Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 26. Rama informs Sita about his impending banishment and instructs her to stay back in Ayodhya.

 

[Sita enquires why Rama is distressedRama informs her about his impending banishment and instructs her to stay back in Ayodhya.]

अभिवाद्य च कौसल्यां राम स्संप्रस्थितो वनम्।
कृतस्वस्त्ययनो मात्रा धर्मिष्ठे वर्त्मनि स्थितः।।2.26.1।।

विराजयन्राजसुतो राजमार्गं नरैर्वृतम्।
हृदयान्याममन्थेव जनस्य गुणवत्तया।।2.26.2।।

वैदेही चापि तत्सर्वं न शुश्राव तपस्विनी।
तदेव हृदि तस्याश्च यौवराज्याभिषेचनम्।।2.26.3।।

देवकार्यं स्वयं कृत्वा कृतज्ञा हृष्टचेतना।
अभिज्ञा राजधर्माणां राजपुत्रं प्रतीक्षते।।2.26.4।।

प्रविवेशाथ रामस्तु स्वं वेश्म सुविभूषितम्।
प्रहृष्टजनसम्पूर्णं ह्रिया किञ्चिदवाङ्मुखः।।2.26.5।।

अथ सीता समुत्पत्य वेपमाना च तं पतिम्।
अपश्यच्छोकसन्तप्तं चिन्ताव्याकुलितेन्द्रियम्।।2.26.6।।

तां दृष्ट्वा स हि धर्मात्मा न शशाक मनोगतम्।
तं शोकं राघवः सोढुं ततो विवृततां गतः।।2.26.7।।

विवर्णवदनं दृष्ट्वा तं प्रस्विन्नममर्षणम्।
आह दुःखाभिसन्तप्ता किमिदानीमिदं प्रभो।।2.26.8।।

अद्य बार्हस्पत श्श्रीमान्युक्तः पुष्योऽनु राघव।
प्रोच्यते ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वमसि दुर्मनाः।।2.26.9।।

न ते शतशलाकेन जलफेननिभेन च।
आवृतं वदनं वल्गु छत्रेणापि विराजते।।2.26.10।।

व्यजनाभ्यां च मुख्याभ्यां शतपत्रनिभेक्षणम्।
चन्द्रहंसप्रकाशाभ्यां वीज्यते न तवाननम्।।2.26.11।।

वाग्मिनो वन्दिनश्चापि प्रहृष्टास्त्वां नरर्षभ।
स्तुवन्तो नात्र दृश्यन्ते मङ्गलैः स्सूतमागधाः।।2.26.12।।

न ते क्षौद्रं च दधि च ब्राह्मणा वेदपारगाः।
मूर्ध्नि मूर्धाभिषिक्तस्य ददति स्म विधानतः।।2.26.13।।

न त्वां प्रकृतय स्सर्वा श्श्रेणीमुख्याश्च भूषिताः।
अनुव्रजितुमिच्छन्ति पौरजानपदास्तथा।।2.26.14।।

चतुर्भिर्वेगसम्पन्नैर्हयैः काञ्चनभूषितैः।
मुख्यः पुष्यरथो युक्तः किं न गच्छति तेऽग्रतः।।2.26.15।।

हस्ती चाग्रत श्श्रीमां स्तव लक्षणपूजितः।
प्रयाणे लक्ष्यते वीर कृष्णमेघगिरि प्रभः।।2.26.16।।

न च काञ्चनचित्रं ते पश्यामि प्रियदर्शन।
भद्रासनं पुरस्कृत्य यान्तं वीर पुरस्कृतम्।।2.26.17।।

अभिषेको यथा सज्जः किमिदानीमिदं तव।
अपूर्वो मुखवर्णश्च न प्रहर्षश्च लक्ष्यते।।2.26.18।।

इतीव विलपन्तीं तां प्रोवाच रघुनन्दनः।
सीते तत्र भवांस्तातः प्रव्राजयति मां वनम्।।2.26.19।।

कुले महति सम्भूते धर्मज्ञे धर्मचारिणि।
शृणु जानकि येनेदं क्रमेणाभ्यागतं मम।।2.26.20।।

राज्ञा सत्यप्रतिज्ञेन पित्रा दशरथेन च।
कैकेय्यै मम मात्रे तु पुरा दत्तौ महावरौ।।2.26.21।।

तयाऽद्य मम सज्जेऽस्मिन्नभिषेके नृपोद्यते।
प्रचोदित स्स समयो धर्मेण प्रतिनिर्जितः।।2.26.22।।

चतुर्दश हि वर्षाणि वस्तव्यं दण्डके मया।
पित्रा मे भरतश्चापि यौवराज्ये नियोजितः।।2.26.23।।

सोऽहं त्वामागतो द्रष्टुं प्रस्थितो विजनं वनम्।
भरतस्य समीपे तु नाहं कथ्यः कदाचन।।2.26.24।।

बुद्धियुक्ता हि पुरुषा न सहन्ते परस्तवम्।
तस्मान्नते गुणाः कथ्या भरतस्याग्रतो मम।।2.26.25।।

नापि त्वं तेन भर्तव्या विशेषेण कदाचन।
अनुकूलतया शक्यं समीपे त्वस्य वर्तितुम्।।2.26.26।।

तस्मै दत्तं नृपतिना यौवराज्यं सनातनम्।
स प्रसाद्यस्त्वया सीते नृपतिश्च विशेषतः।।2.26.27।।

अहं चापि प्रतिज्ञां तां गुरोस्समनुपालयन्।
वनमद्यैव यास्यामि स्थिरा भव मनस्विनी।।2.26.28।।

याते च मयि कल्याणि वनं मुनिनिषेवितम्।
व्रतोपवासपरया भवितव्यं त्वयाऽनघे।।2.26.29।।

काल्यमुत्थाय देवानां कृत्वा पूजां यथाविधि।
वन्दितव्यो दशरथः पिता मम नरेश्वरः।।2.26.30।।

माता च मम कौशल्या वृद्धा सन्तापकर्शिता।
धर्ममेवाग्रतः कृत्वा त्वत्त स्सम्मानमर्हति।।2.27.31।।

वन्दितव्याश्च ते नित्यं या श्शेषा मम मातरः।
स्नेह प्रणयसम्भोगै स्समा हि मम मातरः।।2.26.32।।

भ्रातृपुत्रसमौ चापि द्रष्टव्यौ च विशेषतः।
त्वया भरतशत्रुघ्नौ प्राणैः प्रियतरौ मम।।2.26.33।।

विप्रियं न च कर्तव्यं भरतस्य कदाचन।
स हि राजा प्रभुश्चैव देशस्य च कुलस्य च।।2.26.34।।

आराधिता हि शीलेन प्रयत्नैश्चोपसेविताः।
राजान स्सम्प्रसीदन्ति कुप्यन्तिच विपर्यये।।2.26.35।।

औरसानपि पुत्रान्हि त्यजन्त्यहितकारिणः।
समर्थान्सम्प्रगृह्णन्ति जनानपि नराधिपाः।।2.26.36।।

सा त्वं वसेह कल्याणि राज्ञस्समनुवर्तिनी।
भरतस्य रता धर्मे सत्यव्रतपरायणा।।2.26.37।।

अहं गमिष्यामि महावनं प्रिये
त्वया हि वस्तव्यमिहैव भामिनि।
यथा व्यलीकं कुरुषे न कस्य चि
त्तथा त्वया कार्यमिदं वचो मम।।2.26.38।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे षड्विंशस्सर्गः।।

[Sita enquires why Rama is distressed-Rama informs her about his impending banishment and instructs her to stay back in Ayodhya.]

അഭിവാദ്യ ച കൌസല്യാം രാമ സ്സംപ്രസ്ഥിതോ വനമ്.
കൃതസ്വസ്ത്യയനോ മാത്രാ ധര്മിഷ്ഠേ വര്ത്മനി സ്ഥിതഃ৷৷2.26.1৷৷

വിരാജയന്രാജസുതോ രാജമാര്ഗം നരൈര്വൃതമ്.
ഹൃദയാന്യാമമന്ഥേവ ജനസ്യ ഗുണവത്തയാ৷৷2.26.2৷৷

After the benedictory rites were performed by his mother Kausalya, Rama paid obeisance to her and staying on the righteous path decided to depart to the forest. He entered the highway thronged with people and illumining it with his lustre and stirred their hearts with (remembrances of) his excellent virtues.

വൈദേഹീ ചാപി തത്സര്വം ന ശുശ്രാവ തപസ്വിനീ.
തദേവ ഹൃദി തസ്യാശ്ച യൌവരാജ്യാഭിഷേചനമ്৷৷2.26.3৷৷

Sita, her mind preoccupied with thoughts about consecration, was engaged in religious austerities and hence could not hear of all this (development).

ദേവകാര്യം സ്വയം കൃത്വാ കൃതജ്ഞാ ഹൃഷ്ടചേതനാ.
അഭിജ്ഞാ രാജധര്മാണാം രാജപുത്രം പ്രതീക്ഷതേ৷৷2.26.4৷৷

Experienced in palace rituals, Sita, grateful (to God) after performing worship of the deities was awaiting in a happy mood the arrival of the prince.

പ്രവിവേശാഥ രാമസ്തു സ്വം വേശ്മ സുവിഭൂഷിതമ്.
പ്രഹൃഷ്ടജനസമ്പൂര്ണം ഹ്രിയാ കിഞ്ചിദവാങ്മുഖഃ৷৷2.26.5৷৷

His head bent down in embarrassment, Rama entered his well-decorated residence thronged with excited people.

അഥ സീതാ സമുത്പത്യ വേപമാനാ ച തം പതിമ്.
അപശ്യച്ഛോകസന്തപ്തം ചിന്താവ്യാകുലിതേന്ദ്രിയമ്৷৷2.26.6৷৷

Sita got up suddenly, (her limbs) trembling to see her husband distressed with grief and agitated with anxiety.

താം ദൃഷ്ട്വാ സ ഹി ധര്മാത്മാ ന ശശാക മനോഗതമ്.
തം ശോകം രാഘവഃ സോഢും തതോ വിവൃതതാം ഗതഃ৷৷2.26.7৷৷

On seeing her, virtuous Rama could not contain the sorrow in his mind which manifested (through his external appearance).

വിവര്ണവദനം ദൃഷ്ട്വാ തം പ്രസ്വിന്നമമര്ഷണമ്.
ആഹ ദുഃഖാഭിസന്തപ്താ കിമിദാനീമിദം പ്രഭോ!৷৷2.26.8৷৷

On seeing Rama with a pale face. indignant and heavily perspiring, Sita, consumed with grief said, My Lord, why are you now like this?

അദ്യ ബാര്ഹസ്പത ശ്ശ്രീമാന്യുക്തഃ പുഷ്യോനു രാഘവ.
പ്രോച്യതേ ബ്രാഹ്മണൈഃ പ്രാജ്ഞൈഃ കേന ത്വമസി ദുര്മനാഃ৷৷2.26.9৷৷

O scion of the Raghu race, today has been declared by learned brahmins a suitable and auspicious day for consecration under Pushya star with Brihaspati as presiding deity. Then why are you dejected?

ന തേ ശതശലാകേന ജലഫേനനിഭേന ച.
ആവൃതം വദനം വല്ഗു ഛത്രേണാപി വിരാജതേ৷৷2.26.10৷৷

How is it that your charming face shines not today under a hundred-ribbed umbrella (white) like foam in water?

വ്യജനാഭ്യാം ച മുഖ്യാഭ്യാം ശതപത്രനിഭേക്ഷണമ്.
ചന്ദ്രഹംസപ്രകാശാഭ്യാം വീജ്യതേ ന തവാനനമ്৷৷2.26.11৷৷

(How is it that) your face, with its lotus-like eyes is not being fanned by excellent fans of the colour of the Moon or the swan.

വാഗ്മിനോ വന്ദിനശ്ചാപി പ്രഹൃഷ്ടാസ്ത്വാം നരര്ഷഭ.
സ്തുവന്തോ നാത്ര ദൃശ്യന്തേ മങ്ഗലൈഃ സ്സൂതമാഗധാഃ৷৷2.26.12৷৷

(How is it that) O best among men! eloquent panegyrists, charioteers, bards are not seen singing your praise with auspicious words?

ന തേ ക്ഷൌദ്രം ച ദധി ച ബ്രാഹ്മണാ വേദപാരഗാഃ.
മൂര്ധ്നി മൂര്ധാഭിഷിക്തസ്യ ദദതി സ്മ വിധാനതഃ৷৷2.26.13৷৷

How is it that brahmins versed in the Vedas have not duly sprinkled the mixture of honey and curd on your head (prior to your consecration)?

ന ത്വാം പ്രകൃതയ സ്സര്വാ ശ്ശ്രേണീമുഖ്യാശ്ച ഭൂഷിതാഃ.
അനുവ്രജിതുമിച്ഛന്തി പൌരജാനപദാസ്തഥാ৷৷2.26.14৷৷

How is it that well-adorned ministers, citizens from towns and villages, heads of guilds and others do not follow you?

ചതുര്ഭിര്വേഗസമ്പന്നൈര്ഹയൈഃ കാഞ്ചനഭൂഷിതൈഃ.
മുഖ്യഃ പുഷ്യരഥോ യുക്തഃ കിം ന ഗച്ഛതി തേഗ്രതഃ৷৷2.26.15৷৷

How is it that the chief ceremonial chariot, decorated with gold and harnessed by four galloping horses is not preceding you?

ഹസ്തീ ചാഗ്രത ശ്ശ്രീമാം സ്തവ ലക്ഷണപൂജിതഃ.
പ്രയാണേ ലക്ഷ്യതേ വീര! കൃഷ്ണമേഘഗിരി പ്രഭഃ৷৷2.26.16৷৷

How is it that the elephant, whose lustre resembles that of a mountain or a dark cloud and endowed with auspicious features is not seen leading your procession, O valiant one!

ന ച കാഞ്ചനചിത്രം തേ പശ്യാമി പ്രിയദര്ശന!.
ഭദ്രാസനം പുരസ്കൃത്യ യാന്തം വീര പുരസ്കൃതമ്৷৷2.26.17৷৷

O heroic one! O handsome one! how is it that I do not see your attendants proceeding in front with the throne carved in gold?

അഭിഷേകോ യഥാ സജ്ജഃ കിമിദാനീമിദം തവ.
അപൂര്വോ മുഖവര്ണശ്ച ന പ്രഹര്ഷശ്ച ലക്ഷ്യതേ৷৷2.26.18৷৷

How is it that when arrangements are under way now for your consecration, the complexion of your countenance does not look like what it was before? There is no joy on your face.

ഇതീവ വിലപന്തീം താം പ്രോവാച രഘുനന്ദനഃ.
സീതേ! തത്ര ഭവാംസ്താതഃ പ്രവ്രാജയതി മാം വനമ്৷৷2.26.19৷৷

O Sita! my venerable father is banishing me to the forest, said Rama, the scion of the Raghus, the joy of the Raghu race, seeing her thus lamenting.

കുലേ മഹതി സമ്ഭൂതേ ധര്മജ്ഞേ ധര്മചാരിണി!.
ശൃണു ജാനകി! യേനേദം ക്രമേണാഭ്യാഗതം മമ৷৷2.26.20৷৷

You were born in a noble family. You know and practise dharma. I shall tell you how this banishment has come about. Do listen.

രാജ്ഞാ സത്യപ്രതിജ്ഞേന പിത്രാ ദശരഥേന ച.
കൈകേയ്യൈ മമ മാത്രേ തു പുരാ ദത്തൌ മഹാവരൌ৷৷2.26.21৷৷

My father, king Dasaratha, true to his promise, had earlier granted two great boons
to my mother Kaikeyi.

തയാദ്യ മമ സജ്ജേസ്മിന്നഭിഷേകേ നൃപോദ്യതേ.
പ്രചോദിത സ്സ സമയോ ധര്മേണ പ്രതിനിര്ജിതഃ৷৷2.26.22৷৷

When the king was preparing for my consecration, she reminded him of the promise and in the name of righteousness he has been cornered.

ചതുര്ദശ ഹി വര്ഷാണി വസ്തവ്യം ദണ്ഡകേ മയാ.
പിത്രാ മേ ഭരതശ്ചാപി യൌവരാജ്യേ നിയോജിതഃ৷৷2.26.23৷৷

I am to dwell in the Dandaka forest for fourteen years while father has appointed Bharata prince-regent.

സോഹം ത്വാമാഗതോ ദ്രഷ്ടും പ്രസ്ഥിതോ വിജനം വനമ്.

ഭരതസ്യ സമീപേ തു നാഹം കഥ്യഃ കദാചന৷৷2.26.24৷৷
ബുദ്ധിയുക്താ ഹി പുരുഷാ ന സഹന്തേ പരസ്തവമ്.

തസ്മാന്നതേ ഗുണാഃ കഥ്യാ ഭരതസ്യാഗ്രതോ മമ৷৷2.26.25৷৷

I have come to see you before departing for the desolate Dandaka forest. You should never praise me in the presence of Bharata because intellectuals cannot tolerate others being praised before them. You should never extol my virtues before him.

നാപി ത്വം തേന ഭര്തവ്യാ വിശേഷേണ കദാചന.
അനുകൂലതയാ ശക്യം സമീപേ ത്വസ്യ വര്തിതുമ്৷৷2.26.26৷৷

Never expect special treatment from Bharata. You can (continue to) stay with him (here) by conducting yourself in a favourable manner.

തസ്മൈ ദത്തം നൃപതിനാ യൌവരാജ്യം സനാതനമ്.
സ പ്രസാദ്യസ്ത്വയാ സീതേ! നൃപതിശ്ച വിശേഷതഃ৷৷2.26.27৷৷

O Sita! the king has conferred the hereditary regency on him. Therefore, O Sita, you must make efforts to win his favour, especially a king's.

അഹം ചാപി പ്രതിജ്ഞാം താം ഗുരോസ്സമനുപാലയന്.
വനമദ്യൈവ യാസ്യാമി സ്ഥിരാ ഭവ മനസ്വിനീ!৷৷2.26.28৷৷

I am leaving for the forest right away for fulfilling my father's pledge. O high-minded Sita! be steady.

യാതേ ച മയി കല്യാണി വനം മുനിനിഷേവിതമ്.
വ്രതോപവാസപരയാ ഭവിതവ്യം ത്വയാനഘേ৷৷2.26.29৷৷

O sinless, auspicious one! engage yourself in vratas and fasting after my departure to the forest inhabited by ascetics.

കാല്യമുത്ഥായ ദേവാനാം കൃത്വാ പൂജാം യഥാവിധി.
വന്ദിതവ്യോ ദശരഥഃ പിതാ മമ നരേശ്വരഃ৷৷2.26.30৷৷

You must rise in time and with the (household) gods duly worshipped, pay obeisance to my father, king Dasaratha.

മാതാ ച മമ കൌശല്യാ വൃദ്ധാ സന്താപകര്ശിതാ.
ധര്മമേവാഗ്രതഃ കൃത്വാ ത്വത്ത സ്സമ്മാനമര്ഹതി৷৷2.27.31৷৷

You should give importance to duty(dharma) and show respect to my aged mother
who is emaciated due to grief.

വന്ദിതവ്യാശ്ച തേ നിത്യം യാ ശ്ശേഷാ മമ മാതരഃ.
സ്നേഹ പ്രണയസമ്ഭോഗൈ സ്സമാ ഹി മമ മാതരഃ৷৷2.26.32৷৷

In terms of love, affection and service, the rest of my mothers are all equal. Therefore, you must pay them due respect regularly.

ഭ്രാതൃപുത്രസമൌ ചാപി ദ്രഷ്ടവ്യൌ ച വിശേഷതഃ.
ത്വയാ ഭരതശത്രുഘ്നൌ പ്രാണൈഃ പ്രിയതരൌ മമ৷৷2.26.33৷৷

What is more important is that you should look on Bharata as your brother and Satrughna as your son. They are dearer to me than my life.

വിപ്രിയം ന ച കര്തവ്യം ഭരതസ്യ കദാചന.
സ ഹി രാജാ പ്രഭുശ്ചൈവ ദേശസ്യ ച കുലസ്യ ച৷৷2.26.34৷৷

Now Bharata is the king of the country and head of the family. Therefore, you should never do anything disagreeable to him.

ആരാധിതാ ഹി ശീലേന പ്രയത്നൈശ്ചോപസേവിതാഃ.
രാജാന സ്സമ്പ്രസീദന്തി കുപ്യന്തിച വിപര്യയേ৷৷2.26.35৷৷

Kings are gratified if they are served with zeal and good conduct. If the contrary happens, they get provoked.

ഔരസാനപി പുത്രാന്ഹി ത്യജന്ത്യഹിതകാരിണഃ.
സമര്ഥാന്സമ്പ്രഗൃഹ്ണന്തി ജനാനപി നരാധിപാഃ৷৷2.26.36৷৷

Kings abandon (even) their own sons if they are harmful and receive capable people even if they are strangers.

സാ ത്വം വസേഹ കല്യാണി! രാജ്ഞസ്സമനുവര്തിനീ.
ഭരതസ്യ രതാ ധര്മേ സത്യവ്രതപരായണാ৷৷2.26.37৷৷

O auspicious one live here by being obedient to king Bharata. Absorbed in righteousness, follow truth and (religious) vows.

അഹം ഗമിഷ്യാമി മഹാവനം പ്രിയേ!
ത്വയാ ഹി വസ്തവ്യമിഹൈവ ഭാമിനി!.
യഥാ വ്യലീകം കുരുഷേ ന കസ്യ ചി-
ത്തഥാ ത്വയാ കാര്യമിദം വചോ മമ৷৷2.26.38৷৷

O my beloved Sita! I am going to the wild forest. Stay here and never cause displeasure to any one in any way. Could you carry out these words of mine?

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ഷഡ്വിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the twentysixth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.