Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 17. Rama's arrival at royal court.

 

[Rama watches the splendour of the highway, listens to the words of his friends -- and enters his father's palace.]

स रामो रथमास्थाय सम्प्रहृष्टसुहृज्जनः।
पताकाध्वजसम्पन्नं महार्हागरुधूपितम्।।2.17.1।।
अपश्यन्नगरं श्रीमान्नानाजनसमाकुलम्।

स गृहैरभ्रसङ्काशैः पाण्डुरैरुपशोभितम्।।2.17.2।।
राजमार्गं ययौ रामो मध्येनागरुधूपितम्।

चन्दनानां च मुख्यानामगरूणां च सञ्चयैः।।2.17.3।।

उत्तमानां च गन्धानां क्षौमकोशाम्बरस्य च।
अविद्धाभिश्च मुक्ताभिरुत्तमैस्स्फाटिकैरपि।।2.17.4।।

शोभमानमसंबाधैस्तं राजपथमुत्तमम्।
संवृतं विविधैःपुष्पैर्भक्ष्यैरुच्चावचैरपि।।2.17.5।।

ददर्श तं राजपथं दिवि देवपथं यथा।
दध्यक्षतहविर्लाजैर्धूपैरगरुचन्दनैः।।2.17.6।।
नानामाल्योपगंधैश्च सदाऽभ्यर्चितचत्वरम्।

अशीर्वादान्बहून् शृण्वन्सुहृद्भिस्समुदीरितान्।।2.17.7।।
यथार्हं चापि सम्पूज्य सर्वानेव नरान्ययौ।

पितामहैराचरितं तथैव प्रपितामहैः।।2.17.8।।
अद्योपादाय तं मार्गमभिषिक्तोऽनुपालय।

यथास्म पोषिताः पित्रा यथा सर्वैः पितामहैः।।2.17.9।।
ततस्सुखतरं रामे वत्स्यामस्सति राजनि।

अलमद्य हि भुक्तेन परमार्थैरलं च नः।।2.17.10।।
यदि पश्याम निर्यान्तं रामं राज्ये प्रतिष्ठितम्।

अतो हि नः प्रियतरं नान्यत्किञ्चिद्भविष्यति।।2.17.11।।
यथाऽभिषेको रामस्य राज्येनामिततेजसः।

एताश्चान्याश्च सुहृदामुदासीनः कथाश्शुभाः।।2.17.12।।
आत्मसम्पूजनीश्शृण्वन्ययौ रामो महापथम्।

न हि तस्मान्मनः कश्चिच्चक्षुषी वा नरोत्तमात्।।2.17.13।।
नर श्शक्नोत्यपाक्रष्टुमतिक्रान्तेऽपि राघवे।

यश्च रामं न पश्येत्तु यं च रामो न पश्यति।।2.17.14।।
निन्दित स्सर्वल्लोकेषु स्वात्माऽप्येनं विगर्हते।

सर्वेषु हि स धर्मात्मा वर्णानां कुरुते दयाम्।।2.17.15।।
चतुर्णां हि वयः स्थानां तेन ते तमनुव्रताः।

चतुष्पथान्देवपथांश्चैत्यान्यायतनानि च।।2.17.16।।
प्रदक्षिणं परिहरन् जगाम नृपते स्सुतः।

स राजकुलमासाद्य मेघसङ्घोपमै श्शुभैः।।2.17.17।।

प्रासादशृङ्गैर्विविधैःकैलास शिखरोपमैः।
आवारयद्भिर्गगनं विमानैरिव पाण्डुरैः।।2.17.18।।

वर्धमानगृहैश्चापि रत्नजालपरिष्कृतैः।
तत्पृथिव्यां गृहवरं महेन्द्रसदनोपमम्।।2.17.19।।
राजपुत्रः पितुर्वेश्म प्रविवेश श्रिया ज्वलन्।

स कक्ष्या धन्विभिर्गुप्तास्तिस्रोऽतिक्रम्य वाजिभिः।।2.17.20।।
पदातिरपरे कक्ष्ये द्वे जगाम नरोत्तमः।

स सर्वा स्समतिक्रम्य कक्ष्या दशरथात्मजः।
सन्निवर्त्य जनं सर्वं शुद्धान्तः पुरमभ्यगात्।।2.17.21।।

तस्मिन् प्रविष्टे पितुरन्तिकं तदा जन स्स सर्वो मुदितो नृपात्मजे।
प्रतीक्षते तस्य पुनः स्म निर्गमं यथोदयं चन्द्रमसस्सरित्पतिः।।2.17.22।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे सप्तदशस्सर्गः।।

[Rama watches the splendour of the highway, listens to the words of his friends -- and enters his father's palace.]

സ രാമോ രഥമാസ്ഥായ സമ്പ്രഹൃഷ്ടസുഹൃജ്ജനഃ.
പതാകാധ്വജസമ്പന്നം മഹാര്ഹാഗരുധൂപിതമ്৷৷2.17.1৷৷

അപശ്യന്നഗരം ശ്രീമാന്നാനാജനസമാകുലമ്.

Surrounded by friends overwhelmed with great joy, that glorious Rama aboard the chariot beheld the city decorated with banners and pennants and made fragrant with expensive incense and agaru and crowded with multitudes of people.

സ ഗൃഹൈരഭ്രസങ്കാശൈഃ പാണ്ഡുരൈരുപശോഭിതമ്৷৷2.17.2৷৷
രാജമാര്ഗം യയൌ രാമോ മധ്യേനാഗരുധൂപിതമ്.

That Rama, proceeded down the middle of the highway made fragrant with agaru and incense, lined with houses gleaming pale white like clouds.

ചന്ദനാനാം ച മുഖ്യാനാമഗരൂണാം ച സഞ്ചയൈഃ৷৷2.17.3৷৷

ഉത്തമാനാം ച ഗന്ധാനാം ക്ഷൌമകോശാമ്ബരസ്യ ച.
അവിദ്ധാഭിശ്ച മുക്താഭിരുത്തമൈസ്സ്ഫാടികൈരപി৷৷2.17.4৷৷

ശോഭമാനമസംബാധൈസ്തം രാജപഥമുത്തമമ്.
സംവൃതം വിവിധൈഃപുഷ്പൈര്ഭക്ഷ്യൈരുച്ചാവചൈരപി৷৷2.17.5৷৷

The highway (Rama entered) was splendid and spacious with heaps of sandal and agaru of the highest quality, excellent fragrant substances and bundles of white silken cloth. It gleamed with unholed (pristine) pearls, articles made of crystals, flowers of every kind and articles of food of every variety.

ദദര്ശ തം രാജപഥം ദിവി ദേവപഥം യഥാ.
ദധ്യക്ഷതഹവിര്ലാജൈര്ധൂപൈരഗരുചന്ദനൈഃ৷৷2.17.6৷৷

നാനാമാല്യോപഗംധൈശ്ച സദാഭ്യര്ചിതചത്വരമ്.

Rama beheld the highway resembling the pathway of gods in heaven. Here the cross-roads were always worshipped with curd, grains of rice, sacrificial libations, laja or puffed rice, fragrant substances like sandal wood, agaru and garlands of every kind.

അശീര്വാദാന്ബഹൂന് ശൃണ്വന്സുഹൃദ്ഭിസ്സമുദീരിതാന്৷৷2.17.7৷৷
യഥാര്ഹം ചാപി സമ്പൂജ്യ സര്വാനേവ നരാന്യയൌ.

Hearing many words of blessings uttered by his friends and honouring each person according to his rank, he passed on.

പിതാമഹൈരാചരിതം തഥൈവ പ്രപിതാമഹൈഃ৷৷2.17.8৷৷
അദ്യോപാദായ തം മാര്ഗമഭിഷിക്തോനുപാലയ.

(They said) Consecrated today, rule the kingdom by adopting the same path followed by your grandfathers and greatgrandfathers.

യഥാസ്മ പോഷിതാഃ പിത്രാ യഥാ സര്വൈഃ പിതാമഹൈഃ৷৷2.17.9৷৷
തതസ്സുഖതരം രാമേ വത്സ്യാമസ്സതി രാജനി.

Once Rama assumes kingship, we shall all live in happiness greater than when we were ruled by his father and grandfather.

അലമദ്യ ഹി ഭുക്തേന പരമാര്ഥൈരലം ച നഃ৷৷2.17.10৷৷
യദി പശ്യാമ നിര്യാന്തം രാമം രാജ്യേ പ്രതിഷ്ഠിതമ്.

If only we can see Rama enthroned today and going in a procession, there will be no need for food and no greater object of life to be accomplished.

അതോ ഹി നഃ പ്രിയതരം നാന്യത്കിഞ്ചിദ്ഭവിഷ്യതി৷৷2.17.11৷৷
യഥാഭിഷേകോ രാമസ്യ രാജ്യേനാമിതതേജസഃ.

For us, there is nothing dearer in the kingdom than the consecration of Rama of undimmed brilliance.

ഏതാശ്ചാന്യാശ്ച സുഹൃദാമുദാസീനഃ കഥാശ്ശുഭാഃ৷৷2.17.12৷৷
ആത്മസമ്പൂജനീശ്ശൃണ്വന്യയൌ രാമോ മഹാപഥമ്.

Indifferent to such warm words by his friends in his favour Rama passed along the highway.

ന ഹി തസ്മാന്മനഃ കശ്ചിച്ചക്ഷുഷീ വാ നരോത്തമാത്৷৷2.17.13৷৷
നര ശ്ശക്നോത്യപാക്രഷ്ടുമതിക്രാന്തേപി രാഘവേ.

Even though Rama, the best among men had driven past them none was able to withdraw his mind or eyes from him. (They continued).

യശ്ച രാമം ന പശ്യേത്തു യം ച രാമോ ന പശ്യതി৷৷2.17.14৷৷
നിന്ദിത സ്സര്വല്ലോകേഷു സ്വാത്മാപ്യേനം വിഗര്ഹതേ.

'Whoever does not see Rama or Rama does not see him, will be blamed by all men in the (three) worlds. Even his self will blame him.

സര്വേഷു ഹി സ ധര്മാത്മാ വര്ണാനാം കുരുതേ ദയാമ്৷৷2.17.15৷৷
ചതുര്ണാം ഹി വയഃ സ്ഥാനാം തേന തേ തമനുവ്രതാഃ.

That righteous Rama shows compassion to all, to the four castes, to the young and the old. So they were devoted to him.

ചതുഷ്പഥാന്ദേവപഥാംശ്ചൈത്യാന്യായതനാനി ച৷৷2.17.16৷৷
പ്രദക്ഷിണം പരിഹരന് ജഗാമ നൃപതേ സ്സുതഃ.

The son of the king proceeded, leaving on his right, squares (intersections of four roads), and roads leading to temples, monuments and shrines too.

സ രാജകുലമാസാദ്യ മേഘസങ്ഘോപമൈ ശ്ശുഭൈഃ৷৷2.17.17৷৷

പ്രാസാദശൃങ്ഗൈര്വിവിധൈഃകൈലാസ ശിഖരോപമൈഃ.
ആവാരയദ്ഭിര്ഗഗനം വിമാനൈരിവ പാണ്ഡുരൈഃ৷৷2.17.18৷৷

വര്ധമാനഗൃഹൈശ്ചാപി രത്നജാലപരിഷ്കൃതൈഃ.
തത്പൃഥിവ്യാം ഗൃഹവരം മഹേന്ദ്രസദനോപമമ്৷৷2.17.19৷৷

രാജപുത്രഃ പിതുര്വേശ്മ പ്രവിവേശ ശ്രിയാ ജ്വലന്.

That prince (Rama) arrived at the excellent palace of the king, which looked like the abode of Indra on earth, blazing with splendour. The various towers of the palace touching the sky resembled clusters of white clouds, like auspicious peaks of Kailasa, and like white aerial chariots decorated with gems.

സ കക്ഷ്യാ ധന്വിഭിര്ഗുപ്താസ്തിസ്രോതിക്രമ്യ വാജിഭിഃ৷৷2.17.20৷৷
പദാതിരപരേ കക്ഷ്യേ ദ്വേ ജഗാമ നരോത്തമഃ.

Rama, the best among men, crossed the first three courtyards which were protected by bowmen on horses and crossed the remaining two on foot.

സ സര്വാ സ്സമതിക്രമ്യ കക്ഷ്യാ ദശരഥാത്മജഃ.
സന്നിവര്ത്യ ജനം സര്വം ശുദ്ധാന്തഃ പുരമഭ്യഗാത്৷৷2.17.21৷৷

Crossing the courtyards on his way Rama sent back his followers and entered the
private apartment of the king.

തസ്മിന് പ്രവിഷ്ടേ പിതുരന്തികം തദാ ജന സ്സ സര്വോ മുദിതോ നൃപാത്മജേ.
പ്രതീക്ഷതേ തസ്യ പുനഃ സ്മ നിര്ഗമം യഥോദയം ചന്ദ്രമസസ്സരിത്പതിഃ৷৷2.17.22৷৷

When the prince approached his father all the people were delighted and awaited his return like the ocean waiting for the rise of the Moon.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ സപ്തദശസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the seventeenth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.