Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 28. Rama warns Seetha of difficulties of staying in forest.

 

[Rama relates to Sita the hardships of forest life-- dissuades her from accompanying him to the forest.]

स एवं ब्रुवतीं सीतां धर्मज्ञो धर्मवत्सलः।
न नेतुं कुरुते बुद्धिं वने दुःखानि चिन्तयन्।।2.28.1।।

सान्त्वयित्वा पुनस्तां तु बाष्पदूषितलोचनाम्।
निवर्तनार्थे धर्मात्मा वाक्यमेतदुवाच ह।।2.28.2।।

सीते महाकुलीनाऽसि धर्मे च निरता सदा।
इहाऽचर स्वधर्मं त्वं मे यथा मनसस्सुखम्।।2.28.3।।

सीते यथा त्वां वक्ष्यामि तथा कार्यं त्वयाऽबले।
वने हि बहवो दोषा वदतस्तान्निबोध मे।।2.28.4।।

सीते विमुच्यतामेषा वनवासकृता मतिः।
बहुदोषं हि कान्तारं वनमित्यभिधीयते।।2.28.5।।

हितबुद्ध्या खलु वचो मयैतदभिधीयते।
सदा सुखं न जानामि दुःखमेव सदा वनम्।।2.28.6।।

गिरिनिर्झरसम्भूता गिरिकन्दर वासिनाम्।
सिंहानां निनदा दुःखा श्श्रोतुं दुःखमतो वनम्।।2.28.7।।

क्रीडमानाश्च विस्रब्धा मत्ता श्शून्ये महामृगाः।
दृष्ट्वा समभिवर्तन्ते सीते दुःखमतो वनम्।।2.28.8।।

सग्राहा स्सरितश्चैव पङ्कवत्यस्सु दुस्तराः।
मत्तैरपि गजैर्नित्यमतो दुःखतरं वनम्।।2.28.9।।

लताकण्टकसङ्कीर्णाः कृकवाकूपनादिताः।
निरपाश्च सुदुर्गाश्च मार्गा दुःखमतो वनम्।।2.28.10।।

सुप्यते पर्णशय्यासु स्वयं भग्नासु भूतले।
रात्रिषु श्रमखिन्नेन तस्माद्दुःखतरं वनम्।।2.28.11।।

अहोरात्रं च सन्तोषः कर्तव्यो नियतात्मना।
फलैर्वृक्षावपतितै स्सीते दुःखमतो वनम्।।2.28.12।।

उपवासश्च कर्तव्यो यथा प्राणेन मैथिलि।
जटाभारश्च कर्तव्यो वल्कलाम्बरधारिणा।।2.28.13।।

देवतानां पित्रूणां कर्तव्यं विधिपूर्वकम्।
प्राप्तानामतिथीनां च नित्यशः प्रतिपूजनम्।।2.28.14।।

कार्यस्त्रिरभिषेकश्च काले काले च नित्यशः।
चरता नियमेनैव तस्माद्धुःखतरं वनम्।।2.28.15।।

उपहारश्च कर्तव्यः कुसुमै स्स्वयमाहृतैः।
आर्षेण विधिना वेद्यां बाले दुःखमतो वनम्।।2.28.16।।

यथालब्धेन कर्तव्यः सन्तोषस्तेन मैथिलि।
यताहारैर्वनचरै र्नित्यं दुःखमतो वनम्।।2.28.17।।

अतीव वातास्तिमिरं बुभुक्षा चात्र नित्यशः।
भयानि च महान्त्यत्र ततो दुःखतरं वनम्।।2.28.18।।

सरीसृपाश्च बहवो बहुरूपाश्च भामिनि।
चरन्ति पृथिवीं दर्पात्ततो दुःखतरं वनम्।।2.28.19।।

नदी निलयना स्सर्पा नदीकुटिलगामिनः।
तिषठ्न्त्यावृत्य पन्थानं ततो दुःखतरं वनम्।।.2.28.20।।

पतङ्गा वृश्चिकाः कीटा दंशाश्च मशकै स्सह।
बाधन्ते नित्यमबले सर्वं दुःखमतो वनम्।।2.28.21।।

द्रुमाः कण्टकिनश्चैव कुशा: काशाश्च भामिनि।
वने व्याकुलशाखाग्रास्तेन दुःखतरं वनम्।।2.28.22।।

कायक्लेशाश्च बहवो भयानि विविधानि च।
अरण्यवासे वसतो दुःखमेव ततो वनम्।।2.28.23।।

क्रोधलोभौ विमोक्तव्यौ कर्तव्या तपसे मतिः।
न भेतव्यं च भेतव्ये नित्यं दुःखमतो वनम्।।2.28.24।।

तदलं ते वनं गत्वा क्षमं न हि वनं तव।
विमृशन्निह पश्यामि बहुदोषतरं वनम्।।2.28.25।।

वनन्तु नतुं न कृता मतिस्तदा
बभूव रामेण यदा महात्मना।
न तस्य सीता वचनं चकार त
त्ततोऽब्रवीद्राममिदं सुदुःखिता।।2.28.26।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टाविंशस्सर्गः।।

[Rama relates to Sita the hardships of forest life-- dissuades her from accompanying him to the forest.]

സ ഏവം ബ്രുവതീം സീതാം ധര്മജ്ഞോ ധര്മവത്സലഃ.
ന നേതും കുരുതേ ബുദ്ധിം വനേ ദുഃഖാനി ചിന്തയന്৷৷2.28.1৷৷

Rama, who knew his duties and was devoted to righteousness, reflected on the difficulties of forest (life) and did not agree to take Sita even though she was pleading the way she did.

സാന്ത്വയിത്വാ പുനസ്താം തു ബാഷ്പദൂഷിതലോചനാമ്.
നിവര്തനാര്ഥേ ധര്മാത്മാ വാക്യമേതദുവാച ഹ৷৷2.28.2৷৷

Righteous Rama consoled Sita whose eyes were blurred with tears, and in order to dissuade her (from going to the forest) said again:

സീതേ മഹാകുലീനാസി ധര്മേ ച നിരതാ സദാ.
ഇഹാചര സ്വധര്മം ത്വം മേ യഥാ മനസസ്സുഖമ്৷৷2.28.3৷৷

Born in a noble race, O Sita, you are always devoted to duty. Follow your duty, here. It will make me happy.

സീതേ! യഥാ ത്വാം വക്ഷ്യാമി തഥാ കാര്യം ത്വയാബലേ.
വനേ ഹി ബഹവോ ദോഷാ വദതസ്താന്നിബോധ മേ৷৷2.28.4৷৷

Do as I tell you, O delicate Sita. There are, indeed, many hardships in the forest. I shall tell you all about them. Listen to me.

സീതേ! വിമുച്യതാമേഷാ വനവാസകൃതാ മതിഃ.
ബഹുദോഷം ഹി കാന്താരം വനമിത്യഭിധീയതേ৷৷2.28.5৷৷

Give up the desire to live in the forest, O Sita! Living in the dreary jungle, it is said, has many hardships.

ഹിതബുദ്ധ്യാ ഖലു വചോ മയൈതദഭിധീയതേ.
സദാ സുഖം ന ജാനാമി ദുഃഖമേവ സദാ വനമ്৷৷2.28.6৷৷

I am saying all this in your interest. The forest is a haven of hardships. I know of no
happiness in the forest.

ഗിരിനിര്ഝരസമ്ഭൂതാ ഗിരികന്ദര വാസിനാമ്.
സിംഹാനാം നിനദാ ദുഃഖാ ശ്ശ്രോതും ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.7৷৷

It is frightening to hear the sounds of waterfalls and the roar of lions living in the mountain caves. Therefore forest life is painful (fearful).

ക്രീഡമാനാശ്ച വിസ്രബ്ധാ മത്താ ശ്ശൂന്യേ മഹാമൃഗാഃ.
ദൃഷ്ട്വാ സമഭിവര്തന്തേ സീതേ ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.8৷৷

Big, wild animals, moving about freely and sporting in the deserted forest, attack on seeing a human. Thus forest is full of danger.

സഗ്രാഹാ സ്സരിതശ്ചൈവ പങ്കവത്യസ്സു ദുസ്തരാഃ.
മത്തൈരപി ഗജൈര്നിത്യമതോ ദുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.9৷৷

The rivers, infested with crocodiles and filled with mud are difficult to cross even for elephants in rut. Hence forest life is always extremely dangerous.

ലതാകണ്ടകസങ്കീര്ണാഃ കൃകവാകൂപനാദിതാഃ.
നിരപാശ്ച സുദുര്ഗാശ്ച മാര്ഗാ ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.10৷৷

The paths full of thorny creepers, echoing with the noise of wild fowls, and with no water (to drink) are difficult to tread. So forest is a source of suffering.

സുപ്യതേ പര്ണശയ്യാസു സ്വയം ഭഗ്നാസു ഭൂതലേ.
രാത്രിഷു ശ്രമഖിന്നേന തസ്മാദ്ദുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.11৷৷

Exhausted with struggles one has to sleep at night on a bed of leaves fallen on their own on the ground. Therefore, forest life is extremely painful.

അഹോരാത്രം ച സന്തോഷഃ കര്തവ്യോ നിയതാത്മനാ.
ഫലൈര്വൃക്ഷാവപതിതൈ സ്സീതേ ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.12৷৷

With the senses under control night and day, O Sita, one must be satisfied with the fruits fallen from trees. Therefore, forest life is full of suffering.

ഉപവാസശ്ച കര്തവ്യോ യഥാ പ്രാണേന മൈഥിലി!.
ജടാഭാരശ്ച കര്തവ്യോ വല്കലാമ്ബരധാരിണാ৷৷2.28.13৷৷

One has to wear robes of bark and matted hair and take to fasting as long as one can, O daughter of Mithila!

ദേവതാനാം പിത്രൂണാം കര്തവ്യം വിധിപൂര്വകമ്.
പ്രാപ്താനാമതിഥീനാം ച നിത്യശഃ പ്രതിപൂജനമ്৷৷2.28.14৷৷

One has to worship gods and ancestors according to tradition and extend hospitality to guests, (who arrive unexpectedly).

കാര്യസ്ത്രിരഭിഷേകശ്ച കാലേ കാലേ ച നിത്യശഃ.
ചരതാ നിയമേനൈവ തസ്മാദ്ധുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.15৷৷

One has to wander about all the while (like an ascetic) as per the customs and take ablutions three times a day at prescribed hours. Hence life in the forest is extremely hard.

അപഹാരശ്ച കര്തവ്യഃ കുസുമൈ സ്സ്വയമാഹൃതൈഃ.
ആര്ഷേണ വിധിനാ വേദ്യാം ബാലേ! ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.16৷৷

Flowers collected with one's own hands, O innocent one, should be offered on the altar as per injunction of the Vedas. Therefore (life in the) forest is difficult.

യഥാലബ്ധേന കര്തവ്യഃ സന്തോഷസ്തേന മൈഥിലി!.
യതാഹാരൈര്വനചരൈ ര്നിത്യം ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.17৷৷

The wanderers in the jungle, O daughter of Mithila, have to be satisfied daily with whatever little food is available. So forest (life) is a hard life.

അതീവ വാതാസ്തിമിരം ബുഭുക്ഷാ ചാത്ര നിത്യശഃ.
ഭയാനി ച മഹാന്ത്യത്ര തതോ ദുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.18৷৷

There is extreme wind and darkness, hunger and fear. Therefore forest (life) is difficult.

സരീസൃപാശ്ച ബഹവോ ബഹുരൂപാശ്ച ഭാമിനി!.
ചരന്തി പൃഥിവീം ദര്പാത്തതോ ദുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.19৷৷

There are various forms of fierce reptiles fearlessly crawling on the ground. So (living in the) forest is extremely dangerous.

നദീ നിലയനാ സ്സര്പാ നദീകുടിലഗാമിനഃ.
തിഷഠ്ന്ത്യാവൃത്യ പന്ഥാനം തതോ ദുഃഖതരം വനമ്৷৷.2.28.20৷৷

The serpents that live in and move like meandering rivers always obstruct the paths. Therefore, living in the forest is tremendously difficult.

പതങ്ഗാ വൃശ്ചികാഃ കീടാ ദംശാശ്ച മശകൈ സ്സഹ.
ബാധന്തേ നിത്യമബലേ സര്വം ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.21৷৷

Birds, scorpions, insects, gnats and mosquitoes always create trouble. Therefore, life in the forest is all suffering.

ദ്രുമാഃ കണ്ടകിനശ്ചൈവ കുശാ: കാശാശ്ച ഭാമിനി!.
വനേ വ്യാകുലശാഖാഗ്രാസ്തേന ദുഃഖതരം വനമ്৷৷2.28.22৷৷

O lovely Sita! there are thorny trees with branches on the top interlaced with one another. There are kusa grass and reeds. So forest life is very hard.

കായക്ലേശാശ്ച ബഹവോ ഭയാനി വിവിധാനി ച.
അരണ്യവാസേ വസതോ ദുഃഖമേവ തതോ വനമ്৷৷2.28.23৷৷

There are various physical afflictions and fears for one who lives in the forest. Therefore, forest brings suffering.

ക്രോധലോഭൌ വിമോക്തവ്യൌ കര്തവ്യാ തപസേ മതിഃ.
ന ഭേതവ്യം ച ഭേതവ്യേ നിത്യം ദുഃഖമതോ വനമ്৷৷2.28.24৷৷

Anger and greed have to be given up, with the mind preoccupied with ascetic practices. One should not be afraid of fearful situations. Hence forest (life) always very hard.

തദലം തേ വനം ഗത്വാ ക്ഷമം ന ഹി വനം തവ.
വിമൃശന്നിഹ പശ്യാമി ബഹുദോഷതരം വനമ്৷৷2.28.25৷৷

Thus forest life is not suitable for you. On reconsideration, I see that there are many dangers in forest life.

വനന്തു നേതും ന കൃതാ മതിസ്തദാ
ബഭൂവ രാമേണ യദാ മഹാത്മനാ.
ന തസ്യ സീതാ വചനം ചകാര ത-
ത്തതോബ്രവീദ്രാമമിദം സുദുഃഖിതാ৷৷2.28.26৷৷

When the great Rama decided not to take her along with him to the forest, Sita, deeply grieved said these words.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ അഷ്ടാവിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the twentyeighth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.