Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 31. Lakshmana gets ready to accompany Rama takes leave of his friends and collects divine weapons from preceptor Vasistha

 

[Lakshmana gets ready to accompany Rama takes leave of his friends and collects divine weapons from preceptor Vasistha--Rama asks Lakshmana to distribute his wealth among brahmins.]

एवं शृत्वा तु संवादं लक्ष्मणः पूर्वमागतः।
बाष्पपर्याकुलमुखः शोकं सोढुमशक्नुवन्।।2.31.1।।

स भ्रातुश्चरणौ गाढं निपीड्य रघुनन्दनः।
सीतामुवाचातियशां राघवं च महाव्रतम्।।2.31.2।।

यदि गन्तुं कृताबुद्धिर्वनं मृगगजायुतम्।
अहं त्वानुगमिष्यामि वनमग्रे धनुर्धरः।।2.31.3।।

मया समेतोऽरण्यानि बहूनि विचरिष्यसि।
पक्षिभिर्मृगयूथैश्च संघुष्टानि समन्ततः।।2.31.4।।

न देवलोकाक्रमणं नामरत्वमहं वृणे।
ऐश्वर्यं वापि लोकानां कामये न त्वया विना।।2.31.5।।

एवं ब्रुवाणस्सौमित्रिर्वनवासाय निश्चितः।
रामेण बहुभिस्सान्त्वैर्निषिध्दः पुनरब्रवीत्।।2.31.6।।

अनुज्ञातश्च भवता पूर्वमेव यदस्म्यहम्।
किमिदानीं पुनरिदं क्रियते मन्निवारणम्।।2.31.7।।

यदर्थं प्रतिषेधो मे क्रियते गन्तुमिच्छतः।
एतदिच्छामि विज्ञातुं संशयो हि ममानघ।।2.31.8।।

ततोऽब्रवीन्महातेजा रामो लक्ष्मणमग्रतः।
स्थितं प्राग्गामिनं वीरं याचमानं कृताञ्जलिम्।।2.31.9।।

स्निग्धो धर्मरतो वीरस्सततं सत्पथे स्थितः।
प्रियः प्राणसमो वश्यो भ्राता चापि सखा च मे।।2.31.10।।

मयाऽद्य सह सौमित्रे त्वयि गच्छति तद्वनम्।
को भरिष्यति कौसल्यां सुमित्रां वा यशस्विनीम्।।2.31.11।।

अभिवर्षति कामैर्यः पर्जन्यः पृथिवीमिव।
स कामपाशपर्यस्तो महातेजा महीपतिः।।2.31.12।।

सा हि राज्यमिदं प्राप्य नृपस्याश्वपते स्सुता।
दुःखितानां सपत्नीनां न करिष्यति शोभनम्।।2.31.13।।

न स्मरिष्यति कौसल्यां सुमित्रां च सुदुःखिताम्।
भरतो राज्यमासाद्य कैकेय्यां पर्यवस्थितः।।2.31.14।।

तामार्यां स्वयमेवेह राजानुग्रहणेन वा।
सौमित्रे भर कौशल्यामुक्तमर्थमिमं चर।।2.31.15।।

एवं मम च ते भक्तिर्भविष्यति सुदर्शिता।
धर्मज्ञ गुरुपूजायां धर्मश्चाप्यतुलो महान्।।2.31.16।।

एवं कुरुष्व सौमित्रे मत्कृते रघुनन्दन।
अस्माभिर्विप्रहीणाया मातुर्नो न भवेत्सुखम्।।2.31.17।।

एवमुक्तस्तु रामेण लक्ष्मण श्श्लक्ष्णया गिरा।
प्रत्युवाच तदा रामं वाक्यज्ञो वाक्यकोविदम्।।2.31.18।।

तवैव तेजसा वीर भरतः पूजयिष्यति।
कौसल्यां च सुमित्रां च प्रयतो नात्र संशयः।।2.31.19।।

कौशल्या बिभृयादार्या सहस्रमपि मद्विधान्।
यस्यास्सहस्रं ग्रामाणां सम्प्राप्त मुपजीवनम्।।2.31.20।।

तदात्मभरणे चैव मम मातुस्तथैव च।
पर्याप्ता मद्विधानां च भरणाय यशस्विनी।।2.31.21।।

कुरुष्व मामनुचरं वैधर्म्यं नेह विद्यते।
कृतार्थोऽहं भविष्यामि तव चार्थः प्रकल्पते।।2.31.22।।

धनुरादाय सशरं खनित्रपिटकाधरः।
अग्रतस्ते गमिष्यामि पन्थानमनुदर्शयन्।।2.31.23।।

आहरिष्यामि ते नित्यं मूलानि च फलानि च।
वन्यानि यानि चान्यानि स्वाहाराणि तपस्विनाम्।।2.31.24।।

भवांस्तु सह वैदेह्या गिरिसानुषु रंस्यते।
अहं सर्वं करिष्यामि जाग्रत स्स्वपतश्च ते।।2.31.25।।

रामस्त्वनेन वाक्येन सुप्रीतः प्रत्युवाच तम्।
व्रजापृच्छस्व सौमित्रे सर्वमेव सुहृज्जनम्।।2.31.26।।

ये च राज्ञो ददौ दिव्ये महात्मा वरुण स्स्वयम्।
जनकस्य महायज्ञे धनुषी रौद्रदर्शने।।2.31.27।।

अभेद्यकवचे दिव्ये तूणी चाक्षयसायकौ।
आदित्यविमलौ चोभौ खड्गौ हेमपरिष्कृतौ।।2.31.28।।

सत्कृत्य निहितं सर्वमेतदाचार्यसद्मनि।
सर्वमायुधमादाय क्षिप्रमाव्रज लक्ष्मण।।2.31.29।।

स सुहृज्जनमामन्त्र्यवनवासाय निश्चितः।
इक्ष्वाकुगुरुमागम्य जग्राहायुधमुत्तमम्।।2.31.30।।

तद्धिव्यं राजशार्दूल सत्कृतं माल्यभूषितम्।
रामाय दर्शयामास सौमित्रिस्सर्वमायुधम्।।2.31.31।।

तमुवाचात्मवान् रामः प्रीत्या लक्ष्मणमागतम्।
काले त्वमागत सौम्य काङ्क्षिते मम लक्ष्मण।।2.31.32।।

अहं प्रदातुमिच्छामि यदिदं मामकं धनम्।
ब्राह्मणेभ्यस्तपस्विभ्यस्त्वया सह परन्तप।।2.31.33।।

वसन्तीह दृढं भक्त्या गुरुषु द्विजसत्तमाः।
तेषामपि च मे भूयस्सर्वेषाञ्चोपजीविनाम्।।2.31.34।।

वशिष्ठपुत्रं तु सुयज्ञमार्यं
त्वमानयाशु प्रवरं द्विजानाम्।
अभिप्रयास्यामि वनं समस्ता
नभ्यर्च्य शिष्टानपरान् द्विजातीन्।।2.31.35।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे एकत्रिंशस्सर्गः।।

[Lakshmana gets ready to accompany Rama- takes leave of his friends and collects divine weapons from preceptor Vasistha--Rama asks Lakshmana to distribute his wealth among brahmins.]

ഏവം ശൃത്വാ തു സംവാദം ലക്ഷ്മണഃ പൂര്വമാഗതഃ.
ബാഷ്പപര്യാകുലമുഖഃ ശോകം സോഢുമശക്നുവന്৷৷2.31.1৷৷

സ ഭ്രാതുശ്ചരണൌ ഗാഢം നിപീഡ്യ രഘുനന്ദനഃ.
സീതാമുവാചാതിയശാം രാഘവം ച മഹാവ്രതമ്৷৷2.31.2৷৷

Lakshmana who had already reached there heard the conversation (between Sita and Rama). His eyes brimming with tears, he was unable to bear the grief. He held the feet of his brother tightly and said to the illustrious Sita and Rama of great resolve:

യദി ഗന്തും കൃതാബുദ്ധിര്വനം മൃഗഗജായുതമ്.
അഹം ത്വാനുഗമിഷ്യാമി വനമഗ്രേ ധനുര്ധരഃ৷৷2.31.3৷৷

If you have decided to go to the forest where deer and elephants abound, I shall also accompany you by walking before you, holding the b

മയാ സമേതോരണ്യാനി ബഹൂനി വിചരിഷ്യസി.
പക്ഷിഭിര്മൃഗയൂഥൈശ്ച സംഘുഷ്ടാനി സമന്തതഃ৷৷2.31.4৷৷

Accompanied by me, you will roam the forests echoing with the cries of birds and sounds of herds of animals.

ന ദേവലോകാക്രമണം നാമരത്വമഹം വൃണേ.
ഐശ്വര്യം വാപി ലോകാനാം കാമയേ ന ത്വയാ വിനാ৷৷2.31.5৷৷

Without you, I do not want victory over the gods or sovereignty over the worlds or even immortality.

ഏവം ബ്രുവാണസ്സൌമിത്രിര്വനവാസായ നിശ്ചിതഃ.
രാമേണ ബഹുഭിസ്സാന്ത്വൈര്നിഷിധ്ദഃ പുനരബ്രവീത്৷৷2.31.6৷৷

When Rama tried to dissuade Lakshmana with many words of consolation Lakshmana who was determined to go to the forest said again:

അനുജ്ഞാതശ്ച ഭവതാ പൂര്വമേവ യദസ്മ്യഹമ്.
കിമിദാനീം പുനരിദം ക്രിയതേ മന്നിവാരണമ്৷৷2.31.7৷৷

You have granted permission to me earlier.Why are you now preventing me?

യദര്ഥം പ്രതിഷേധോ മേ ക്രിയതേ ഗന്തുമിച്ഛതഃ.
ഏതദിച്ഛാമി വിജ്ഞാതും സംശയോ ഹി മമാനഘ!৷৷2.31.8৷৷

I wish to know, O sinless one, the reason why you are dissuading me, when I am willing to go with you. This creates a doubt in my mind.

തതോബ്രവീന്മഹാതേജാ രാമോ ലക്ഷ്മണമഗ്രതഃ.
സ്ഥിതം പ്രാഗ്ഗാമിനം വീരം യാചമാനം കൃതാഞ്ജലിമ്৷৷2.31.9৷৷

Addressing the heroic Lakshmana in front of him imploring with folded hands to take him to the forest so that he may walk ahead (and guard them), the effulgent Rama said:

സ്നിഗ്ധോ ധര്മരതോ വീരസ്സതതം സത്പഥേ സ്ഥിതഃ.
പ്രിയഃ പ്രാണസമോ വശ്യോ ഭ്രാതാ ചാപി സഖാ ച മേ৷৷2.31.10৷৷

You are affectionate, you are devoted to dharma. You are valiant. You always walk the path of virtue. You are dear to me like my own life. You are not only an obedient brother but also a friend.

മയാദ്യ സഹ സൌമിത്രേ! ത്വയി ഗച്ഛതി തദ്വനമ്.
കോ ഭരിഷ്യതി കൌസല്യാം സുമിത്രാം വാ യശസ്വിനീമ്৷৷2.31.11৷৷

O Lakshmana, if you also accompany me to the forest, who will take care of mother Kausalya and the illustrious Sumitra?

അഭിവര്ഷതി കാമൈര്യഃ പര്ജന്യഃ പൃഥിവീമിവ.
സ കാമപാശപര്യസ്തോ മഹാതേജാ മഹീപതിഃ৷৷2.31.12৷৷

Dasaratha, the mighty king like Parjanya (the rain-god), lord of the earth used to shower favours on earth. But now he is bound by the noose of passion.

സാ ഹി രാജ്യമിദം പ്രാപ്യ നൃപസ്യാശ്വപതേ സ്സുതാ.
ദുഃഖിതാനാം സപത്നീനാം ന കരിഷ്യതി ശോഭനമ്৷৷2.31.13৷৷

Once the daughter of king Aswapati (Kaikeyi) gains control over the kingdom, she will do nothing to help her afflicted co-wives (Kausalya and Sumitra).

ന സ്മരിഷ്യതി കൌസല്യാം സുമിത്രാം ച സുദുഃഖിതാമ്.
ഭരതോ രാജ്യമാസാദ്യ കൈകേയ്യാം പര്യവസ്ഥിതഃ৷৷2.31.14৷৷

When Bharata secures the kingdom, his confidence reposed in Kaikeyi he will not bother about the miserable Kausalya and Sumitra.

താമാര്യാം സ്വയമേവേഹ രാജാനുഗ്രഹണേന വാ.
സൌമിത്രേ! ഭര കൌശല്യാമുക്തമര്ഥമിമം ചര৷৷2.31.15৷৷

Either by yourself or by seeking the favour of the king, O son of Sumitra, lend support to venerable Kausalya. This is the objective you must accomplish.

ഏവം മമ ച തേ ഭക്തിര്ഭവിഷ്യതി സുദര്ശിതാ.
ധര്മജ്ഞ ഗുരുപൂജായാം ധര്മശ്ചാപ്യതുലോ മഹാന്৷৷2.31.16৷৷

If you do this, your devotion to me will be amply demonstrated. Service to the elders, O dutiful one, is a virtue, great and unequalled.

ഏവം കുരുഷ്വ സൌമിത്രേ! മത്കൃതേ രഘുനന്ദന!.
അസ്മാഭിര്വിപ്രഹീണായാ മാതുര്നോ ന ഭവേത്സുഖമ്৷৷2.31.17৷৷

O delight of the Raghu race, do this for my sake, since deprived of us, there will be no happiness for our mother, O son of Sumitra!

ഏവമുക്തസ്തു രാമേണ ലക്ഷ്മണ ശ്ശ്ലക്ഷ്ണയാ ഗിരാ.
പ്രത്യുവാച തദാ രാമം വാക്യജ്ഞോ വാക്യകോവിദമ്৷৷2.31.18৷৷

Thus addressed by Rama who was an adept in the use of words, eloquent Lakshmana gently replied:

തവൈവ തേജസാ വീര! ഭരതഃ പൂജയിഷ്യതി.
കൌസല്യാം ച സുമിത്രാം ച പ്രയതോ നാത്ര സംശയഃ৷৷2.31.19৷৷

Aware of your power O valiant one, Bharata will undoubtedly pay respect to Kausalya and Sumitra with all humility.

കൌശല്യാ ബിഭൃയാദാര്യാ സഹസ്രമപി മദ്വിധാന്.
യസ്യാസ്സഹസ്രം ഗ്രാമാണാം സമ്പ്രാപ്ത മുപജീവനമ്৷৷2.31.20৷৷

Noble Kausalya has under her charge a thousand villages for her sustenance. She can support a thousand men like me.

തദാത്മഭരണേ ചൈവ മമ മാതുസ്തഥൈവ ച.
പര്യാപ്താ മദ്വിധാനാം ച ഭരണായ യശസ്വിനീ৷৷2.31.21৷৷

Illustrious Kausalya is competent enough to support herself, my mother and men like me.

കുരുഷ്വ മാമനുചരം വൈധര്മ്യം നേഹ വിദ്യതേ.
കൃതാര്ഥോഹം ഭവിഷ്യാമി തവ ചാര്ഥഃ പ്രകല്പതേ৷৷2.31.22৷৷

Make me your follower. There is no breach of virtue in this. I will have my purpose
accomplished. Your object also will be fulfilled.

ധനുരാദായ സശരം ഖനിത്രപിടകാധരഃ.
അഗ്രതസ്തേ ഗമിഷ്യാമി പന്ഥാനമനുദര്ശയന്৷৷2.31.23৷৷

Holding the bow and arrows and carrying a crowbar and a basket, I shall go in front of you leadingthe way.

ആഹരിഷ്യാമി തേ നിത്യം മൂലാനി ച ഫലാനി ച

വന്യാനി യാനി ചാന്യാനി സ്വാഹാരാണി തപസ്വിനാമ്৷৷2.31.24৷৷

I shall daily collect roots, fruits and other forest products fit for ascetics.

ഭവാംസ്തു സഹ വൈദേഹ്യാ ഗിരിസാനുഷു രംസ്യതേ.
അഹം സര്വം കരിഷ്യാമി ജാഗ്രത സ്സ്വപതശ്ച തേ৷৷2.31.25৷৷

When you go about for pleasure on mountain slopes along with Sita, I shall do everything for you, whether you are awake or asleep.

രാമസ്ത്വനേന വാക്യേന സുപ്രീതഃ പ്രത്യുവാച തമ്.
വ്രജാപൃച്ഛസ്വ സൌമിത്രേ! സര്വമേവ സുഹൃജ്ജനമ്৷৷2.31.26৷৷

Pleased with his words Rama said, O Lakshmana! go and take leave of all your friends.

യേ ച രാജ്ഞോ ദദൌ ദിവ്യേ മഹാത്മാ വരുണ സ്സ്വയമ്.
ജനകസ്യ മഹായജ്ഞേ ധനുഷീ രൌദ്രദര്ശനേ৷৷2.31.27৷৷

അഭേദ്യകവചേ ദിവ്യേ തൂണീ ചാക്ഷയസായകൌ.
ആദിത്യവിമലൌ ചോഭൌ ഖഡ്ഗൌ ഹേമപരിഷ്കൃതൌ৷৷2.31.28৷৷

സത്കൃത്യ നിഹിതം സര്വമേതദാചാര്യസദ്മനി.
സര്വമായുധമാദായ ക്ഷിപ്രമാവ്രജ ലക്ഷ്മണ!৷৷2.31.29৷৷

O Lakshmana! in the great sacrifice performed by the high-souled Janaka, Varuna himself gave him two awe-inspiring celestial bows, two impenetrable divine armours, two quivers with inexhaustible arrows, two swords plated with gold and as bright as the sun. All these weapons are deposited in the house of our preceptor (sage Vasistha) where they are being worshipped. Go and bring them swiftly.

സ സുഹൃജ്ജനമാമന്ത്ര്യവനവാസായ നിശ്ചിതഃ.
ഇക്ഷ്വാകുഗുരുമാഗമ്യ ജഗ്രാഹായുധമുത്തമമ്৷৷2.31.30৷৷

Lakshmana, who was resolved to go to the forest, took leave of his friends, and collected from the house of Vasistha, preceptor of the Ikshvaku race, the powerful weapons deposited with him.

തദ്ധിവ്യം രാജശാര്ദൂല സത്കൃതം മാല്യഭൂഷിതമ്.
രാമായ ദര്ശയാമാസ സൌമിത്രിസ്സര്വമായുധമ്৷৷2.31.31৷৷

Lakshmana, tiger among princes, brought all those divine weapons sanctified and decorated with garlands and showed them to Rama.

തമുവാചാത്മവാന് രാമഃ പ്രീത്യാ ലക്ഷ്മണമാഗതമ്.
കാലേ ത്വമാഗത സൌമ്യ കാങ്ക്ഷിതേ മമ ലക്ഷ്മണ!৷৷2.31.32৷৷

O handsome Lakshmana, you have come at the expected time, said the self-possessed Rama affectionately when he saw him arrive.

അഹം പ്രദാതുമിച്ഛാമി യദിദം മാമകം ധനമ്.
ബ്രാഹ്മണേഭ്യസ്തപസ്വിഭ്യസ്ത്വയാ സഹ പരന്തപ!৷৷2.31.33৷৷

Let us give away, O tormentor of enemies (Lakshmana) my belogings to the ascetic brahmins.

വസന്തീഹ ദൃഢം ഭക്ത്യാ ഗുരുഷു ദ്വിജസത്തമാഃ.
തേഷാമപി ച മേ ഭൂയസ്സര്വേഷാഞ്ചോപജീവിനാമ്৷৷2.31.34৷৷

Here live the best of brahmins who are deeply devoted to their teachers along with those who are dependent on me for their livelihood.

വശിഷ്ഠപുത്രം തു സുയജ്ഞമാര്യം
ത്വമാനയാശു പ്രവരം ദ്വിജാനാമ്.
അഭിപ്രയാസ്യാമി വനം സമസ്താ-
നഭ്യര്ച്യ ശിഷ്ടാനപരാന് ദ്വിജാതീന്৷৷2.31.35৷৷

Fetch Suyajna, son of Vasistha, best among the brahmins along with all other distinguished brahmins to whom I will pay my homage and leave for the forest.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ഏകത്രിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the thirtyfirst sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.