Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 22. Rama convinces Lakshmana that destiny is all powerful--cancels all arrangements for his consecration ceremony.

 

[Rama convinces Lakshmana that destiny is all powerful--cancels all arrangements for his consecration ceremony.]

अथ तं व्यथया दीनं सविशेषममर्षितम्।
श्वसन्तमिव नागेन्द्रं रोषविस्फारितेक्षणम्।।2.22.1।।

आसाद्य रामस्सौमित्रिं सुहृदं भ्रातरं प्रियम्।
उवाचेदं स धैर्येण धारयन्सत्त्वमात्मवान्।।2.22.2।।

निगृह्य रोषं शोकं च धैर्यमाश्रित्य केवलम्।
अवमानं निरस्येमं गृहीत्वा हर्षमुत्तमम्।।2.22.3।।

उपक्लृप्तं हि यत्किञ्चिदभिषेकार्थमद्य मे
सर्वं विसर्जय क्षिप्रं कुरु कार्यं निरत्ययम्।।2.22.4।।

सौमित्रे योऽभिषेकार्थे मम सम्भार सम्भ्रमः।
अभिषेकनिवृत्त्यर्थे सोऽस्तु संभारसम्भ्रमः।।2.22.5।।

यस्या मदभिषेकार्थे मानसं परितप्यते।
माता मे सा यथा न स्यात्सविशङ्का तथा कुरु।।2.22.6।।

तस्याश्शङ्कामयं दुःखं मुहूर्तमपि नोत्सहे।
मनसि प्रतिसंजातं सौमित्रेऽहमुपेक्षितुम्।।2.22.7।।

न बुद्धिपूर्वं नाबुद्धं स्मरामीह कदाचन।
मातृ़णां वा पितुर्वाऽहं कृतमल्पं च विप्रियम्।।2.22.8।।

सत्यस्सत्याभिसन्धश्च नित्यं सत्यपराक्रमः।
परलोकभयाद्भीतो निर्भयोऽस्तु पिता मम।।2.22.9।।

तस्याऽपि हि भवेदस्मिन्कर्मण्यप्रतिसंहृते।
सत्यं नेति मनस्तापस्तस्य तापस्तपेच्च माम्।।2.22.10।।

अभिषेकविधानं तु तस्मात्संहृत्य लक्ष्मण।
अन्वगेवाहमिच्छामि वनं गन्तुमितःपुनः।।2.22.11।।

मम प्रव्राजनादद्य कृतकृत्या नृपात्मजा।
सुतं भरतमव्यग्रमभिषेचयिता ततः।।2.22.12।।

मयि चीराजिनधरे जटामण्डलधारिणि।
गतेऽरण्यं च कैकेय्या भविष्यति मनस्सुखम्।।2.22.13।।

बुद्धिः प्रणीता येनेयं मनश्च सुसमाहितम्।
तं तु नार्हामि संक्लेष्टुं प्रव्रजिष्यामि मा चिरम्।।2.22.14।।

कृतान्तस्त्वेव सौमित्रे द्रष्टव्यो मत्प्रवासने।
राज्यस्य च वितीर्णस्य पुनरेव निवर्तने।।2.22.15।।

कैकेय्याः प्रतिपत्तिर्हि कथं स्यान्मम पीडने।
यदि भावो न दैवोऽयं कृतान्तविहितो भवेत्।।2.22.16।।

जानासि हि यथा सौम्य न मातृषु ममान्तरम्।
भूतपूर्वं विशेषो वा तस्या मयि सुतेऽपि वा।।2.22.17।।

सोऽभिषेकनिवृत्त्यर्थैप्रवासार्थैश्च दुर्वचैः।
उग्रैर्वाक्यैरहं तस्या नान्यद्दैवात्समर्थये।।2.22.18।।

कथं प्रकृतिसम्पन्ना राजपुत्री तथागुणा।
ब्रूयात्सा प्राकृतेव स्त्री मत्पीडां भर्तृसन्निधौ।।2.22.19।।

यदचिन्त्यन्तु तद्दैवं भूतेष्वपि न विहन्यते।
व्यक्तं मयि च तस्यां च पतितो हि विपर्ययः।।2.22.20।।

कश्चिद्दैवेन सौमित्रे योद्धुमुत्सहते पुमान्।
यस्य न ग्रहणं किञ्चित्कर्मणोऽन्यत्र दृश्यते।।2.22.21।।

सुखदुःखे भयक्रोधौ लाभालाभौ भवाभवौ।
यच्च किञ्चित्तथाभूतं ननु दैवस्य कर्म तत्।।2.22.22।।

ऋषयोऽप्युग्रतपसो दैवेनाभिप्रपीडिताः।
उत्सृज्य नियमांस्तीव्रान्भ्रश्यन्ते काममन्युभिः।।2.22.23।।

असङ्कल्पितमेवेह यदकस्मात्प्रवर्तते।
निवर्त्यारम्भमारब्धं ननु दैवस्य कर्म तत्।।2.22.24।।

एतया तत्त्वया बुद्ध्या संस्तभ्यात्मानमात्मना।
व्याहतेऽप्यभिषेके मे परितापो न विद्यते।।2.22.25।।

तस्मादपरितापस्संस्त्वमप्यनुविधाय माम्।
प्रतिसंहारय क्षिप्रमाभिषेचनिकीं क्रियाम्।।2.22.26।।

एभिरेव घटै स्सर्वैरभिषेचनसम्भृतैः।
मम लक्ष्मण तापस्ये व्रतस्नानं भविष्यति।।2.22.27।।

अथवा किं ममैतेन राजद्रव्यमयेन तु।
उद्धृतं मे स्वयं तोयं व्रतादेशं करिष्यति।।2.22.28।।

मा च लक्ष्मण सन्तापं कार्षीर्लक्ष्म्या विपर्यये।
राज्यं वा वनवासो वा वनवासो महोदयः।।2.22.29।।

न लक्ष्मणास्मिन्खलु कर्मविघ्ने
माता यवीयस्यतिशङ्कनीया।
दैवाभिपन्ना हि वदत्यनिष्टं
जानासि दैवं च तथा प्रभावम्।।2.22.30।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे द्वाविंशस्सर्गः।।

[Rama convinces Lakshmana that destiny is all-powerful--cancels all arrangements for his consecration ceremony.]

അഥ തം വ്യഥയാ ദീനം സവിശേഷമമര്ഷിതമ്.
ശ്വസന്തമിവ നാഗേന്ദ്രം രോഷവിസ്ഫാരിതേക്ഷണമ്৷৷2.22.1৷৷

ആസാദ്യ രാമസ്സൌമിത്രിം സുഹൃദം ഭ്രാതരം പ്രിയമ്.
ഉവാചേദം സ ധൈര്യേണ ധാരയന്സത്ത്വമാത്മവാന്৷৷2.22.2৷৷

The self-possessed Rama held his composure and approached his beloved, intimate brother Lakshmana who was (looking) miserable with his mental agony. To him, who was hissing like a king cobra, he said:

നിഗൃഹ്യ രോഷം ശോകം ച ധൈര്യമാശ്രിത്യ കേവലമ്.
അവമാനം നിരസ്യേമം ഗൃഹീത്വാ ഹര്ഷമുത്തമമ്৷৷2.22.3৷৷

ഉപക്ലൃപ്തം ഹി യത്കിഞ്ചിദഭിഷേകാര്ഥമദ്യ മേ
സര്വം വിസര്ജയ ക്ഷിപ്രം കുരു കാര്യം നിരത്യയമ്৷৷2.22.4৷৷

Restrain your anger and sorrow. Dismiss this humiliation (from the mind). Achieve great happiness through fortitude. Remove whatever preparations have been made for the purpose of (my) consecration today, and act quickly so that there is no obstacle.

സൌമിത്രേ! യോഭിഷേകാര്ഥേ മമ സമ്ഭാര സമ്ഭ്രമഃ.
അഭിഷേകനിവൃത്ത്യര്ഥേ സോസ്തു സംഭാരസമ്ഭ്രമഃ৷৷2.22.5৷৷

O Lakshmana! the same enthusiasm with which preparations for my consecration were made be shown for the cessation of those arrangements.

യസ്യാ മദഭിഷേകാര്ഥേ മാനസം പരിതപ്യതേ.
മാതാ മേ സാ യഥാ ന സ്യാത്സവിശങ്കാ തഥാ കുരു৷৷2.22.6৷৷

Act in such a way that our mother (Kaikeyi), whose heart ached due to my consecration should not entertain any doubt.

തസ്യാശ്ശങ്കാമയം ദുഃഖം മുഹൂര്തമപി നോത്സഹേ.
മനസി പ്രതിസംജാതം സൌമിത്രേഹമുപേക്ഷിതുമ്৷৷2.22.7৷৷

Even for a moment, O Lakshmana! I am not inclined to ignore her sorrow caused by the apprehension in her mind (about the possibility of Rama's coronation).

ന ബുദ്ധിപൂര്വം നാബുദ്ധം സ്മരാമീഹ കദാചന.
മാതൃാം വാ പിതുര്വാഹം കൃതമല്പം ച വിപ്രിയമ്৷৷2.22.8৷৷

I do not remember to have done anything any time with a motive or without understanding which might have caused even a little displeasure to father or mothers.

സത്യസ്സത്യാഭിസന്ധശ്ച നിത്യം സത്യപരാക്രമഃ.
പരലോകഭയാദ്ഭീതോ നിര്ഭയോസ്തു പിതാ മമ৷৷2.22.9৷৷

Let my father who is always truthful, who is really valiant, who is always striving for truth and who is afraid of the next world, be fearless.

തസ്യാപി ഹി ഭവേദസ്മിന്കര്മണ്യപ്രതിസംഹൃതേ.
സത്യം നേതി മനസ്താപസ്തസ്യ താപസ്തപേച്ച മാമ്৷৷2.22.10৷৷

If the preparations for the consecration are not withdrawn, my father will suffer mental agony for the fear that his word has not come true and his agony will torment me.

അഭിഷേകവിധാനം തു തസ്മാത്സംഹൃത്യ ലക്ഷ്മണ!.
അന്വഗേവാഹമിച്ഛാമി വനം ഗന്തുമിതഃപുനഃ৷৷2.22.11৷৷

Therefore, O Lakshmana! I want the arrangement for coronation withdrawn before I proceed to the forest from here itself.

മമ പ്രവ്രാജനാദദ്യ കൃതകൃത്യാ നൃപാത്മജാ.
സുതം ഭരതമവ്യഗ്രമഭിഷേചയിതാ തതഃ৷৷2.22.12৷৷

Immediately after my departure to the forest, the king's (Kekaya's) daughter having accomplished her objective, will enthrone Bharata without any distraction.

മയി ചീരാജിനധരേ ജടാമണ്ഡലധാരിണി.
ഗതേരണ്യം ച കൈകേയ്യാ ഭവിഷ്യതി മനസ്സുഖമ്৷৷2.22.13৷৷

Kaikeyi will attain peace of mind only after my departure to the forest in tattered
clothes, an antelope skin and a crown of matted locks.

ബുദ്ധിഃ പ്രണീതാ യേനേയം മനശ്ച സുസമാഹിതമ്.
തം തു നാര്ഹാമി സംക്ലേഷ്ടും പ്രവ്രജിഷ്യാമി മാ ചിരമ്৷৷2.22.14৷৷

With well-composed mind this decision has been taken. I do not like to inflict pain (on Dasaratha or Kaikeyi). I shall, therefore, depart to the forest without delay.

കൃതാന്തസ്ത്വേവ സൌമിത്രേ! ദ്രഷ്ടവ്യോ മത്പ്രവാസനേ.
രാജ്യസ്യ ച വിതീര്ണസ്യ പുനരേവ നിവര്തനേ৷৷2.22.15৷৷

If the award of the kingdom to me is revoked, O Lakshmana, and if I am banished in this manner, see, it is destiny.

കൈകേയ്യാഃ പ്രതിപത്തിര്ഹി കഥം സ്യാന്മമ പീഡനേ.
യദി ഭാവോ ന ദൈവോയം കൃതാന്തവിഹിതോ ഭവേത്৷৷2.22.16৷৷

If this thought and my misfortune were not caused in Kaikeyi by destiny, how could she muster such determination to inflict pain on me?

ജാനാസി ഹി യഥാ സൌമ്യ! ന മാതൃഷു മമാന്തരമ്.
ഭൂതപൂര്വം വിശേഷോ വാ തസ്യാ മയി സുതേപി വാ৷৷2.22.17৷৷

You know, O gentle Lakshmana! that never in the past had I any feeling of distinction amongst my mothers. And Kaikeyi never differentiated between me and her son.

സോഭിഷേകനിവൃത്ത്യര്ഥൈപ്രവാസാര്ഥൈശ്ച ദുര്വചൈഃ.
ഉഗ്രൈര്വാക്യൈരഹം തസ്യാ നാന്യദ്ദൈവാത്സമര്ഥയേ৷৷2.22.18৷৷

I do not find any reason other than destiny for the cruel and brutal words spoken by Kaikeyi with the objective of preventing my coronation and exiling me.

കഥം പ്രകൃതിസമ്പന്നാ രാജപുത്രീ തഥാഗുണാ.
ബ്രൂയാത്സാ പ്രാകൃതേവ സ്ത്രീ മത്പീഡാം ഭര്തൃസന്നിധൌ৷৷2.22.19৷৷

If destiny is not the cause behind this, how could Kaikeyi who is gifted with virtues and a noble nature speak such painful words to me before her husband, like an ordinary woman?

യദചിന്ത്യന്തു തദ്ദൈവം ഭൂതേഷ്വപി ന വിഹന്യതേ.
വ്യക്തം മയി ച തസ്യാം ച പതിതോ ഹി വിപര്യയഃ৷৷2.22.20৷৷

Inconceivable is the power of destiny. Its impact on all beings cannot be averted. That an adversity has befallen me and Kaikeyi is (therefore) evident.

കശ്ചിദ്ദൈവേന സൌമിത്രേ! യോദ്ധുമുത്സഹതേ പുമാന്.
യസ്യ ന ഗ്രഹണം കിഞ്ചിത്കര്മണോന്യത്ര ദൃശ്യതേ৷৷2.22.21৷৷

O Lakshmana! which mortal has the power to fight with destiny the grip of which can be comprehended by following its course only through its effect and nowhere else.

സുഖദുഃഖേ ഭയക്രോധൌ ലാഭാലാഭൌ ഭവാഭവൌ.
യച്ച കിഞ്ചിത്തഥാഭൂതം നനു ദൈവസ്യ കര്മ തത്৷৷2.22.22৷৷

Happiness or misery, fear or anger, gain or loss, birth or death, and all such things are surely the acts of destiny.

ഋഷയോപ്യുഗ്രതപസോ ദൈവേനാഭിപ്രപീഡിതാഃ.
ഉത്സൃജ്യ നിയമാംസ്തീവ്രാന്ഭ്രശ്യന്തേ കാമമന്യുഭിഃ৷৷2.22.23৷৷

Even rishis with severe austerities are tormented by destiny and are swerved from their observances because of anger and passion.

അസങ്കല്പിതമേവേഹ യദകസ്മാത്പ്രവര്തതേ.
നിവര്ത്യാരമ്ഭമാരബ്ധം നനു ദൈവസ്യ കര്മ തത്৷৷2.22.24৷৷

Any unanticipated and sudden hindrance to the action undertaken shall be deemed to be the act of destiny.

ഏതയാ തത്ത്വയാ ബുദ്ധ്യാ സംസ്തഭ്യാത്മാനമാത്മനാ.
വ്യാഹതേപ്യഭിഷേകേ മേ പരിതാപോ ന വിദ്യതേ৷৷2.22.25৷৷

Even though my consecration was thwarted, there is no feeling of sadness in me. In fact I controlled my mind by my intellect.

തസ്മാദപരിതാപസ്സംസ്ത്വമപ്യനുവിധായ മാമ്.
പ്രതിസംഹാരയ ക്ഷിപ്രമാഭിഷേചനികീം ക്രിയാമ്৷৷2.22.26৷৷

Therefore, be free from grief like me and revoke all the arrangements made for the consecration ceremony immediately.

ഏഭിരേവ ഘടൈ സ്സര്വൈരഭിഷേചനസമ്ഭൃതൈഃ.
മമ ലക്ഷ്മണ! താപസ്യേ വ്രതസ്നാനം ഭവിഷ്യതി৷৷2.22.27৷৷

With these very pots (of holy water) brought for the purpose of consecration, O Lakshmana! I shall take bath at the time of taking vow for practising penance.

അഥവാ കിം മമൈതേന രാജദ്രവ്യമയേന തു.
ഉദ്ധൃതം മേ സ്വയം തോയം വ്രതാദേശം കരിഷ്യതി৷৷2.22.28৷৷

Or else, for me what is the use of these pots of holy water which are the king's property? The water drawn with my own hands will be made use of for my religious bath.

മാ ച ലക്ഷ്മണ! സന്താപം കാര്ഷീര്ലക്ഷ്മ്യാ വിപര്യയേ.
രാജ്യം വാ വനവാസോ വാ വനവാസോ മഹോദയഃ৷৷2.22.29৷৷

Do not grieve, O Lakshmana, over the loss of the kingdom. Living in exile is more glorious than running the kingdom.

ന ലക്ഷ്മണാസ്മിന്ഖലു കര്മവിഘ്നേ
മാതാ യവീയസ്യതിശങ്കനീയാ.
ദൈവാഭിപന്നാ ഹി വദത്യനിഷ്ടം
ജാനാസി ദൈവം ച തഥാ പ്രഭാവമ്৷৷2.22.30৷৷

O Lakshmana! our younger mother (Kaikeyi) cannot be blamed for her obstruction to my coronation. Overpowered by destiny, she is speaking such unpleasant words. This you know is the impact of destiny.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ദ്വാവിംശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the twentysecond sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.