Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 15. Dasaratha commands Sumantra to bring Rama

 

[Dasaratha commands Sumantra to bring Rama]

ते तु तां रजनीमुष्य ब्राह्मणा वेदपारगाः।
उपतस्थुरुपस्थानं सह राजपुरोहिताः।।2.15.1।।

अमात्या बलमुख्याश्च मुख्या ये निगमस्य च।
राघवस्याभिषेकार्थे प्रियमाणास्तु संगताः।।2.15.2।।

उदिते वमले सूर्ये पुष्ये चाभ्यागतेऽहनि।
लग्ने कर्कटके प्राप्ते जन्म रामस्य च स्थिते।।2.15.3।।

अभिषेकाय रामस्य द्विजेन्द्रैरुपकल्पितम्।

काञ्चना जलकुम्भाश्च भद्रपीठं स्वलंकृतम्।।2.15,4।।

रथः च सम्यगास्तीर्णो भास्वता व्याघ्रचर्मणा।

गङ्गायमुनयोःपुण्यात्सङ्गमादाहृतं जलम्।।2.15.5।।
याश्चान्या स्सरितः पुण्या ह्रदाः कूपा स्सरांसि च।

प्राग्वाहाश्चोर्ध्ववाहाश्च तिर्यग्वाहा स्समाहिताः।।2.15.6।।
ताभ्यश्चैवाहृतं तोयं समुद्रेभ्यश्च सर्वशः।

सलाजाः क्षीरिभिश्छन्ना घटाः काञ्चनराजताः।।2.15.7।।
पद्मोत्पलयुता भान्ति पूर्णाः परमवारिणा।

क्षौद्रं दधि घृतं लाजा दर्भा स्सुमनसः पयः।।2.15.8।।
वेश्याश्चैव शुभाचारा स्सर्वाभरणभूषिताः।

चन्द्रांशुविकचप्रख्यं काञ्चनं रत्नभूषितम्।।2.15.9।।
सज्जं तिष्ठति रामस्य वालव्यजनमुत्तमम्।

चन्द्रमण्डलसङ्काशमातपत्रं च पाण्डुरम्।।2.15.10।।
सज्जं द्युतिकरं श्रीमदभिषेकपुरस्कृतम्।

पाण्डुरश्च वृषस्सज्जः पाण्डुरोऽश्वश्च सुस्थितः।।2.15.11।।
प्रसृतश्च गजःश्रीमानौपवाह्यः प्रतीक्षते।

अष्टौ च कन्या माङ्गल्या स्सर्वाभरणभूषिताः।।2.15.12।।
वादित्राणि च सर्वाणि वन्दिनश्च तथाऽपरे।

इक्ष्वाकूणां यथा राज्ये संभ्रियेताभिषेचनम्।।2.15.13।।
तथाजातीयमादाय राजपुत्राभिषेचनम्।

ते राजवचनात्तत्र समवेतामहीपतिम्।।2.15.14।।
अपश्यन्तोऽब्रुवन् को नु राज्ञो नः प्रतिवेदयेत्।

न पश्यामश्च राजानमुदितश्च दिवाकरः।।2.15.15।।
यौवराज्याभिषेकश्च सज्जो रामस्य धीमतः।

इति तेषु ब्रुवाणेषु सार्वभौमान् महीपतीन्।।2.15.16।।
अब्रवीत्तानिदं सर्वान्सुमन्त्रो राजसत्कृतः।

रामं राज्ञो नियोगेन त्वरया प्रस्थितोऽस्म्यहम्।।2.15.17।।
पूज्या राज्ञो भवन्तस्तु रामस्य च विशेषतः।

अयं पृच्छामि वचनात्सुखमायुष्मतामहम्।।2.15.18।।
राज्ञः संप्रति बुद्धस्य यच्चागमनकारणम्।

इत्युक्त्वाऽन्तः पुरद्वारमाजगाम पुराणवित्।।2.15.19।।
सदाऽसक्तं च तद्वेश्म सुमन्त्रः प्रविवेश ह।

तुष्टावास्य तदा वंशं प्रविश्य स विशांपतेः।।2.15.20।।
शयनीयं नरेन्द्रस्य तदाऽऽसाद्य व्यतिष्ठत।

सोऽत्यासाद्य तु तद्वेश्म तिरस्करणिमन्तरा।।2.15.21।।
आशीर्भिर्गुणयुक्ताभि रभितुष्टाव राघवम्।

सोमसूर्यौ च काकुत्स्थ शिववैश्रवणावपि।।2.15.22।।
वरुणश्चाग्निरिन्द्रश्च विजयं प्रदिशन्तु ते।

गता भगवती रात्रिरहः शिवमुपस्थितम्।।2.15.23।।
बुद्ध्यस्व नृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम्।

ब्राह्मणा बलमुख्याश्च नैगमाश्चागता नृप।।2.15.24।।
दर्शनं तेऽभिकांक्षन्ते प्रतिबुध्यस्व राघव।

स्तुवन्तं तं तदा सूतं सुमन्त्रं मन्त्रकोविदम्।।2.15.25।।
प्रतिबुध्य ततो राजा इदं वचनमब्रवीत्।

राममानय सूतेति यदस्यभिहितोऽनया।।2.15.26।।
किमिदं कारणं येन ममाज्ञा प्रतिहन्यते।

न चैव संप्रसुप्तोऽहमानयेहाशु राघवम्।।2.15.27।।
इति राजा दशरथ स्सूतं तत्रान्वशात्पुनः।

स राजवचनं श्रुत्वा शिरसा प्रतिपूज्य तम्।।2.15.28।।
निर्जगाम नृपावासान्मन्यमानः प्रियं महत्।

प्रसन्नो राजमार्गं च पताकाध्वजशोभितम्।।2.15.29।।
हृष्टः प्रमुदित स्सूतो जगामाशु विलोकयन्।

स सूतस्तत्र शुश्राव रामाधिकरणाः कथाः।।2.15.30।।
अभिषेचनसंयुक्तास्सर्वलोकस्य हृष्टवत्।

ततो ददर्श रुचिरं कैलासशिखरप्रभम्।।2.15.31।।
रामवेश्म सुमन्त्रस्तु शक्रवेश्मसमप्रभम्।

महाकवाटविहितं वितर्दिशतशोभितम्।।2.15.32।।

काञ्चनप्रतिमैकाग्रं मणिविद्रुमतोरणम्।
शारदाभ्रघनप्रख्यं दीप्तं मेरुगुहोपमम्।।2.15.33।।

मणिभिर्वरमाल्यानां समुहद्भिरलंकृतम्।
मुक्तामणिभिराकीर्णं चन्दनागरूधूपितम्।।2.15.34।।

गन्धान्मनोज्ञान् विसृजद्दार्दुरं शिखरं यथा।
सारसैश्च मयूरैश्च विनदद्भिर्विराजितम्।।2.15.35।।

सुकृतेहामृगाकीर्णं सुकीर्णं भक्तिभिस्तथा।
मनश्चक्षुश्च भूतानामाददत्तिग्मतेजसा।।2.15.36।।

चन्द्रभास्करसङ्काशं कुबेरभवनोपमम्।
महेन्द्रधामप्रतिमं नानापक्षिसमाकुलम्।।2.15.37।।

मेरुशृङ्गसमं सूतो रामवेश्म ददर्श ह।
उपस्थितैःसमाकीर्णं जनैरञ्जलिकारिभिः।।2.15.38।।

उपादाय समाक्रान्तैस्तथा जानपदैर्जनैः।
रामाभिषेकसुमुखैरुन्मुखैस्समलंकृतम्।।2.15.39।।

महामेघसमप्रख्यमुदग्रं सुविभूषितम्।
नानारत्नसमाकीर्णं कुब्जकैरातकावृतम्।।2.15.40।।

स वाजियुक्तेन रथेन सारथिः
नराकुलं राजकुलं विराजयन्।
वरूथिना रामगृहाभिपातिना
पुरस्य सर्वस्य मनांसि हर्षयन्।।2.15.41।।

ततस्समासाद्य महाधनं महत्
प्रहृष्टरोमा स बभूब सारथिः।
मृर्गैर्मयूरैश्च समाकुलोल्बणं
गृहं वरार्हस्य शचीपतेरिव।।2.15.42।।

स तत्र कैलासनिभास्स्वलंकृताः
प्रविश्य कक्ष्यास्त्रिदशालयोपमाः।
प्रियान्वरान् राममते स्थितान् बहून्
व्यपोह्य शुद्धान्तमुपस्थितो रथी।।2.15.43।।

स तत्र शुश्राव च हर्षयुक्ताः
रामाभिषेकार्थकृता जनानाम्।
नरेन्द्रसूनोरभिमङ्गलार्थाः
सर्वस्य लोकस्य गिरः प्रहृष्टः।।2.15.44।।

महेन्द्रसद्मप्रतिमं तु वेश्म
रामस्य रम्यं मृगपक्षि जुष्टम्।
ददर्श मेरोरिव श्रुङ्गमुच्चं
विभ्राजमानं प्रभया सुमन्त्रः।।2.15.45।।

उपस्थितैरञ्जलिकारकैश्च
सोपायनैर्जानपदैर्जनैश्च।
कोट्या परार्धैश्च विमुक्तयानैः
समाकुलं द्वारपथं ददर्श।।2.15.46।।

ततो महामेघमहीधराभं
प्रभिन्नमत्यङ्कुशमत्यसह्यम्।
रामौपवाह्यं रुचिरं ददर्श
शत्रुञ्जयं नागमुदग्रकायम्।।2.15.47।।

स्वलङ्कृतान् साश्वरथान् सकुञ्जरा
नमात्य मुख्यांश्च ददर्श वल्लभान्।
व्यपोह्य सूतस्सहितान् समन्ततः
समृद्धमन्तःपुरमाविवेश ह।।2.15.48।।

तदन्द्रिकूटाचलमेघसन्निभं
महाविमानोपमवेश्मसंयुतम्।
अवार्यमाणः प्रविवेश सारथिः
प्रभूतरत्नं मकरो यथार्णवम्।।2.15.49।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे पञ्चदशःसर्गः।।

[Dasaratha commands Sumantra to bring Rama]

തേ തു താം രജനീമുഷ്യ ബ്രാഹ്മണാ വേദപാരഗാഃ.
ഉപതസ്ഥുരുപസ്ഥാനം സഹ രാജപുരോഹിതാഃ৷৷2.15.1৷৷

The brahmins well-versed in the Vedas stayed waiting all night and assembled at the pavilion (for the consecration ceremony) along with royal priests.

അമാത്യാ ബലമുഖ്യാശ്ച മുഖ്യാ യേ നിഗമസ്യ ച.
രാഘവസ്യാഭിഷേകാര്ഥേ പ്രിയമാണാസ്തു സംഗതാഃ৷৷2.15.2৷৷

For the consecration of the scion of the Raghu race (Rama), ministers, army chiefs and chiefs of merchants' associations assembled, brimming with joy.

ഉദിതേ വിമലേ സൂര്യേ പുഷ്യേ ചാഭ്യാഗതേഹനി.
ലഗ്നേ കര്കടകേ പ്രാപ്തേ ജന്മ രാമസ്യ ച സ്ഥിതേ৷৷2.15.3৷৷

അഭിഷേകായ രാമസ്യ ദ്വിജേന്ദ്രൈരുപകല്പിതമ്.

The best of brahmins had decided to perform the consecration ceremony after the bright Sun appeared in the sky when the Pushya star approached the karkataka lagna, which was the constellation at the time of Rama's birth.

കാഞ്ചനാ ജലകുമ്ഭാശ്ച ഭദ്രപീഠം സ്വലംകൃതമ്৷৷2.15,4৷৷
രഥഃ ച സമ്യഗാസ്തീര്ണോ ഭാസ്വതാ വ്യാഘ്രചര്മണാ.

Golden jars filled with water, the well-decorated throne and a chariot spread well with bright tiger-skin (were kept ready).

ഗങ്ഗായമുനയോഃപുണ്യാത്സങ്ഗമാദാഹൃതം ജലമ്৷৷2.15.5৷৷
യാശ്ചാന്യാ സ്സരിതഃ പുണ്യാ ഹ്രദാഃ കൂപാ സ്സരാംസി ച.

പ്രാഗ്വാഹാശ്ചോര്ധ്വവാഹാശ്ച തിര്യഗ്വാഹാ സ്സമാഹിതാഃ৷৷2.15.6৷৷
താഭ്യശ്ചൈവാഹൃതം തോയം സമുദ്രേഭ്യശ്ച സര്വശഃ.

Water had been fetched from the sacred confluence of Ganga and Yamuna, from other holy streams, wells, ponds and lakes, from rivers flowing eastward, westward, and zigzag, from rivers from all directions joined together. And from all the seas.

സലാജാഃ ക്ഷീരിഭിശ്ഛന്നാ ഘടാഃ കാഞ്ചനരാജതാഃ৷৷2.15.7৷৷
പദ്മോത്പലയുതാ ഭാന്തി പൂര്ണാഃ പരമവാരിണാ.

Gold and silver vessels filled with holy water and puffed corn, adorned with lotuses, water lilies and leaves from trees rich in sap shone

ക്ഷൌദ്രം ദധി ഘൃതം ലാജാ ദര്ഭാ സ്സുമനസഃ പയഃ৷৷2.15.8৷৷
വേശ്യാശ്ചൈവ ശുഭാചാരാ സ്സര്വാഭരണഭൂഷിതാഃ.

Honey, curd, ghee, puffed grain, darbha grass, flowers and milk were arranged. Well-mannered courtesans adorned with all kinds of ornaments (stood in position).

ചന്ദ്രാംശുവികചപ്രഖ്യം കാഞ്ചനം രത്നഭൂഷിതമ്৷৷2.15.9৷৷
സജ്ജം തിഷ്ഠതി രാമസ്യ വാലവ്യജനമുത്തമമ്.

An excellent fan of yak's tail with a staff of gold studded with gems looking like diffused moon-beams was kept ready.

ചന്ദ്രമണ്ഡലസങ്കാശമാതപത്രം ച പാണ്ഡുരമ്৷৷2.15.10৷৷
സജ്ജം ദ്യുതികരം ശ്രീമദഭിഷേകപുരസ്കൃതമ്.

A lustrous pale white umbrella resembling the Moon's orb or the pole star was kept in front of the coronation pavilion.

പാണ്ഡുരശ്ച വൃഷസ്സജ്ജഃ പാണ്ഡുരോശ്വശ്ച സുസ്ഥിതഃ৷৷2.15.11৷৷
പ്രസൃതശ്ച ഗജഃശ്രീമാനൌപവാഹ്യഃ പ്രതീക്ഷതേ.

A bull and a horse both pale white and a majestic elephant in rut worthy of royal ride stood waiting.

അഷ്ടൌ ച കന്യാ മാങ്ഗല്യാ സ്സര്വാഭരണഭൂഷിതാഃ৷৷2.15.12৷৷
വാദിത്രാണി ച സര്വാണി വന്ദിനശ്ച തഥാപരേ.

Eight auspicious maidens adorned with all types of ornaments, all sorts of musical instruments, panegyrists and others (were in waiting).

ഇക്ഷ്വാകൂണാം യഥാ രാജ്യേ സംഭ്രിയേതാഭിഷേചനമ്৷৷2.15.13৷৷
തഥാജാതീയമാദായ രാജപുത്രാഭിഷേചനമ്.

തേ രാജവചനാത്തത്ര സമവേതാമഹീപതിമ്৷৷2.15.14৷৷
അപശ്യന്തോബ്രുവന് കോ നു രാജ്ഞോ നഃ പ്രതിവേദയേത്.

ന പശ്യാമശ്ച രാജാനമുദിതശ്ച ദിവാകരഃ৷৷2.15.15৷৷
യൌവരാജ്യാഭിഷേകശ്ച സജ്ജോ രാമസ്യ ധീമതഃ.

Just as articles necessary for the consecration of the descendants of the Ikshvakus, are customarily arranged in the kingdom, in the same way things were arranged for the coronation of the prince belonging to that race. All those who had assembled there in response to the order of the king could not see him and so they said to themselves 'Who will inform the king of our arrival. Everything is kept ready for consecration of the sagacious Rama as prince regent. The Sun has risen. But we do not find the king'.

ഇതി തേഷു ബ്രുവാണേഷു സാര്വഭൌമാന് മഹീപതീന്৷৷2.15.16৷৷
അബ്രവീത്താനിദം സര്വാന്സുമന്ത്രോ രാജസത്കൃതഃ.

While the sovereign monarchs who hailed from different parts of the earth were thus talking Sumantra the king's confidant said:

രാമം രാജ്ഞോ നിയോഗേന ത്വരയാ പ്രസ്ഥിതോസ്മ്യഹമ്৷৷2.15.17৷৷
പൂജ്യാ രാജ്ഞോ ഭവന്തസ്തു രാമസ്യ ച വിശേഷതഃ.

In obedience to the king's command I am hurrying for Rama. All of you are honourable to king Dasaratha, especially to Rama.

അയം പൃച്ഛാമി വചനാത്സുഖമായുഷ്മതാമഹമ്৷৷2.15.18৷৷
രാജ്ഞഃ സംപ്രതി ബുദ്ധസ്യ യച്ചാഗമനകാരണമ്.

On your behalf I shall enquire from the king who is awake now about his welfare and the reason for calling me here.

ഇത്യുക്ത്വാന്തഃ പുരദ്വാരമാജഗാമ പുരാണവിത്৷৷2.15.19৷৷
സദാസക്തം ച തദ്വേശ്മ സുമന്ത്രഃ പ്രവിവേശ ഹ.

Having said so, Sumantra who was versed in history and tradition approached the inner apartment which always remains closed.

തുഷ്ടാവാസ്യ തദാ വംശം പ്രവിശ്യ സ വിശാംപതേഃ৷৷2.15.20৷৷
ശയനീയം നരേന്ദ്രസ്യ തദാസാദ്യ വ്യതിഷ്ഠത.

Entering the king's inner apartment, he began extoling the virtues of the royal dynasty, and stood there as he approached the king's bed-chamber.

സോത്യാസാദ്യ തു തദ്വേശ്മ തിരസ്കരണിമന്തരാ৷৷2.15.21৷৷
ആശീര്ഭിര്ഗുണയുക്താഭി രഭിതുഷ്ടാവ രാഘവമ്.

Having approached the king's bed-chamber Sumatra stood behind the screen, singing his glory and seeking the blessings (of God) on this son of Raghus dynasty.

സോമസൂര്യൌ ച കാകുത്സ്ഥ! ശിവവൈശ്രവണാവപി৷৷2.15.22৷৷
വരുണശ്ചാഗ്നിരിന്ദ്രശ്ച വിജയം പ്രദിശന്തു തേ.

O scion of the kakutsthas (Dasaratha), may Moon and Sun, Siva and Kubera, Varuna, Agni and Indra grant you victory!

ഗതാ ഭഗവതീ രാത്രിരഹഃ ശിവമുപസ്ഥിതമ്৷৷2.15.23৷৷
ബുദ്ധ്യസ്വ നൃപശാര്ദൂല! കുരു കാര്യമനന്തരമ്.

The holy night has passed and the auspicious day has arrived. O tiger among kings, awaken and attend to your duties.

ബ്രാഹ്മണാ ബലമുഖ്യാശ്ച നൈഗമാശ്ചാഗതാ നൃപ!৷৷2.15.24৷৷
ദര്ശനം തേഭികാംക്ഷന്തേ പ്രതിബുധ്യസ്വ രാഘവ.

O scion of the Raghu dynasty! brahmins, army commanders and merchants have arrived and they beseech your audience. Please awake.

സ്തുവന്തം തം തദാ സൂതം സുമന്ത്രം മന്ത്രകോവിദമ്৷৷2.15.25৷৷
പ്രതിബുധ്യ തതോ രാജാ ഇദം വചനമബ്രവീത്.

Dasaratha waking up saw the charioteer and expert counsellor Sumantra extoling him, and said:

രാമമാനയ സൂതേതി യദസ്യഭിഹിതോനയാ৷৷2.15.26৷৷
കിമിദം കാരണം യേന മമാജ്ഞാ പ്രതിഹന്യതേ.

You had been asked by her (Kaikeyi) to bring Rama here. What is the reason the command is disregarded?

ന ചൈവ സംപ്രസുപ്തോഹമാനയേഹാശു രാഘവമ്৷৷2.15.27৷৷
ഇതി രാജാ ദശരഥ സ്സൂതം തത്രാന്വശാത്പുനഃ.

I did not sleep (last night). Bring Rama here at once, said king Dasaratha to the charioteer again.

സ രാജവചനം ശ്രുത്വാ ശിരസാ പ്രതിപൂജ്യ തമ്৷৷2.15.28৷৷
നിര്ജഗാമ നൃപാവാസാന്മന്യമാനഃ പ്രിയം മഹത്.

At these words of the king, he offered his salutations by bowing his head and left the king's apartment, reflecting on the great happy event.

പ്രസന്നോ രാജമാര്ഗം ച പതാകാധ്വജശോഭിതമ്৷৷2.15.29৷৷
ഹൃഷ്ടഃ പ്രമുദിത സ്സൂതോ ജഗാമാശു വിലോകയന്.

The charioteer left cheerfully, happily looking at the highway bedecked with pennants
and banners.

സ സൂതസ്തത്ര ശുശ്രാവ രാമാധികരണാഃ കഥാഃ৷৷2.15.30৷৷
അഭിഷേചനസംയുക്താസ്സര്വലോകസ്യ ഹൃഷ്ടവത്.

The charioteer heard the conversation relating to Rama and his consecration among the happy citizens.

തതോ ദദര്ശ രുചിരം കൈലാസശിഖരപ്രഭമ്৷৷2.15.31৷৷
രാമവേശ്മ സുമന്ത്രസ്തു ശക്രവേശ്മസമപ്രഭമ്.

Thereafter, Sumantra beheld the beautiful palace of Rama, resembling the abode of Indra or the peak of Kailasa in its splendour.

മഹാകവാടവിഹിതം വിതര്ദിശതശോഭിതമ്৷৷2.15.32৷৷

കാഞ്ചനപ്രതിമൈകാഗ്രം മണിവിദ്രുമതോരണമ്.
ശാരദാഭ്രഘനപ്രഖ്യം ദീപ്തം മേരുഗുഹോപമമ്৷৷2.15.33৷৷

മണിഭിര്വരമാല്യാനാം സമുഹദ്ഭിരലംകൃതമ്.
മുക്താമണിഭിരാകീര്ണം ചന്ദനാഗരൂധൂപിതമ്৷৷2.15.34৷৷

ഗന്ധാന്മനോജ്ഞാന് വിസൃജദ്ദാര്ദുരം ശിഖരം യഥാ.
സാരസൈശ്ച മയൂരൈശ്ച വിനദദ്ഭിര്വിരാജിതമ്৷৷2.15.35৷৷

സുകൃതേഹാമൃഗാകീര്ണം സുകീര്ണം ഭക്തിഭിസ്തഥാ.
മനശ്ചക്ഷുശ്ച ഭൂതാനാമാദദത്തിഗ്മതേജസാ৷৷2.15.36৷৷

ചന്ദ്രഭാസ്കരസങ്കാശം കുബേരഭവനോപമമ്.
മഹേന്ദ്രധാമപ്രതിമം നാനാപക്ഷിസമാകുലമ്৷৷2.15.37৷৷

മേരുശൃങ്ഗസമം സൂതോ രാമവേശ്മ ദദര്ശ ഹ.
ഉപസ്ഥിതൈഃസമാകീര്ണം ജനൈരഞ്ജലികാരിഭിഃ৷৷2.15.38৷৷

ഉപാദായ സമാക്രാന്തൈസ്തഥാ ജാനപദൈര്ജനൈഃ.
രാമാഭിഷേകസുമുഖൈരുന്മുഖൈസ്സമലംകൃതമ്৷৷2.15.39৷৷

മഹാമേഘസമപ്രഖ്യമുദഗ്രം സുവിഭൂഷിതമ്.
നാനാരത്നസമാകീര്ണം കുബ്ജകൈരാതകാവൃതമ്৷৷2.15.40৷৷

The charioteer (Sumantra) beheld Rama's palace closed with two heavy-panelled doors. Adorned with hundreds of galleries, it had a peak mounted with golden idols. The arches were studded with different gems and corals. Bright like dense autumnal cloud, it shone like the cave of mount Meru. It was ornamented with excellent garlands and precious diamonds. Pearls were strewn around. Decorated with sandal and aloe wood, it emitted, like the peak of mount Dardura, captivating fragrance৷৷ Sarasas and peacocks were singing sweetly. The palace was full of skilfully carved images of deer and other embellishments. It attracted the minds and the eyes of all living beings with brilliant splendour. Resplendent like the Sun and the Moon, it looked like the abode of Kubera and a reflected image of the abode of Mahendra. It was crowded with birds of various kinds. In height it was equal to the peak of mount Meru. Villagers thronged the palace with gifts, eagerly waiting with folded hands to see the spectacle of Rama's coronation. Lofty, it looked like a vast cloud. Well-decked and filled with various gems, it was crowded with hunchbacks and kiratas (hunters) too.

സ വാജിയുക്തേന രഥേന സാരഥിഃ
നരാകുലം രാജകുലം വിരാജയന്.
വരൂഥിനാ രാമഗൃഹാഭിപാതിനാ
പുരസ്യ സര്വസ്യ മനാംസി ഹര്ഷയന്৷৷2.15.41৷৷

Mounted on a chariot, attached with a fender and driven by horses, the charioteer
advanced towards the royal palace of Rama delighting the minds of the people of the city.

തതസ്സമാസാദ്യ മഹാധനം മഹത്
പ്രഹൃഷ്ടരോമാ സ ബഭൂബ സാരഥിഃ.
മൃര്ഗൈര്മയൂരൈശ്ച സമാകുലോല്ബണം
ഗൃഹം വരാര്ഹസ്യ ശചീപതേരിവ৷৷2.15.42৷৷

Having reached the palace abounding in deer and peacocks which resembled the magnificent and opulent abode of Indra, the charioteer was thrilled at the all-pervading beauty of the place befitting Rama.

സ തത്ര കൈലാസനിഭാസ്സ്വലംകൃതാഃ
പ്രവിശ്യ കക്ഷ്യാസ്ത്രിദശാലയോപമാഃ.
പ്രിയാന്വരാന് രാമമതേ സ്ഥിതാന് ബഹൂന്
വ്യപോഹ്യ ശുദ്ധാന്തമുപസ്ഥിതോ രഥീ৷৷2.15.43৷৷

Having entered the well-decorated palace which was (lofty) like Kailasa, he crossed the courtyards comparable to the abode of the celestials, passed through the many bosom friends of Rama and entered the private apartment.

സ തത്ര ശുശ്രാവ ച ഹര്ഷയുക്താഃ
രാമാഭിഷേകാര്ഥകൃതാ ജനാനാമ്.
നരേന്ദ്രസൂനോരഭിമങ്ഗലാര്ഥാഃ
സര്വസ്യ ലോകസ്യ ഗിരഃ പ്രഹൃഷ്ടഃ৷৷2.15.44৷৷

There he heard the happy words spoken by people about the enthronement of prince Rama and his future well-being.

മഹേന്ദ്രസദ്മപ്രതിമം തു വേശ്മ
രാമസ്യ രമ്യം മൃഗപക്ഷി ജുഷ്ടമ്.
ദദര്ശ മേരോരിവ ശ്രുങ്ഗമുച്ചം
വിഭ്രാജമാനം പ്രഭയാ സുമന്ത്രഃ৷৷2.15.45৷৷

Sumantra beheld Rama's palace which resembled the high summit of mount Meru shining with splendour. Filled with animals and birds, if looked like the abode of Indra.

ഉപസ്ഥിതൈരഞ്ജലികാരകൈശ്ച
സോപായനൈര്ജാനപദൈര്ജനൈശ്ച.
കോട്യാ പരാര്ധൈശ്ച വിമുക്തയാനൈഃ
സമാകുലം ദ്വാരപഥം ദദര്ശ৷৷2.15.46৷৷

He saw villagers and others in crores and parardhas, leaving their chariots and thronging the gateway, (some) paying obeisance with folded palms and (some) carrying gifts in their hands.

തതോ മഹാമേഘമഹീധരാഭം
പ്രഭിന്നമത്യങ്കുശമത്യസഹ്യമ്.
രാമൌപവാഹ്യം രുചിരം ദദര്ശ
ശത്രുഞ്ജയം നാഗമുദഗ്രകായമ്৷৷2.15.47৷৷

He beheld a beautiful elephant named Satrunjaya with a huge body on which Rama was to mount. It looked like a vast mountain or a huge cloud. With ichor flowing from his temples and without caring for the goad, the elephant was intolerant.

സ്വലങ്കൃതാന് സാശ്വരഥാന് സകുഞ്ജരാ-
നമാത്യ മുഖ്യാംശ്ച ദദര്ശ വല്ലഭാന്.
വ്യപോഹ്യ സൂതസ്സഹിതാന് സമന്തതഃ
സമൃദ്ധമന്തഃപുരമാവിവേശ ഹ৷৷2.15.48৷৷

Important ministers who were dear to the king and well-adorned arrived there on their horses, chariots and elephants. Sumantra finding his way through the crowd of the people who assembled on all sides, entered the glorious private apartment of Rama.

തദന്ദ്രികൂടാചലമേഘസന്നിഭം
മഹാവിമാനോപമവേശ്മസംയുതമ്.
അവാര്യമാണഃ പ്രവിവേശ സാരഥിഃ
പ്രഭൂതരത്നം മകരോ യഥാര്ണവമ്৷৷2.15.49৷৷

The palace looked like a mountain peak covered by a cloud and a great vimana surrounded by splendid apartments. The charioteer entered the palace unobstructed like a crocodile entering the ocean bristling with many gems.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ പഞ്ചദശഃസര്ഗഃ৷৷

Thus ends the fifteenth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.