Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 2. Dasaratha's Desire to installation of Rama as Prince Regent.

 

[Dasaratha commends to the assembly of elders and counsellors for installation of Rama as Prince Regent-- Assembly approves the proposal of Dasaratha with delight describing the virtues of Rama in support of their approval.]

ततः परिषदं सर्वामामन्त्र्य वसुधाधिपः।
हितमुद्धर्षणं चैवमुवाच प्रथितं वचः।।2.2.1।।

दुन्दुभिस्वनकल्पेन गम्भीरेणानुनादिना।
स्वरेण महता राजा जीमूत इव नादयन्।।2.2.2।।

राजलक्षणयुक्तेन कान्तेनानुपमेन च।
उवाच रसयुक्तेन स्वरेण नृपतिर्नृपान्।।2.2.3।।

विदितं भवतामेतद्यथा मे राज्यमुत्तमम्।
पूर्वकैर्मम राजेन्द्रैस्सुतवत्परिपालितम्।।2.2.4।।

सोऽहमिक्ष्वाकुभि स्सर्वैर्नरेन्द्रैः परिपालितम्।
श्रेयसा योक्तुकामोऽस्मि सुखार्हमखिलं जगत्।।2.2.5।।

मयाप्याचरितं पूर्वैः पन्थानमनुगच्छता।
प्रजा नित्यमनिद्रेण यथाशक्त्यभिरक्षिताः।।2.2.6।।

इदं शरीरं कृत्स्नस्य लोकस्य चरता हितम्।
पाण्डुरस्याऽतपत्रस्यच्छायायां जरितं मया।।2.2.7।।

प्राप्य वर्षसहस्राणि बहून्यायूंषि जीवतः।
जीर्णस्यास्य शरीरस्य विश्रान्तिमभिरोचये।।2.2.8।।

राजप्रभावजुष्टां हि दुर्वहामजितेन्द्रियैः।
परिश्रान्तोऽस्मि लोकस्य गुर्वीं धर्मधुरं वहन्।।2.2.9।।

सोऽहं विश्रममिच्छामि पुत्रं कृत्वा प्रजाहिते।
सन्निकृष्टानिमान्सर्वाननुमान्य द्विजर्षभान्।।2.2.10।।

अनुजातो हि मां सर्वैर्गुणैर्ज्येष्ठो ममात्मजः।
पुरन्दरसमो वीर्ये रामः परपुरञ्जयः।।2.2.11।।

तं चन्द्रमिव पुष्येण युक्तं धर्मभृतां वरम्।
यौवराज्ये नियोक्ताऽस्मि प्रीतः पुरुषपुङ्गवम्।।2.2.12।।

अनुरूपस्स वै नाथो लक्ष्मीवान् लक्ष्मणाग्रजः।
त्रैलोक्यमपि नाथेन येन स्यान्नाथवत्तरम्।।2.2.13।।

अनेन श्रेयसा सद्यस्संयोज्यैवमिमां महीम्।
गतक्लेशो भविष्यामि सुते तस्मिन्निवेश्य वै।।2.2.14।।

यदिदं मेऽनुरूपार्थं मया साधु सुमन्त्रितम्।
भवन्तो मेऽनुमन्यन्तां कथं वा करवाण्यहम्।।2.2.15।।

यद्यप्येषा मम प्रीतिर्हितमन्यद्विचिन्त्यताम्।
अन्या मध्यस्थचिन्ता हि विमर्दाभ्यधिकोदया।।2.2.16।।

इति ब्रुवन्तं मुदिताः प्रत्यनन्दन्नृपा नृपम्।
वृष्टिमन्तं महामेघं नर्दन्त इव बर्हिणः।।2.2.17।।

स्निग्धोऽनुनादी संजज्ञे तत्र हर्षसमीरितः।
जनौघोद्घुष्टसन्नादो विमानं कम्पयन्निव।।2.2.18।।

तस्य धर्मार्थविदुषो भावमाज्ञाय सर्वशः।
ब्राह्मणा जनमुख्याश्च पौरजानपदै स्सह।।2.2.19।।

समेत्य मन्त्रयित्वा तु समतागतबुद्धयः।
ऊचुश्च मनसा ज्ञात्वा वृद्धं दशरथं नृपम्।।2.2.20।।

अनेकवर्षसाहस्रो वृद्धस्त्वमसि पार्थिव।
स रामं युवराजानमभिषिञ्चिस्व पार्थिवम्।।2.2.21।

इच्छामो हि महाबाहुं रघुवीरं महाबलम्।
गजेन महताऽयान्तं रामं छत्रावृताननम्।।2.2.22।।

इति तद्वचनं श्रुत्वा राजा तेषां मनःप्रियं।
अजानन्निव जिज्ञासुरिदं वचनमब्रवीत्।।2.2.23।।

श्रुत्वैव वचनं यन्मे राघवं पतिमिच्छथ।
राजान स्संशयोऽयं मे किमिदं ब्रूत तत्त्वतः।।2.2.24।।

कथं नु मयि धर्मेण पृथिवीमनुशासति।
भवन्तो द्रष्टुमिच्छन्ति युवराजं ममात्मजम्।।2.2.25।।

ते तमूचुर्महात्मानं पौरजानपदैस्सह।
बहवो नृप कल्याणा गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते।।2.2.26।।

गुणान् गुणवतो देव देवकल्पस्य धीमतः।
प्रियानानन्दनान्कृत्स्नान्प्रवक्ष्यामोऽद्य तान् शृणु।।2.2.27।।

दिव्यैर्गुणैश्शक्रसमो रामस्सत्यपराक्रमः।
इक्ष्वाकुभ्योऽपि सर्वेभ्यो ह्यतिरिक्तो विशांपते।।2.2.28।।

राम स्सत्पुरुषो लोके सत्यधर्मपरायणः।
साक्षाद्रामाद्विनिर्वृत्तो धर्मश्चापि श्रिया सह।।2.2.29।।

प्रजासुखत्त्वे चन्द्रस्य वसुधायाः क्षमागुणैः।
बुद्ध्या बृहस्पतेस्तुल्यो वीर्ये साक्षाच्छचीपतेः।।2.2.30।।

धर्मज्ञ स्सत्यसन्धश्च शीलवाननसूयकः।
क्षान्त स्सान्त्वयिता श्लक्ष्णः कृतज्ञो विजितेन्द्रियः।।2.2.31।।

मृदुश्च स्थिरचित्तश्च सदा भव्योऽनसूयकः।
प्रियवादी च भूतानां सत्यवादी च राघवः।।2.2.32।।

बहुश्रुतानां वृद्धानां ब्राह्मणानामुपासिता।
तेनास्येहाऽतुला कीर्तिर्यशस्तेजश्च वर्धते।।2.2.33।।

देवासुरमनुष्याणां सर्वास्त्रेषु विशारदः।
सम्यग्विद्याव्रतस्नातो यथावत्साङ्गवेदवित्।।2.2.34।।

गान्धर्वे च भुवि श्रेष्ठो बभूव भरताग्रजः।
कल्याणाभिजन स्साधुरदीनात्मा महामतिः।।2.2.35।।

द्विजैरभिविनीतश्च श्रेष्ठैर्धर्मार्थनैपुणैः।

यदा व्रजति सङ्ग्रामं ग्रामार्थे नगरस्य वा।।2.2.36।।
गत्वा सौमित्रिसहितो नाऽविजित्य निवर्तते।

सङ्ग्रामात्पुनरागम्य कुञ्जरेण रथेन वा।2.2.37।।

पौरान् स्वजनवन्नित्यं कुशलं परिपृच्छति।।

पुत्रेष्वग्निषु दारेषु प्रेष्यशिष्यगणेषु च।2.2.38।।
निखिलेनानुपूर्व्याच्च पितापुत्रानिवौरसान्।।

शुश्रूषन्ते च व श्शिष्याः कच्चित्कर्मसु दंशिताः।।2.2.39।।
इति नः पुरुषव्याघ्र स्सदा रामोऽभिभाषते।

व्यसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखितः।।2.2.40।।
उत्सवेषु च सर्वेषु पितेव परितुष्यति।

सत्यवादी महेष्वासो वृद्धसेवी जितेन्द्रियः।।2.2.41।।
स्मितपूर्वाभिभाषी च धर्मं सर्वात्मना श्रितः।

सम्यग्योक्ता श्रेयसां च न विगृह्य कथारुचिः।।2.2.42।।
उत्तरोत्तरयुक्तौ च वक्ता वाचस्पतिर्यथा।

सुभ्रूरायत ताम्राक्ष स्साक्षाद्विष्णुरिव स्वयम्।।2.2.43।।
रामो लोकाभिरामोऽयं शौर्यवीर्यपराक्रमैः।

प्रजापालनतत्त्वज्ञो न रागोपहतेन्द्रियः।।2.2.44।।
शक्तस्त्रैलोक्यमप्येको भोक्तुं किन्नु महीमिमाम्।

नास्य क्रोधः प्रसादश्च निरर्थोऽस्ति कदाचन।।2.2.45।।
हन्त्येव नियमाद्वध्यानवध्ये न च कुप्यति।

युनक्त्यर्थैः प्रहृष्टश्च तमसौ यत्र तुष्यति।।2.2.46।।

शान्तै स्सर्वप्रजाकान्तैः प्रीतिसञ्जननैर्नृणाम्।
गुणैर्विरुरुचे रामो दीप्त स्सूर्य इवांशुभिः।।2.2.47।।

तमेवंगुणसम्पन्नं रामं सत्यपराक्रमम्।
लोकपालोपमं नाथमकामयत मेदिनी।।2.2.48।।

वत्सश्श्रेयसि जातस्ते दिष्ट्याऽसौ तव राघव।
दिष्ट्या पुत्रगुणैर्युक्तो मारीच इव काश्यपः।।2.2.49।।

बलमारोग्यमायुश्च रामस्य विदितात्मनः।
देवासुरमनुष्येषु सगन्धर्वोरगेषु च।।2.2.50।।

आशंसते जनस्सर्वो राष्ट्रे पुरवरे तथा।
आभ्यन्तरश्च बाह्यश्च पौरजानपदो जनः।।2.2.51।।

स्त्रियो वृद्धास्तरुण्यश्च सायं प्रातस्समाहिताः।
सर्वान् देवान् नमस्यन्ति रामस्यार्थे यशस्विनः।।2.2.52।।

तेषामायाचितं देव त्वत्प्रसादात्समृद्ध्यताम्।
राममिन्दीवरश्यामं सर्वशत्रुनिबर्हणम्।।2.2.53।।
पश्यामो यौवराज्यस्थं तव राजोत्तमात्मजम्।

तं देव देवोपममात्मजं ते
सर्वस्य लोकस्य हिते निविष्टम्।
हिताय नः क्षिप्रमुदारजुष्टं
मुदाऽभषेक्तुं वरद त्वमर्हसि।।2.2.54।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे द्वितीयस्सर्गः।।

[Dasaratha commends to the assembly of elders and counsellors for installation of Rama as Prince Regent-- Assembly approves the proposal of Dasaratha with delight describing the virtues of Rama in support of their approval.]

തതഃ പരിഷദം സര്വാമാമന്ത്ര്യ വസുധാധിപഃ.
ഹിതമുദ്ധര്ഷണം ചൈവമുവാച പ്രഥിതം വചഃ৷৷2.2.1৷৷

Thereafter, the lord of the earth (king Dasaratha) addressed the entire assembly of invitees. He spoke these pleasing words aimed at their welfare which thrilled and delighted the hearts (of the assembled kings):

ദുന്ദുഭിസ്വനകല്പേന ഗമ്ഭീരേണാനുനാദിനാ.
സ്വരേണ മഹതാ രാജാ ജീമൂത ഇവ നാദയന്৷৷2.2.2৷৷

രാജലക്ഷണയുക്തേന കാന്തേനാനുപമേന ച.
ഉവാച രസയുക്തേന സ്വരേണ നൃപതിര്നൃപാന്৷৷2.2.3৷৷

Lord of men (king Dasaratha) addressed the feudatory kings with words deep, resonant, loud like the kettledrum or the rumbling cloud, in a delightful, incomparable and attractive voice that carried all the dignity of royalty:

വിദിതം ഭവതാമേതദ്യഥാ മേ രാജ്യമുത്തമമ്.
പൂര്വകൈര്മമ രാജേന്ദ്രൈസ്സുതവത്പരിപാലിതമ്৷৷2.2.4৷৷

It is well-known to all of you that people of this greatest kingdom were ruled by my predecessors who were great kings, who looked after the subjects as though they were their own children.

സോഹമിക്ഷ്വാകുഭി സ്സര്വൈര്നരേന്ദ്രൈഃ പരിപാലിതമ്.

ശ്രേയസാ യോക്തുകാമോസ്മി സുഖാര്ഹമഖിലം ജഗത്৷৷2.2.5৷৷

I desire to accomplish the welfare of this entire world which deserves the happiness brought about by the rule of all the Ikshvaku kings.

മയാപ്യാചരിതം പൂര്വൈഃ പന്ഥാനമനുഗച്ഛതാ.
പ്രജാ നിത്യമനിദ്രേണ യഥാശക്ത്യഭിരക്ഷിതാഃ৷৷2.2.6৷৷

Following the path of my forefathers I protected the people to the best of my ability by being ever vigilant.

ഇദം ശരീരം കൃത്സ്നസ്യ ലോകസ്യ ചരതാ ഹിതമ്.
പാണ്ഡുരസ്യാതപത്രസ്യച്ഛായായാം ജരിതം മയാ৷৷2.2.7৷৷

My body has attained old age after ruling the entire world ensuring the welfare of the people under the shade of royal white parasol.

പ്രാപ്യ വര്ഷസഹസ്രാണി ബഹൂന്യായൂംഷി ജീവതഃ.
ജീര്ണസ്യാസ്യ ശരീരസ്യ വിശ്രാന്തിമഭിരോചയേ৷৷2.2.8৷৷

Having lived for thousands of years this body is now worn out due to old age and therefore I want rest.

രാജപ്രഭാവജുഷ്ടാം ഹി ദുര്വഹാമജിതേന്ദ്രിയൈഃ.
പരിശ്രാന്തോസ്മി ലോകസ്യ ഗുര്വീം ധര്മധുരം വഹന്৷৷2.2.9৷৷

I am weary of carrying on the heavy burden of duty and find it difficult to sustain the rule of dharma. It can be shouldered by those who have royal qualities (of might, courage etc) and not by those who have not controlled their senses.

സോഹം വിശ്രമമിച്ഛാമി പുത്രം കൃത്വാ പ്രജാഹിതേ.
സന്നികൃഷ്ടാനിമാന്സര്വാനനുമാന്യ ദ്വിജര്ഷഭാന്৷৷2.2.10৷৷

Therefore, after convincing all of you, the best of (learned) brahmins present here, I intend to take rest by installing my son to look after the welfare of the people.

അനുജാതോ ഹി മാം സര്വൈര്ഗുണൈര്ജ്യേഷ്ഠോ മമാത്മജഃ.
പുരന്ദരസമോ വീര്യേ രാമഃ പരപുരഞ്ജയഃ৷৷2.2.11৷৷

My eldest son Rama, inheriting every virtue of mine, is a conqueror of enemy cities and is equal to Indra in prowess.

തം ചന്ദ്രമിവ പുഷ്യേണ യുക്തം ധര്മഭൃതാം വരമ്.
യൌവരാജ്യേ നിയോക്താസ്മി പ്രീതഃ പുരുഷപുങ്ഗവമ്৷৷2.2.12৷৷

I propose to install him (Rama), foremost among upholders of righteousness and the best of men who resembles the Moon in brightness when in conjunction with Pushya star, as heir-apparent to the throne.

അനുരൂപസ്സ വൈ നാഥോ ലക്ഷ്മീവാന് ലക്ഷ്മണാഗ്രജഃ.
ത്രൈലോക്യമപി നാഥേന യേന സ്യാന്നാഥവത്തരമ്৷৷2.2.13৷৷

With him (Rama) as ruler, all the three worlds will also have a better protector.That elder brother of Lakshmana with signs of greatness is certainly the most befitting to rule this kingdom.

അനേന ശ്രേയസാ സദ്യസ്സംയോജ്യൈവമിമാം മഹീമ്.
ഗതക്ലേശോ ഭവിഷ്യാമി സുതേ തസ്മിന്നിവേശ്യ വൈ৷৷2.2.14৷৷

I shall be relieved of my anxiety by entrusting the land (ruled by me) to my son (Rama) without any more delay and thus ensure the continued welfare of this world.

യദിദം മേനുരൂപാര്ഥം മയാ സാധു സുമന്ത്രിതമ്.
ഭവന്തോ മേനുമന്യന്താം കഥം വാ കരവാണ്യഹമ്৷৷2.2.15৷৷

Although it (this decision) is personally favourable to me and I have decided after seeking good counsel, you should also give me your consent and tell me what I should do.

യദ്യപ്യേഷാ മമ പ്രീതിര്ഹിതമന്യദ്വിചിന്ത്യതാമ്.
അന്യാ മധ്യസ്ഥചിന്താ ഹി വിമര്ദാഭ്യധികോദയാ৷৷2.2.16৷৷

Although this is what I would like to do, please suggest alternative ways of achieving the welfare (of this kingdom). Deliberations by the unbiased (on this issue) may bring good.

ഇതി ബ്രുവന്തം മുദിതാഃ പ്രത്യനന്ദന്നൃപാ നൃപമ്.
വൃഷ്ടിമന്തം മഹാമേഘം നര്ദന്ത ഇവ ബര്ഹിണഃ৷৷2.2.17৷৷

Having thus heard king Dasaratha speak, the kings acclaimed him with delight, like peacocks crying (in joy) to see thick clouds.

സ്നിഗ്ധോനുനാദീ സംജജ്ഞേ തത്ര ഹര്ഷസമീരിതഃ.
ജനൌഘോദ്ഘുഷ്ടസന്നാദോ വിമാനം കമ്പയന്നിവ৷৷2.2.18৷৷

There emanated cries of love and joy from the multitude of people (conveying their approval) whose reverberation seemed to shake the palace.

തസ്യ ധര്മാര്ഥവിദുഷോ ഭാവമാജ്ഞായ സര്വശഃ.
ബ്രാഹ്മണാ ജനമുഖ്യാശ്ച പൌരജാനപദൈ സ്സഹ৷৷2.2.19৷৷

സമേത്യ മന്ത്രയിത്വാ തു സമതാഗതബുദ്ധയഃ.
ഊചുശ്ച മനസാ ജ്ഞാത്വാ വൃദ്ധം ദശരഥം നൃപമ്৷৷2.2.20৷৷

Brahmins, kings and other prominent men, inhabitants of towns and villages having fully known the views of Dasaratha who was conversant with artha and dharma joined together and deliberated. They thought out well and having arrived at unanimity in their thinking thus addressed the aged king Dasaratha.

അനേകവര്ഷസാഹസ്രോ വൃദ്ധസ്ത്വമസി പാര്ഥിവ.
സ രാമം യുവരാജാനമഭിഷിഞ്ചിസ്വ പാര്ഥിവമ്৷৷2.2.21৷৷

O mighty king!, you have grown many thousands of years old. Therefore, you should coronate Rama as prince regent of this kingdom.

ഇച്ഛാമോ ഹി മഹാബാഹും രഘുവീരം മഹാബലമ്.
ഗജേന മഹതായാന്തം രാമം ഛത്രാവൃതാനനമ്৷৷2.2.22৷৷

We cherish to see the mighty-armed hero among the Raghus, Rama, riding on a majestic elephant, his countenance shadowed by the royal parasol.

ഇതി തദ്വചനം ശ്രുത്വാ രാജാ തേഷാം മനഃപ്രിയം.
അജാനന്നിവ ജിജ്ഞാസുരിദം വചനമബ്രവീത്৷৷2.2.23৷৷

Having heard them king Dasaratha, pretending as though he was not aware of their heart's desire but was now wishing to ascertain it, spoke these words:

ശ്രുത്വൈവ വചനം യന്മേ രാഘവം പതിമിച്ഛഥ.
രാജാന സ്സംശയോയം മേ കിമിദം ബ്രൂത തത്ത്വതഃ৷৷2.2.24৷৷

O kings!, soon after listening to my words, all of you wish Rama to be king. (But) I doubt (in my mind) whether you have said it from your heart৷৷

കഥം നു മയി ധര്മേണ പൃഥിവീമനുശാസതി.
ഭവന്തോ ദ്രഷ്ടുമിച്ഛന്തി യുവരാജം മമാത്മജമ്৷৷2.2.25৷৷

When the earth is being ruled righteously by me why indeed you intend to see my son as prince regent?

തേ തമൂചുര്മഹാത്മാനം പൌരജാനപദൈസ്സഹ.
ബഹവോ നൃപ കല്യാണാ ഗുണാഃ പുത്രസ്യ സന്തി തേ৷৷2.2.26৷৷

Those kings along with the inhabitants of towns and villages answered the magnanimous king: O king! your son, indeed has many auspicious and admirable virtues.

O king!, we shall now speak about those great virtues of the sagacious (Rama). Comparable to those of the gods, they are dear and a source of delight for every one. Please listen.

ദിവ്യൈര്ഗുണൈശ്ശക്രസമോ രാമസ്സത്യപരാക്രമഃ.
ഇക്ഷ്വാകുഭ്യോപി സര്വേഭ്യോ ഹ്യതിരിക്തോ വിശാംപതേ৷৷2.2.28৷৷

Lord of the people! Rama with his divine virtues is equal to Indra. He with his proven valour is exceptional among all the descendents of the Iksvakus.

രാമ സ്സത്പുരുഷോ ലോകേ സത്യധര്മപരായണഃ.
സാക്ഷാദ്രാമാദ്വിനിര്വൃത്തോ ധര്മശ്ചാപി ശ്രിയാ സഹ৷৷2.2.29৷৷

Devoted to truth and righteousness Rama is the most venerable among men in this world. Even righteousness along with prosperity flows directly from Rama.

പ്രജാസുഖത്ത്വേ ചന്ദ്രസ്യ വസുധായാഃ ക്ഷമാഗുണൈഃ.
ബുദ്ധ്യാ ബൃഹസ്പതേസ്തുല്യോ വീര്യേ സാക്ഷാച്ഛചീപതേഃ৷৷2.2.30৷৷

He is equal to the Moon in causing happiness to the people, to the earth in forbearance, to Brihaspati in wisdom and to Indra in prowess.

ധര്മജ്ഞ സ്സത്യസന്ധശ്ച ശീലവാനനസൂയകഃ.
ക്ഷാന്ത സ്സാന്ത്വയിതാ ശ്ലക്ഷ്ണഃ കൃതജ്ഞോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ৷৷2.2.31৷৷

Rama knows the ways of righteousness. He is true to his word and free from envy. He possesses a sound character with forbearance, gentleness and a sense of gratitude. With his senses under control, he is a source of consolation (in stressful
times).

മൃദുശ്ച സ്ഥിരചിത്തശ്ച സദാ ഭവ്യോനസൂയകഃ.
പ്രിയവാദീ ച ഭൂതാനാം സത്യവാദീ ച രാഘവഃ৷৷2.2.32৷৷

ബഹുശ്രുതാനാം വൃദ്ധാനാം ബ്രാഹ്മണാനാമുപാസിതാ.
തേനാസ്യേഹാതുലാ കീര്തിര്യശസ്തേജശ്ച വര്ധതേ৷৷2.2.33৷৷

This son of the Raghus (Rama) is soft-spoken, steadfast, always serene, truthful and free from envy. He is pleasing to all beings. He serves those elderly brahmins versed in many lores. With these virtues his incomparable glory, fame and splendour have steadily grown.

ദേവാസുരമനുഷ്യാണാം സര്വാസ്ത്രേഷു വിശാരദഃ.
സമ്യഗ്വിദ്യാവ്രതസ്നാതോ യഥാവത്സാങ്ഗവേദവിത്৷৷2.2.34৷৷

He is an expert in wielding all kinds of weapons available to devas, asuras and men. He has achieved mastery over all sciences and has appropriately acquired knowledge of the Vedas and its ancillary sciences.

ഗാന്ധര്വേ ച ഭുവി ശ്രേഷ്ഠോ ബഭൂവ ഭരതാഗ്രജഃ.
കല്യാണാഭിജന സ്സാധുരദീനാത്മാ മഹാമതിഃ৷৷2.2.35৷৷

This elder brother of Bharata is the greatest exponent in music on earth. Pious, sagacious, free from meanness, he is of noble descent.

ദ്വിജൈരഭിവിനീതശ്ച ശ്രേഷ്ഠൈര്ധര്മാര്ഥനൈപുണൈഃ.
യദാ വ്രജതി സങ്ഗ്രാമം ഗ്രാമാര്ഥേ നഗരസ്യ വാ৷৷2.2.36৷৷

ഗത്വാ സൌമിത്രിസഹിതോ നാവിജിത്യ നിവര്തതേ.

Whenever he, well-instructed in all matters by the best of brahmins well-versed in dharma and artha proceeds along with Lakshmana to wage a war for the sake of a village or a town, he never returns without conquering the enemy.

സങ്ഗ്രാമാത്പുനരാഗമ്യ കുഞ്ജരേണ രഥേന വാ.2.2.37৷৷
പൌരാന് സ്വജനവന്നിത്യം കുശലം പരിപൃച്ഛതി৷৷

പുത്രേഷ്വഗ്നിഷു ദാരേഷു പ്രേഷ്യശിഷ്യഗണേഷു ച.2.2.38৷৷
നിഖിലേനാനുപൂര്വ്യാച്ച പിതാപുത്രാനിവൌരസാന്৷৷

While returning from the battlefield, either on a chariot or an elephant Rama stops and enquires in detail and in order, the welfare of the citizens as he would do for his kith and kin. He enquires about the welfare of their children, sacred rituals, wives, their servants and disciples as a father would enquire of his sons.

ശുശ്രൂഷന്തേ ച വ ശ്ശിഷ്യാഃ കച്ചിത്കര്മസു ദംശിതാഃ৷৷2.2.39৷৷
ഇതി നഃ പുരുഷവ്യാഘ്ര സ്സദാ രാമോഭിഭാഷതേ.

Rama, a tiger among men, always enquires whether our disciples discharge their duties.

വ്യസനേഷു മനുഷ്യാണാം ഭൃശം ഭവതി ദുഃഖിതഃ৷৷2.2.40৷৷
ഉത്സവേഷു ച സര്വേഷു പിതേവ പരിതുഷ്യതി.

He grieves profoundly whenever people are afflicted by misfortunes (and) rejoices like a father on festive occasions.

സത്യവാദീ മഹേഷ്വാസോ വൃദ്ധസേവീ ജിതേന്ദ്രിയഃ৷৷2.2.41৷৷
സ്മിതപൂര്വാഭിഭാഷീ ച ധര്മം സര്വാത്മനാ ശ്രിതഃ.

He is one who speaks the truth. He is a great archer, one who has conquered his senses and serves the aged. He speaks with a smile and protects dharma with all his heart.

സമ്യഗ്യോക്താ ശ്രേയസാം ച ന വിഗൃഹ്യ കഥാരുചിഃ৷৷2.2.42৷৷
ഉത്തരോത്തരയുക്തൌ ച വക്താ വാചസ്പതിര്യഥാ.

He helps those who take refuge in him. He is not interested in conversation leading to dissentions. But during debates he is eloquent like Brihaspati (establing the truth on the basis of reasoning).

സുഭ്രൂരായത താമ്രാക്ഷ സ്സാക്ഷാദ്വിഷ്ണുരിവ സ്വയമ്৷৷2.2.43৷৷
രാമോ ലോകാഭിരാമോയം ശൌര്യവീര്യപരാക്രമൈഃ.

Rama, who is the source of delight to the world, has charming eye-brows and large copper-coloured eyes. He is endowed with heroism, bravery and valour like Visnu
manifested.

പ്രജാപാലനതത്ത്വജ്ഞോ ന രാഗോപഹതേന്ദ്രിയഃ৷৷2.2.44৷৷
ശക്തസ്ത്രൈലോക്യമപ്യേകോ ഭോക്തും കിന്നു മഹീമിമാമ്.

He is proficient in the ways and means of ruling the people. His senses are not overpowered by passion. He alone is capable of ruling the three worlds, what to speak the earth!

നാസ്യ ക്രോധഃ പ്രസാദശ്ച നിരര്ഥോസ്തി കദാചന৷৷2.2.45৷৷
ഹന്ത്യേവ നിയമാദ്വധ്യാനവധ്യേ ന ച കുപ്യതി.

His anger or favour never goes in vain. He kills those who rightly deserve to be killed and flares not at those whose life is to be spared.

യുനക്ത്യര്ഥൈഃ പ്രഹൃഷ്ടശ്ച തമസൌ യത്ര തുഷ്യതി৷৷2.2.46৷৷

ശാന്തൈ സ്സര്വപ്രജാകാന്തൈഃ പ്രീതിസഞ്ജനനൈര്നൃണാമ്.
ഗുണൈര്വിരുരുചേ രാമോ ദീപ്ത സ്സൂര്യ ഇവാംശുഭിഃ৷৷2.2.47৷৷

When pleased, Rama bestows wealth. Like the Sun shining with his rays, He shines with his qualities of tranquil, charming and loving nature.

തമേവംഗുണസമ്പന്നം രാമം സത്യപരാക്രമമ്.
ലോകപാലോപമം നാഥമകാമയത മേദിനീ৷৷2.2.48৷৷

The earth desired to have Rama, richly endowed with such virtues, possessing proven prowess, comparable to Indra and other regents of the world, as her lord.

വത്സശ്ശ്രേയസി ജാതസ്തേ ദിഷ്ട്യാസൌ തവ രാഘവ.
ദിഷ്ട്യാ പുത്രഗുണൈര്യുക്തോ മാരീച ഇവ കാശ്യപഃ৷৷2.2.49৷৷

O son of the Raghus (Dasaratha)!, because of your good fortune that Rama, endowed with the qualities of an ideal son like Kasyapa to Maricha was born to you for the welfare of this world.

ബലമാരോഗ്യമായുശ്ച രാമസ്യ വിദിതാത്മനഃ.
ദേവാസുരമനുഷ്യേഷു സഗന്ധര്വോരഗേഷു ച৷৷2.2.50৷৷

ആശംസതേ ജനസ്സര്വോ രാഷ്ട്രേ പുരവരേ തഥാ.
ആഭ്യന്തരശ്ച ബാഹ്യശ്ച പൌരജാനപദോ ജനഃ৷৷2.2.51৷৷

Gandharvas, uragas, devas, asuras, the inhabitants of towns and villages, all men living in neighbouring or distant regions are wish the illustrious Rama strength, health and long life.

സ്ത്രിയോ വൃദ്ധാസ്തരുണ്യശ്ച സായം പ്രാതസ്സമാഹിതാഃ.
സര്വാന് ദേവാന് നമസ്യന്തി രാമസ്യാര്ഥേ യശസ്വിനഃ৷৷2.2.52৷৷

Women, young and old alike devoutly invoke at dusk and at dawn all the gods for the sake of the celebrated Rama.

തേഷാമായാചിതം ദേവ! ത്വത്പ്രസാദാത്സമൃദ്ധ്യതാമ്.

രാമമിന്ദീവരശ്യാമം സര്വശത്രുനിബര്ഹണമ്৷৷2.2.53৷৷
പശ്യാമോ യൌവരാജ്യസ്ഥം തവ രാജോത്തമാത്മജമ്.

O Lord let the peoples' prayer be fulfilled by your blessings. We would like to see your son Rama of the complexion of a blue-lotus and destroyer of enemies as prince regent.

തം ദേവ ദേവോപമമാത്മജം തേ
സര്വസ്യ ലോകസ്യ ഹിതേ നിവിഷ്ടമ്.
ഹിതായ നഃ ക്ഷിപ്രമുദാരജുഷ്ടം
മുദാഭഷേക്തും വരദ! ത്വമര്ഹസി৷৷2.2.54৷৷

O bestower of boons! it behoves you to install with delight and without delay your son (Rama) endowed with all virtues equal to god of the gods and committed to our well-being and to the welfare of this world, as your heir-apparent.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ദ്വിതീയസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the second sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.