Valmiki Ramayana, Ayodhyakanda, Sarga 10. King Dasaratha enters the palace of Kaikeyi who is in the chamber of wrath

 

[King Dasaratha enters the palace of Kaikeyi who is in the chamber of wrath--tries to pacify her in different ways.]

विदर्शिता यदा देवी कुब्जया पापया भृशम्।
तदा शेते स्म सा भूमौ दिग्धविद्धेव किन्नरी।।2.10.1।।

निश्चित्य मनसा कृत्यं सा सम्यगिति भामिनी।
मन्थरायै शनैस्सर्वमाचचक्षे विचक्षणा।।2.10.2।।

सा दीना निश्चयं कृत्वा मन्थरावाक्यमोहिता।
नागकन्येव निश्वस्य दीर्घमुष्णं च भामिनी।।2.10.3।।

मुहूर्तं चिन्तयामास मार्गमात्मसुखावहम्।

सा सुहृच्चार्थकामा च तं निशम्य सुनिश्चयम्।।2.10.4।।
बभूव परमप्रीता सिध्दिं प्राप्येव मन्थरा।

अथ सा रुषिता देवी सम्यक्कृत्वा विनिश्चयम्।।2.10.5।।
संविवेशाबला भूमौ निवेश्य भृकुटीं मुखे।

ततश्चित्राणि माल्यानि दिव्यान्याभरणानि च।।2.10.6।।
अपविद्धानि कैकेय्या तानि भूमिं प्रपेदिरे।

तया तान्यपविद्धानि माल्यान्याभरणानि च।।2.10.7।।
अशोभयन्त वसुधां नक्षत्राणि यथा नभः।

क्रोधागारे निपतिता सा बभौ मलिनाम्बरा।।2.10.8।।
एकवेणीं दृढं बद्वा गतसत्त्वेव किन्नरी।

आज्ञाप्य च महाराजो राघवस्याभिषेचनम्।।2.10.9।।
उपस्थानमनुज्ञाप्य प्रविवेश निवेशनम्।

अद्य रामाभिषेको वै प्रसिद्ध इति जज्ञिवान्।।2.10.10।।
प्रियार्हां प्रियमाख्यातुं विवेशान्तःपुरं वशी।

स कैकेय्या गृहं श्रेष्ठं प्रविवेश महायशाः।।2.10.11।।
पाण्डुराभ्रमिवाकाशं राहुयुक्तं निशाकरः।

शुकबर्हिणसङ्घुष्टं क्रौञ्चहंसरुतायुतम्।।2.10.12।।
वादित्ररवसङ्घुष्टं कुब्जा वामनिकायुतम्।

लतागृहैश्चित्रगृहैश्चम्पकाशोकशोभितैः।।2.10.13।।
दान्तराजतसौवर्णवेदिकाभि स्समायुतम्।

नित्यपुष्पफलैर्वृक्षैर्वापीभिश्चोपशोभितम्।।2.10.14।।
दान्तरजतसौवर्णैस्संवृतं परमासनैः।

विविधैरन्नपानैश्च भक्ष्यैश्च विविधैरपि।।2.10.15।।
उपपन्नं महार्हैश्च भूषितैस्त्रिदिवोपमम्।

तत्प्रविश्य महाराजस्स्वमन्तः पुरमृद्धिमत्।।2.10.16।।
न ददर्श प्रियां राजा कैकेयीं शयनोत्तमे।

कामबलसंयुक्तो रत्यर्थं मनुजाधिपः।।2.10.17।।
अपश्यन्दयितां भार्यां पप्रच्छ विषसाद च।

न हि तस्य पुरा देवी तां वेलामत्यवर्तत।।2.10.18।।
न च राजा गृहं शून्यं प्रविवेश कदाचन।

ततो गृहगतो राजा कैकेयीं पर्यपृच्छत।।2.10.19।।
यथा पूर्वमविज्ञाय स्वार्थलिप्सुमपण्डिताम्।

प्रतीहारी त्वथोवाच सन्त्रस्ता सुकृताञ्जलिः।।2.10.20।।
देव देवी भृशं कृद्धा क्रोधागारमभिदृता।

प्रतीहार्या वचश्शृत्वा राजा परमदुर्मनाः।।2.10.21।।
विषसाद पुनर्भूयो लुलितव्याकुलेन्द्रियः।।

तत्र तां पतितां भूमौ शयानामतथोचिताम्।।2.10.22।।
प्रतप्त इव दुःखेन सोऽपश्यज्जगतीपतिः।

स वृद्धस्तरुणीं भार्यां प्राणेभ्योपि गरीयसीम्।।2.10.23।।

अपापः पापसङ्कल्पां ददर्श धरणीतले।
लतामिव विनिष्कृत्तां पतितां देवतामिव।।2.10.24।।

किन्नरीमिव निर्धूतां च्युतामप्सरसं यथा।
मायामिव परिभ्रष्टां हरिणीमिव संयताम्।।2.10.25।।

करेणुमिव दिग्धेन विद्धां मृगयुना वने।
महागज इवारण्ये स्नेहात्परिममर्श ताम्।।2.10.26।।

परिमृश्य च पाणिभ्यामभिसन्त्रस्तचेतनः।
कामी कमलपत्राक्षीमुवाच वनितामिदम्।।2.10.27।।

न तेऽहमभिजानामि क्रोधमात्मनि संश्रितम्।
देवि केनाभिशप्ताऽसि केन वाऽसि विमानिता।।2.10.28।।
यदिदं मम दुःखाय शेषे कल्याणि पांसुषु।

भूमौ शेषे किमर्थं त्वं मयि कल्याणचेतसि।।2.10.29।।
भूतोपहतचित्तेव मम चित्तप्रमाथिनी।

सन्ति मे कुशला वैद्यास्त्वभितुष्टाश्च सर्वशः।।2.10.30।।
सुखितां त्वां करिष्यन्ति व्याधिमाचक्ष्व भामिनी।

कस्य वा ते प्रियं कार्यं केन वा विप्रियं कृतम्।।2.10.31।।
कः प्रियं लभतामद्य को वा सुमहदप्रियम्।

मा रोदीर्मा च कार्षीस्त्वं देवि संपरिशोषणम्।।2.10.32।।

अवध्यो वध्यतां को वा को वा वध्यो विमुच्यताम्।
दरिद्रः को भवत्वाढ्यो द्रव्यवान्वाऽप्यकिञ्चनः।।2.10.33।।

अहं चैव मदीयाश्च सर्वे तव वशानुगाः।
न ते किञ्चिदभिप्रायं व्याहन्तुमहमुत्सहे।।2.10.34।।

आत्मनो जीवितेनापि ब्रूहि यन्मनसेच्छसि।
बलमात्मनि जानन्ती न मां शङ्कितुमर्हसि।।2.10.35।।
करिष्यामि तव प्रीतिं सुकृतेनापि ते शपे।

यावदावर्तते चक्रं तावती मे वसुन्धरा।।2.10.36।।

प्राचीनास्सिन्धुसौवीरा स्सौराष्ट्रा दक्षिणापथाः।
वङ्गाङ्गमगधाः मत्स्याः समृद्धा काशिकोसलाः।।2.10.37।।

तत्र जातं बहु द्रव्यं धनधान्यमजाविकम्।
ततो वृणीष्व कैकेयि यद्यत्त्वं मनसेच्छसि।।2.10.38।।

किमायासेन ते भीरु उत्तिष्ठोत्तिष्ठ शोभने।
तत्त्वं मे ब्रूहि कैकेयि यतस्ते भयमागतम्।।2.10.39।।
तत्ते व्यपनयिष्यामि नीहारमिव रश्मिवान्।

तथोक्ता सा समाश्वस्ता वक्तुकामा तदप्रियम्।।2.10.40।।
परिपीडयितुं भूयो भर्तारमुपचक्रमे।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे दशमस्सर्गः।।

[King Dasaratha enters the palace of Kaikeyi who is in the chamber of wrath--tries to pacify her in different ways.]

വിദര്ശിതാ യദാ ദേവീ കുബ്ജയാ പാപയാ ഭൃശമ്.
തദാ ശേതേ സ്മ സാ ഭൂമൌ ദിഗ്ധവിദ്ധേവ കിന്നരീ৷৷2.10.1৷৷

Perversely advised by the extremely sinful hunchback the queen (Kaikeyi) lay down on the ground like a kinnari struck as though by a poisonous arrow.

നിശ്ചിത്യ മനസാ കൃത്യം സാ സമ്യഗിതി ഭാമിനീ.
മന്ഥരായൈ ശനൈസ്സര്വമാചചക്ഷേ വിചക്ഷണാ৷৷2.10.2৷৷

The intelligent, beautiful lady (Kaikeyi), having correctly decided the strategy in her mind, slowly unfolded everything to Manthara.

സാ ദീനാ നിശ്ചയം കൃത്വാ മന്ഥരാവാക്യമോഹിതാ.
നാഗകന്യേവ നിശ്വസ്യ ദീര്ഘമുഷ്ണം ച ഭാമിനീ৷৷2.10.3৷৷

മുഹൂര്തം ചിന്തയാമാസ മാര്ഗമാത്മസുഖാവഹമ്.

That beautiful wretch (Kaikeyi) impressed by the words of Manthara heaved deep, hot sighs like a female serpent and thought for a while about the means of bringing happiness to herself.

സാ സുഹൃച്ചാര്ഥകാമാ ച തം നിശമ്യ സുനിശ്ചയമ്৷৷2.10.4৷৷
ബഭൂവ പരമപ്രീതാ സിധ്ദിം പ്രാപ്യേവ മന്ഥരാ.

Manthara, Kaikeyi's friend, too, driven by a strong desire to fulfil her resolve was highly pleased and on hearing the firm determination of Kaikeyi, felt as if the accomplishment of the objective was at hand.

അഥ സാ രുഷിതാ ദേവീ സമ്യക്കൃത്വാ വിനിശ്ചയമ്৷৷2.10.5৷৷
സംവിവേശാബലാ ഭൂമൌ നിവേശ്യ ഭൃകുടീം മുഖേ.

Then Kaikeyi finally took a firm decision. With a soiled body and a frowning face she lay down on the floor.

തതശ്ചിത്രാണി മാല്യാനി ദിവ്യാന്യാഭരണാനി ച৷৷2.10.6৷৷
അപവിദ്ധാനി കൈകേയ്യാ താനി ഭൂമിം പ്രപേദിരേ.

Thereafter Kaikeyi flung away her multi-coloured garlands along with her costly ornaments on to the ground.

തയാ താന്യപവിദ്ധാനി മാല്യാന്യാഭരണാനി ച৷৷2.10.7৷৷
അശോഭയന്ത വസുധാം നക്ഷത്രാണി യഥാ നഭഃ.

All the garlands and ornaments she scattered adorned the floor like the stars (illumining) the sky.

ക്രോധാഗാരേ നിപതിതാ സാ ബഭൌ മലിനാമ്ബരാ৷৷2.10.8৷৷
ഏകവേണീം ദൃഢം ബദ്വാ ഗതസത്ത്വേവ കിന്നരീ.

Tightly fastening her hair into a single braid and wearing soiled clothes, she lay down in the chamber of wrath in a lifeless state like a kinnari.

ആജ്ഞാപ്യ ച മഹാരാജോ രാഘവസ്യാഭിഷേചനമ്৷৷2.10.9৷৷
ഉപസ്ഥാനമനുജ്ഞാപ്യ പ്രവിവേശ നിവേശനമ്.

The king issued orders for Rama's installation ceremony, and taking leave of his close associates entered the palace. .

അദ്യ രാമാഭിഷേകോ വൈ പ്രസിദ്ധ ഇതി ജജ്ഞിവാന്৷৷2.10.10৷৷
പ്രിയാര്ഹാം പ്രിയമാഖ്യാതും വിവേശാന്തഃപുരം വശീ.

Aware of the fact that Rama's installation ceremony was known to everybody by then he who had subdued his senses entered the inner apartment to convey it to one worthy of such pleasant news.

സ കൈകേയ്യാ ഗൃഹം ശ്രേഷ്ഠം പ്രവിവേശ മഹായശാഃ৷৷2.10.11৷৷
പാണ്ഡുരാഭ്രമിവാകാശം രാഹുയുക്തം നിശാകരഃ.

The illustrious king entered the excellent abode of Kaikeyi like the Moon entering the mouth of Rahu in a sky overcast with pale clouds.

ശുകബര്ഹിണസങ്ഘുഷ്ടം ക്രൌഞ്ചഹംസരുതായുതമ്৷৷2.10.12৷৷

വാദിത്രരവസങ്ഘുഷ്ടം കുബ്ജാ വാമനികായുതമ്.
ലതാഗൃഹൈശ്ചിത്രഗൃഹൈശ്ചമ്പകാശോകശോഭിതൈഃ৷৷2.10.13৷৷

ദാന്തരാജതസൌവര്ണവേദികാഭി സ്സമായുതമ്.
നിത്യപുഷ്പഫലൈര്വൃക്ഷൈര്വാപീഭിശ്ചോപശോഭിതമ്৷৷2.10.14৷৷

ദാന്തരജതസൌവര്ണൈസ്സംവൃതം പരമാസനൈഃ.
വിവിധൈരന്നപാനൈശ്ച ഭക്ഷ്യൈശ്ച വിവിധൈരപി৷৷2.10.15৷৷

ഉപപന്നം മഹാര്ഹൈശ്ച ഭൂഷിതൈസ്ത്രിദിവോപമമ്.
തത്പ്രവിശ്യ മഹാരാജസ്സ്വമന്തഃ പുരമൃദ്ധിമത്৷৷2.10.16৷৷

ന ദദര്ശ പ്രിയാം രാജാ കൈകേയീം ശയനോത്തമേ.

The maharaja entered the inner apartment of Kaikeyi's prosperous abode filled with parrots and peacocks, reverberating with cries of kraunchas and swans and sounds of musical instruments attended with hunchbacks and dwarfs decorated with champak and ashoka trees, bowers surrounded with creepers, picture-galleries, altars and sofas embellished with ivory, gold and silver. It was shining with pools and trees bearing flowers and fruits in all seasons. Various kinds of food, drinks and eatables were kept ready. With excellent decorations that abode of Kaikeyi resembled heaven. (But) the king did not see his beloved Kaikeyi in her best bed.

കാമബലസംയുക്തോ രത്യര്ഥം മനുജാധിപഃ৷৷2.10.17৷৷
അപശ്യന്ദയിതാം ഭാര്യാം പപ്രച്ഛ വിഷസാദ ച.

Charged with passion and seeking carnal pleasure, the king became dejected when he did not see his beloved wife. He enquired about her.

ന ഹി തസ്യ പുരാ ദേവീ താം വേലാമത്യവര്തത৷৷2.10.18৷৷
ന ച രാജാ ഗൃഹം ശൂന്യം പ്രവിവേശ കദാചന.

Never before had queen Kaikeyi missed his time of arrival. Nor had the king ever entered her empty apartment.

തതോ ഗൃഹഗതോ രാജാ കൈകേയീം പര്യപൃച്ഛത৷৷2.10.19৷৷
യഥാ പൂര്വമവിജ്ഞായ സ്വാര്ഥലിപ്സുമപണ്ഡിതാമ്.

Having entered her apartment, the king, unaware of that foolish Kaikeyi's selfish design enquired her whereabouts as usual.

പ്രതീഹാരീ ത്വഥോവാച സന്ത്രസ്താ സുകൃതാഞ്ജലിഃ৷৷2.10.20৷৷
ദേവ ദേവീ ഭൃശം കൃദ്ധാ ക്രോധാഗാരമഭിദൃതാ.

Thereafter, the frightened door-keeper with folded palms said O monarch! the
queen in a hot mood has rushed into the chamber of wrath.

പ്രതീഹാര്യാ വചശ്ശൃത്വാ രാജാ പരമദുര്മനാഃ৷৷2.10.21৷৷
വിഷസാദ പുനര്ഭൂയോ ലുലിതവ്യാകുലേന്ദ്രിയഃ৷৷

Hearing the words of the door-keeper, the melancholic king grieved all the more with his senses agitated and unstable.

തത്ര താം പതിതാം ഭൂമൌ ശയാനാമതഥോചിതാമ്৷৷2.10.22৷৷
പ്രതപ്ത ഇവ ദുഃഖേന സോപശ്യജ്ജഗതീപതിഃ.

The lord of the earth (Dasaratha) saw her (Kaikeyi) lying down on the floor of the chamber of wrath in an unbecoming manner and felt as if consumed by grief.

സ വൃദ്ധസ്തരുണീം ഭാര്യാം പ്രാണേഭ്യോപി ഗരീയസീമ്৷৷2.10.23৷৷

അപാപഃ പാപസങ്കല്പാം ദദര്ശ ധരണീതലേ.
ലതാമിവ വിനിഷ്കൃത്താം പതിതാം ദേവതാമിവ৷৷2.10.24৷৷

കിന്നരീമിവ നിര്ധൂതാം ച്യുതാമപ്സരസം യഥാ.
മായാമിവ പരിഭ്രഷ്ടാം ഹരിണീമിവ സംയതാമ്৷৷2.10.25৷৷

The guileless, old king beheld his youthful wife who was dearer to him than his own life, filled with deceitful intentions. She looked like a severed creeper, like a goddess fallen down, like a 'Kinnari' thrown down on earth, like an 'apsarasa' slipped from heaven, like an illusion torn, like a female deer tied down.

കരേണുമിവ ദിഗ്ധേന വിദ്ധാം മൃഗയുനാ വനേ.
മഹാഗജ ഇവാരണ്യേ സ്നേഹാത്പരിമമര്ശ താമ്৷৷2.10.26৷৷

Like a mighty she-elephant caressing her cow wounded with a poisoned arrow in the forest, he caressed her lovingly.

പരിമൃശ്യ ച പാണിഭ്യാമഭിസന്ത്രസ്തചേതനഃ.
കാമീ കമലപത്രാക്ഷീമുവാച വനിതാമിദമ്৷৷2.10.27৷৷

With a mind extremely terrified yet passionate, he caressed his lotus-eyed wife with his hands, and said:

ന തേഹമഭിജാനാമി ക്രോധമാത്മനി സംശ്രിതമ്.

ദേവി! കേനാഭിശപ്താസി കേന വാസി വിമാനിതാ৷৷2.10.28৷৷
യദിദം മമ ദുഃഖായ ശേഷേ കല്യാണി! പാംസുഷു.

O auspicious queen, I do not know whether your anger is directed at me. I do not know the cause of your anger. By whom have you been offended or disrespected? Why are you lying in the dust? This is causing me great sorrow.

ഭൂമൌ ശേഷേ കിമര്ഥം ത്വം മയി കല്യാണചേതസി৷৷2.10.29৷৷
ഭൂതോപഹതചിത്തേവ മമ ചിത്തപ്രമാഥിനീ.

While I am here favourably disposed towards you, why are you lying down on the floor like one possessed by an evil spirit? Why are you afflicting my mind?

സന്തി മേ കുശലാ വൈദ്യാസ്ത്വഭിതുഷ്ടാശ്ച സര്വശഃ৷৷2.10.30৷৷
സുഖിതാം ത്വാം കരിഷ്യന്തി വ്യാധിമാചക്ഷ്വ ഭാമിനീ.

O lovely one! there are, to my best satisfaction, expert physicians in all branches (of medical science). They will restore your health. Tell me your ailment.

കസ്യ വാ തേ പ്രിയം കാര്യം കേന വാ വിപ്രിയം കൃതമ്৷৷2.10.31৷৷
കഃ പ്രിയം ലഭതാമദ്യ കോ വാ സുമഹദപ്രിയമ്.

On whom do you wish to bestow favour? Who has caused you displeasure? To whom should I grant favour now? To whom should I cause great displeasure?

മാ രോദീര്മാ ച കാര്ഷീസ്ത്വം ദേവി! സംപരിശോഷണമ്৷৷2.10.32৷৷

അവധ്യോ വധ്യതാം കോ വാ കോ വാ വധ്യോ വിമുച്യതാമ്.
ദരിദ്രഃ കോ ഭവത്വാഢ്യോ ദ്രവ്യവാന്വാപ്യകിഞ്ചനഃ৷৷2.10.33৷৷

O queen! shed no tears. Drain not your health. Ask me, and I shall slay one who should not be slain or release one who should be slain. I shall make a poor man rich and a wealthy man poor. (Tell me who are such people).

അഹം ചൈവ മദീയാശ്ച സര്വേ തവ വശാനുഗാഃ.
ന തേ കിഞ്ചിദഭിപ്രായം വ്യാഹന്തുമഹമുത്സഹേ৷৷2.10.34৷৷

My kins and I are under your control. I will make no effort to go even a little against
your wishes.

ആത്മനോ ജീവിതേനാപി ബ്രൂഹി യന്മനസേച്ഛസി.
ബലമാത്മനി ജാനന്തീ ന മാം ശങ്കിതുമര്ഹസി৷৷2.10.35৷৷

കരിഷ്യാമി തവ പ്രീതിം സുകൃതേനാപി തേ ശപേ.

If you want to do anything even if it means sacrificing my life, I shall do it. Since you know my strength, it does not behove you to doubt me. I swear on my merits. I will do whatever pleases you.

യാവദാവര്തതേ ചക്രം താവതീ മേ വസുന്ധരാ৷৷2.10.36৷৷

പ്രാചീനാസ്സിന്ധുസൌവീരാ സ്സൌരാഷ്ട്രാ ദക്ഷിണാപഥാഃ.
വങ്ഗാങ്ഗമഗധാഃ മത്സ്യാഃ സമൃദ്ധാ കാശികോസലാഃ৷৷2.10.37৷৷

My authority on the land is extended till such places the wheel of any chariot rotates such as the regions in the east, Sindhu-Sauvira areas, Saurashtra, Southern regions, Banga, Anga, Magadha states, Matsya kingdom and Kasi-Kosala countries which are prosperous places.

തത്ര ജാതം ബഹു ദ്രവ്യം ധനധാന്യമജാവികമ്.
തതോ വൃണീഷ്വ! കൈകേയി യദ്യത്ത്വം മനസേച്ഛസി৷৷2.10.38৷৷

There wealth and foodgrains, sheep and goats and many things are produced. O Kaikeyi, ask whichever of these you wish.

കിമായാസേന തേ ഭീരു! ഉത്തിഷ്ഠോത്തിഷ്ഠ ശോഭനേ.
തത്ത്വം മേ ബ്രൂഹി കൈകേയി! യതസ്തേ ഭയമാഗതമ്৷৷2.10.39৷৷

തത്തേ വ്യപനയിഷ്യാമി നീഹാരമിവ രശ്മിവാന്.

O lady! why do you exert yourself? Arise, arise. O charming Kaikeyi, tell me the cause of your fear. I will dispel it just as the Sun dispels morning mists.

തഥോക്താ സാ സമാശ്വസ്താ വക്തുകാമാ തദപ്രിയമ്৷৷2.10.40৷৷
പരിപീഡയിതും ഭൂയോ ഭര്താരമുപചക്രമേ.

Thus spoken to, she (Kaikeyi) breathed a sigh of relief. Intending to tell him the unpleasant thing (which was in her mind), she began tormenting her husband all the more.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ അയോധ്യാകാണ്ഡേ ദശമസ്സര്ഗഃ৷৷

Thus ends the tenth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.