीडतः पथि बालकान्।
सरय्वाः प्रक्षिपन्नप्सु रमते तेन दुर्मतिः।।2.36.19।।

तं दृष्ट्वा नागरा स्सर्वे कृद्धा राजानमब्रुवन्।
असमञ्जं वृणीष्वैकमस्मान्वा राष्ट्रवर्धन।।2.36.20।।

तानुवाच ततो राजा किन्निमित्तमिदं भयम्।
ताश्चापि राज्ञा सम्पृष्टा वाक्यं प्रकृतयोऽब्रुवन्।।2.36.21।।

डक्रीडतस्त्वेष नः पुत्रान् बालानुद्भ्रान्तचेतनः।
सरय्वां प्रक्षिपन्मौर्ख्यादतुलां प्रीतिमश्नुते।।2.36.22।।

स तासां वचनं श्रुत्वा प्रकृतीनां नराधिपः।
तं तत्याजाहितं पुत्रं तेषां प्रियचिकीर्षया।।2.36.23।।

तं यानं शीघ्रमारोप्य सभार्यं सपरिच्छदम्।
यावज्जीवं विवास्योऽयमिति स्वानन्वशात्पिता।।2.36.24।।

स फालपिटकं गृह्य गिरिदुर्गाण्यलोडयत्।
दिश स्सर्वास्त्वनुचरन् स यथा पापकर्मकृत्।।2.36.25।।

इत्येनमत्यजद्राजा सगरो वै सुधार्मिकः।
रामः किमकरोत्पापं येनैवमुपरुध्यते।।2.36.26।।

न हि कञ्चन पश्यामो राघवस्यागुणं वयम्।
दुर्लभो ह्यस्य निरय श्शशाङ्कस्येव कल्मषम्।।2.36.27।।

अथवा देवि दोषं त्वं कञ्चित्पश्यसि राघवे।
तमद्य ब्रूहि तत्वेन तदा रामो विवास्यताम्।।2.36.28।।

अदुष्टस्य हि संत्यागः सत्पथे निरतस्य च।
निर्दहेदपि शक्रस्य द्युतिं धर्मनिरोधनात्।2.36.29।।

तदलं देवि रामस्य श्रिया विहतया त्वया।
लोकतोऽपि हि ते रक्ष्यः परिवादः शुभानने।।2.36.30।।

श्रुत्वा तु सिद्धार्थवचो राजा श्रान्ततरस्वनः।
शोकोपहतया वाचा कैकेयीमिदमब्रवीत्।।2.36.31।।

एतद्वचो नेच्छसि पापवृत्ते हितं न जानासि ममात्मनो वा।
आस्थाय मार्गं कृपणं कुचेष्टा चेष्टा हि ते साधुपथादपेता।।2.36.32।।

अनुव्रजिष्याम्यहमद्य रामं
राज्यं परित्यज्य सुखं धनं च।
सहैव राज्ञा भरतेन च त्वं
यथासुखं भुङ्क्ष्व चिराय राज्यम्।।2.36.33।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे षट्त्रिंशस्सर्गः।।

[King Dasaratha orders four divisions of the army and a lot of wealth to be sent with Rama ---Kaikeyi objects --Siddhartha appeases Kaikeyi--the king expresses his desire to accompany Rama to the forest.]

തതസ്സുമന്ത്രമൈക്ഷ്വാകഃ പീഡിതോത്ര പ്രതിജ്ഞയാ.
സബാഷ്പമതിനിശ്ശ്വശ്യ ജഗാദേദം പുനഃ പുനഃ৷৷2.36.1৷৷

Afflicted on account of the promise he had made, Dasaratha, descendant of the Ikshvakus heaved deep sighs again and again and with his eyes full of tears uttered these words to Sumantra:

സൂത! രത്നസുസമ്പൂര്ണാ ചതുര്വിധബലാ ചമൂഃ.
രാഘവസ്യാനുയാത്രാര്ഥം ക്ഷിപ്രം പ്രതിവിധീയതാമ്৷৷2.36.2৷৷

O Sumantra! arrange immediately four divisions of the army, well-equipped with precious stones to escort Rama in his journey to (the forest).

രൂപാജീവാശ്ച വാദിന്യോ വണിജശ്ച മഹാധനാഃ.
ശോഭയന്തു കുമാരസ്യ വാഹിനീം സുപ്രസാരിതാഃ৷৷2.36.3৷৷

Let the sweet-tongued courtesans, opulent merchants with well spread-out merchandise make the army of my son graceful.

യേ ചൈനമുപജീവന്തി രമതേ യൈശ്ച വീര്യതഃ.
തേഷാം ബഹുവിധം ദത്ത്വാ താനപ്യത്ര നിയോജയ ৷৷2.38.4৷৷

Bestow immense wealth on those who depended on Rama for their living and on the gallant youths with whom he used to sport. Send them along with the entourage.

ആയുധാനി ച മുഖ്യാനി നാഗരാ ശ്ശകടാനി ച.
അനുഗച്ഛന്തു കാകുത്സ്ഥം വ്യാധാശ്ചാരണ്യ ഗോചരാഃ৷৷2.36.5৷৷

Main weapons, citizens (bodyguards), carts, wanderers in the forest and fowlers well-acquainted with the forest shall follow Rama.

നിഘ്നന് മൃഗാന് കുഞ്ജരാംശ്ച പിബംശ്ചാരണ്യകം മധു.
നദീശ്ച വിവിധാഃ പശ്യന്ന രാജ്യസ്യ സ്മരിഷ്യതി৷৷2.36.6৷৷

Hunting the elephants and antelopes, drinking forest honey, beholding several rivers on the way, Rama will not recollect the kingdom.

ധാന്യകോശശ്ച യഃ കശ്ചിദ്ധനകോശശ്ച മാമകഃ.
തൌ രാമമനുഗച്ഛേതാം വസന്തം നിര്ജനേ വനേ৷৷2.36.7৷৷

Let the entire contents of my granary and treasury follow Rama wherever he lives in the desolate forest.

യജന് പുണ്യേഷു ദേശേഷു വിസൃജം ശ്ചാപ്തദക്ഷിണാഃ.
ഋഷിഭിശ്ച സമാഗമ്യ പ്രവത്സ്യതി സുഖം വനേ৷৷2.36.8৷৷

Performing sacrifices in the holy places and liberally giving appropriate gifts, Rama will live happily in the forest in the company of sages.

ഭരതശ്ച മഹാബാഹുരയോധ്യാം പാലയിഷ്യതി.
സര്വകാമൈഃ സഹ ശ്രീമാന് രാമഃ സംസാധ്യതാമിതി ৷৷2.36.9৷৷

(While) mighty-armed Bharata will rule Ayodhya, Rama be furnished with all objects of enjoyment.

ഏവം ബ്രുവതി കാകുത്സ്ഥേ കൈകേയ്യാ ഭയ മാഗതമ്.
മുഖം ചാപ്യഗമച്ഛോഷം സ്വരശ്ചാപി ന്യരുധ്യത৷৷2.36.10৷৷

While Dasaratha was saying these words, Kaikeyi was gripped by fear and her face looked pale. Even her voice got choked.

സാ വിഷണ്ണാ ച സന്ത്രസ്താ മുഖേന പരിശുഷ്യതാ.
രാജാനമേവാഭിമുഖീ കൈകേയീ വാക്യമബ്രവീത്৷৷2.36.11৷৷

The dejected and frightened Kaikeyi with a dry countenance, looked at the king and said:

രാജ്യം ഗതജനം സാധോ! പീതമണ്ഡാം സുരാമിവ.
നിരാസ്വാദ്യതമം ശൂന്യം ഭരതോ നാഭിപത്സ്യതേ৷৷2.36.12৷৷

O virtuous king! Bharata will not take charge of the kingdom abandoned by men, drained of wealth and incapable of being enjoyed, like wine with its essence evaporated.

കൈകേയ്യാം മുക്തലജ്ജായാം വദന്ത്യാമതിദാരുണാമ്.
രാജാ ദശരഥോ വാക്യമുവാചായതലോചനാമ്৷৷2.36.13৷৷

King Dasaratha heard the terribly cruel and shameless words of that large-eyed Kaikeyi, and said:

വഹന്തം കിം തുദസി മാം നിയുജ്യ ധുരി മാഹിതേ.
അനാര്യേ! കൃത്യമാരബ്ധം കിം ന പൂര്വമുപാരുധഃ৷৷2.36.14৷৷

O brutal Kaikeyi, you fastened me to the yoke and when I am drawing forward, why do you beat me? O vile woman! why did you not prevent me in the beginning itself?

തസ്യൈതത്ക്രോധസംയുക്തമുക്തം ശ്രുത്വാ വരാങ്ഗനാ.
കൈകേയീ ദ്വിഗുണം ക്രുദ്ധാ രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷2.36.15৷৷

At these wrathful words of Dasaratha, Kaikeyi with redoubled fury replied to the king:

വൈവ വംശേ സഗരോ ജ്യേഷ്ഠം പുത്രമുപാരുധത്.
അസമഞ്ജ ഇതി ഖ്യാതം തഥായം ഗന്തുമര്ഹതി৷৷2.36.16৷৷

In your own dynasty king Sagara prevented his well-known eldest son Asamanjasa (from enjoying the kingdom). Rama also should depart in the same manner.

ഏവമുക്തോ ധിഗിത്യേവ രാജാ ദശരഥോബ്രവീത്.
വ്രീഡിതശ്ച ജനസ്സര്വ സ്സാ ച തം നാവബുധ്യത৷৷2.36.17৷৷

Hearing the words of Kaikeyi, Dasaratha could say only 'shame'. All the people felt ashamed, but Kaikeyi could not understand this.

തത്ര വൃദ്ധോ മഹാമാത്രസ്സിദ്ധാര്ഥോ നാമ നാമതഃ.
ശുചിര്ബഹുമതോ രാജ്ഞഃ കൈകേയീ മിദമബ്രവീത്৷৷2.38.18৷৷

An aged minister named Siddhartha who justified his name, highly respected by the king said this to Kaikeyi:

അസമഞ്ജോ ഗൃഹീത്വാ തു ക്രീഡതഃ പഥി ബാലകാന്.
സരയ്വാഃ പ്രക്ഷിപന്നപ്സു രമതേ തേന ദുര്മതിഃ৷৷2.36.19৷৷

That wicked-minded Asamanjasa used to seize the children playing on the street and amuse himself by hurling them in the waters of river Sarayu.

തം ദൃഷ്ട്വാ നാഗരാ സ്സര്വേ കൃദ്ധാ രാജാനമബ്രുവന്.
അസമഞ്ജം വൃണീഷ്വൈകമസ്മാന്വാ രാഷ്ട്രവര്ധന৷৷2.36.20৷৷

Watching it, all the enraged citizens said to the king, 'O enhancer of the prosperity of the kingdom, either you choose Asamanjasa or us'.

താനുവാച തതോ രാജാ കിന്നിമിത്തമിദം ഭയമ്.
താശ്ചാപി രാജ്ഞാ സമ്പൃഷ്ടാ വാക്യം പ്രകൃതയോബ്രുവന്৷৷2.36.21৷৷

The king then asked them, 'Why this fear?'. And the citizens responded:

ഡക്രീഡതസ്ത്വേഷ നഃ പുത്രാന് ബാലാനുദ്ഭ്രാന്തചേതനഃ.
സരയ്വാം പ്രക്ഷിപന്മൌര്ഖ്യാദതുലാം പ്രീതിമശ്നുതേ৷৷2.36.22৷৷

That insane (Asamanjasa) while throwing our children who were playing around into Sarayu river in his insanity derived incomparable pleasure'.

സ താസാം വചനം ശ്രുത്വാ പ്രകൃതീനാം നരാധിപഃ.
തം തത്യാജാഹിതം പുത്രം തേഷാം പ്രിയചികീര്ഷയാ৷৷2.36.23৷৷

That king (Sagara) heard the words of the citizens and with the intention of doing good to them, banished that malevolent son.

തം യാനം ശീഘ്രമാരോപ്യ സഭാര്യം സപരിച്ഛദമ്.
യാവജ്ജീവം വിവാസ്യോയമിതി സ്വാനന്വശാത്പിതാ৷৷2.36.24৷৷

Then the father made him and his wife climb a carriage with the clothes they had at the time on them and at once ordered his servants to banish him for life.

സ ഫാലപിടകം ഗൃഹ്യ ഗിരിദുര്ഗാണ്യലോഡയത്.
ദിശ സ്സര്വാസ്ത്വനുചരന് സ യഥാ പാപകര്മകൃത്৷৷2.36.25৷৷

Like an evil-doer wandering about in different directions, holding a spade and a basket in his hand, he went about digging the impenetrable mountains.

ഇത്യേനമത്യജദ്രാജാ സഗരോ വൈ സുധാര്മികഃ.
രാമഃ കിമകരോത്പാപം യേനൈവമുപരുധ്യതേ৷৷2.36.26৷৷

Highly righteous king Sagara thus banished his son. What sin has Rama committed to secure a similar banishment?

ന ഹി കഞ്ചന പശ്യാമോ രാഘവസ്യാഗുണം വയമ്.
ദുര്ലഭോ ഹ്യസ്യ നിരയ ശ്ശശാങ്കസ്യേവ കല്മഷമ്৷৷2.36.27৷৷

We see no fault in Rama. Unlike the stain in the Moon it is difficult to find any blemish in him.

അഥവാ ദേവി! ദോഷം ത്വം കഞ്ചിത്പശ്യസി രാഘവേ.
തമദ്യ ബ്രൂഹി തത്വേന തദാ രാമോ വിവാസ്യതാമ്৷৷2.36.28৷৷

O Kaikeyi! speak truly if you find any fault in this scion of the Raghu race (Rama). Then he will be exiled.

അദുഅദുഷ്ടസ്യ ഹി സംത്യാഗഃ സത്പഥേ നിരതസ്യ ച.
നിര്ദഹേദപി ശക്രസ്യ ദ്യുതിം ധര്മനിരോധനാത്.2.36.29৷৷

The act of banishment of an innocent one walking the righteous path is like destroying the brilliance of Indra by restraining his righteousness.

തദലം ദേവി രാമസ്യ ശ്രിയാ വിഹതയാ ത്വയാ.
ലോകതോപി ഹി തേ രക്ഷ്യഃ പരിവാദഃ ശുഭാനനേ৷৷2.36.30৷৷

O Devi, there is no use obstructing Rama's prosperity. O one with an auspicious countenance, save yourself from the censure of the world.

ശ്രുത്വാ തു സിദ്ധാര്ഥവചോ രാജാ ശ്രാന്തതരസ്വനഃ.
ശോകോപഹതയാ വാചാ കൈകേയീമിദമബ്രവീത്৷৷2.36.31৷৷

Having heard Siddhartha, the king, stricken with grief, said to Kaikeyi in a gradually
feeble voice.

ഏതദ്വചോ നേച്ഛസി പാപവൃത്തേ! ഹിതം ന ജാനാസി മമാത്മനോ വാ.
ആസ്ഥായ മാര്ഗം കൃപണം കുചേഷ്ടാ ചേഷ്ടാ ഹി തേ സാധുപഥാദപേതാ৷৷2.36.32৷৷

O Kaikeyi of vicious behaviour, you do not aceept even the words of Siddhartha. You woman of wicked acts, having adopted vile ways, and abjured the right path cannot know what is good either for you or for me.

അനുവ്രജിഷ്യാമ്യഹമദ്യ രാമം
രാജ്യം പരിത്യജ്യ സുഖം ധനം ച.
സഹൈവ രാജ്ഞാ ഭരതേന ച ത്വം
യഥാസുഖം ഭുങ്ക്ഷ്വ ചിരായ രാജ്യമ്৷৷2.36.33৷৷

Abandoning this kingdom, these comforts and this wealth, I shall follow Rama. Enjoy the kingdom for a long time happily along with king Bharata.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ഷട്ത്രിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the thirtysixth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.