Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 65. Satananda completes his narration of how Viswamitra attains Brahmarshi status.

 

[Satananda completes his narration of how Viswamitra attains Brahmarshi status.]

अथ हैमवतीं राम दिशं त्यक्त्वा महामुनि:।
पूर्वां दिशमनुप्राप्य तपस्तेपे सुदारुणम्।।1.65.1।।

मौनं वर्षसहस्रस्य कृत्वा व्रतमनुत्तमम्।
चकाराप्रतिमं राम तप: परमदुष्करम्।।1.65.2।।

पूर्णे वर्षसहस्रे तु काष्ठभूतं महामुनिम्।
विघ्नैर्बहुभिराधूतं क्रोधो नान्तर आविशत्।।1.65.3।।

स कृत्वा निश्चयं राम तप आतिष्टदव्ययम्।

तस्य वर्षसहस्रस्य व्रते पूर्णे महाव्रत:।।1.65.4।।
भोक्तुमारब्धवानन्नं तस्मिन् काले रघूत्तम।

इन्द्रो द्विजातिर्भूत्वा तं सिद्धमन्नमयाचत।।1.65.5।।

तस्मै दत्वा तदा सिद्धं सर्वं विप्राय निश्चित:।
निश्शेषितेऽन्ने भगवानभुक्तैव महातपा:।।1.65.6।।

न किञ्चिदवदद्विप्रं मौनव्रतमुपस्थित:।
अथ वर्षसहस्रं वै नोच्छ्वसन्मुनिपुङ्गव:।।1.65.7।।

तस्यानुच्छ्वसमानस्य मूर्ध्नि धूमो व्यजायत।
त्रैलोक्यं येन सम्भ्रान्तमादीपितमिवाभवत्।।1.65.8।।

ततो देवास्सगन्धर्वा: पन्नगोरगराक्षसा:।
मोहितास्तेजसा तस्य तपसा मन्दरश्मय:।।1.65.9।।

कश्मलोपहता स्सर्वे पितामहमथाब्रुवन्।

बहुभि: कारणैर्देव विश्वामित्रो महामुनि:।।1.65.10।।
लोभित: क्रोधितश्चैव तपसा चाभिवर्धते।

न ह्यस्य वृजिनं किञ्चिद्दृश्यते सूक्ष्ममप्यथ।।1.65.11।।
न दीयते यदि त्वस्य मनसा यदभीप्सितम्।
विनाशयति त्रैलोक्यं तपसा सचराचरम्।।1.65.12।।

व्याकुलाश्च दिशस्सर्वा न च किञ्चित्प्रकाशते।
सागरा: क्षुभितास्सर्वे विशीर्यन्ते च पर्वता:।।1.65.13।।

प्रकम्पते च पृथिवी वायुर्वाति भृशाकुल:।
बृह्मन्न प्रतिजानीमोनास्तिको जायते जन:।।1.65.14।।

सम्मूढमिव त्रैलोक्यं सम्प्रक्षुभितमानसम्।
भास्करो निष्प्रभश्चैव महर्षेस्तस्य तेजसा।।1.65.15।।

बुद्धिं न कुरुते यावन्नाशे देव महामुनि:।
तावत्प्रसाद्यो भगवा नग्निरूपोमहाद्युति:।।1.65.16।।

कालाग्निना यथापूर्वं त्रैलोक्यं दह्यतेऽखिलम्।
देवराज्यं चिकीर्षेत दीयतामस्य यन्मतम्।।1.65.17।।

ततस्सुरगणास्सर्वे पितामहपुरोगमा:।
विश्वामित्रं महात्मानं मधुरं वाक्यमब्रुवन्।।1.65.18।।

ब्रह्मर्षे स्वागतं तेऽस्तु तपसा स्म सुतोषिता:।
ब्राह्मण्यं तपसोग्रेण प्राप्तवानसि कौशिक ।।1.65.19।।

दीर्घमायुश्च ते ब्रह्मन् ददामि समरुद्गण:।
स्वस्ति प्राप्नुहि भद्रं ते गच्छ सौम्य यथासुखम्।।1.65.20।।

पितामहवचश्शृत्वा सर्वेषां च दिवौकसाम्।
कृत्वा प्रणामं मुदितो व्याजहार महामुनि:।।1.65.21।।

ब्राह्मण्यं यदि मे प्राप्तं दीर्घमायुस्तथैव च।
ओङ्कारश्च वषट्कारो वेदाश्च वरयन्तु माम्।।1.65.22।।

क्षत्रवेदविदां श्रेष्ठो ब्रह्मवेदविदामपि।
ब्रह्मपुत्रो वसिष्ठो मामेवं वदतु देवता:।।1.65.23।।

यद्ययं परम: काम: कृतो यान्तु सुरर्षभा:।

तत: प्रसादितो देवैर्वसिष्ठो जपतां वर:।।1.65.24।।
सख्यं चकार ब्रह्मर्षिरेवमस्त्विति चाब्रवीत्।

ब्रह्मर्षिस्त्वं न सन्देहस्सर्वं सम्पत्स्यते तव।।1.65.25।।
इत्युक्त्वा देवताश्चापि सर्वा जग्मुर्यथागतम्।

विश्वामित्रोऽपि धर्मात्मा लब्ध्वा ब्राह्मण्यमुत्तमम्।।1.65.26।।
पूजयामास ब्रह्मर्षिं वसिष्ठं जपतां वरम्।

कृतकामो महीं सर्वां चचार तपसि स्थित:।।1.65.27।।
एवं त्वनेन ब्राह्मण्यं प्राप्तं राम महात्मना।

एष राम मुनिश्रेष्ठ एष विग्रहवांस्तप:।।1.65.28।।
एष धर्मपरो नित्यं वीर्यस्यैष परायणम्।

एवमुक्त्वा महातेजा विरराम द्विजोत्तम:।।1.65.29।।

शतानन्दवच: श्रुत्वा रामलक्ष्मणसन्निधौ।
जनक: प्राञ्जलिर्वाक्यमुवाच कुशिकात्मजम्।।1.65.30।।

धन्योऽस्म्यनुगृहीतोऽस्मि यस्य मे मुनिपुङ्गव।
यज्ञं काकुत्स्थसहित: प्राप्तवानसि धार्मिक।।1.65.31।।

पावितोऽहं त्वया ब्रह्मन् दर्शनेन महामुने।
गुणा बहुविधा: प्राप्तास्तव सन्दर्शनान्मया।।1.65.32।।

विस्तरेण च ते ब्रह्मन् कीर्त्यमानं महत्तप:।
श्रुतं मया महातेजो रामेण च महात्मना।।1.65.33।।

सदस्यै: प्राप्य च सद: श्रुतास्ते बहवो गुणा:।

अप्रमेयं तपस्तुभ्यमप्रमेयं च ते बलम्।।1.65.34।।
अप्रमेया गुणाश्चैव नित्यं ते कुशिकात्मज ।

तृप्तिराश्चर्यभूतानां कथानां नास्ति मे विभो।।1.65.35।।
कर्मकालो मुनिश्रेष्ठ लम्बते रविमण्डलम्।

श्व: प्रभाते महातेजो द्रष्टुमर्हसि मां पुन:।।1.65.36।।
स्वागतं तपतां श्रेष्ठ मामनुज्ञातुमर्हसि।

एवमुक्तो मुनिवर: प्रशस्य पुरुषर्षभम्।।1.65.37।।
विससर्जाशु जनकं प्रीतं प्रीतमनास्तदा।

एवमुक्त्वा मुनिश्रेष्ठं वैदेहो मिथिलाधिप:।।1.65.38।।
प्रदक्षिणं चकाराशु सोपाध्यायस्सबान्धव:।

विश्वामित्रोऽपि धर्मात्मा सहरामस्सलक्ष्मण:।।1.65.39।।
स्ववाटमभिचक्राम पूज्यमानो महर्षिभि:।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे पञ्चषष्टितमस्सर्ग:।।

[Satananda completes his narration of how Viswamitra attains Brahmarshi status.]

അഥ ഹൈമവതീം രാമ ദിശം ത്യക്ത്വാ മഹാമുനി:.
പൂര്വാം ദിശമനുപ്രാപ്യ തപസ്തേപേ സുദാരുണമ്৷৷1.65.1৷৷

"O Rama! thereafter the great ascetic (Viswamitra), abandoning the north of the Himavat mountain reached the eastern quarter and performed rigorous austerities.

മൌനം വര്ഷസഹസ്രസ്യ കൃത്വാ വ്രതമനുത്തമമ്.
ചകാരാപ്രതിമം രാമ തപ: പരമദുഷ്കരമ്৷৷1.65.2৷৷

Having observed a unique vow of silence for a thousand years, O Rama! he practised unprecedented and extremely difficult austerities.

പൂര്ണേ വര്ഷസഹസ്രേ തു കാഷ്ഠഭൂതം മഹാമുനിമ്.
വിഘ്നൈര്ബഹുഭിരാധൂതം ക്രോധോ നാന്തര ആവിശത്৷৷1.65.3৷৷

സ കൃത്വാ നിശ്ചയം രാമ തപ ആതിഷ്ടദവ്യയമ്.

After completion of a thousand years the great ascetic became a piece of wood. In spite of many impediments, he was unshaken, anger did not enter into his mind. O Rama! with firm determination he practised austerities.

തസ്യ വര്ഷസഹസ്രസ്യ വ്രതേ പൂര്ണേ മഹാവ്രത:৷৷1.65.4৷৷

ഭോക്തുമാരബ്ധവാനന്നം തസ്മിന് കാലേ രഘൂത്തമ!.
ഇന്ദ്രോ ദ്വിജാതിര്ഭൂത്വാ തം സിദ്ധമന്നമയാചത৷৷1.65.5৷৷

O Best of Raghus dynasty (Rama)! when the thousand-year-old vow was over (Viswamitra) the great practitioner of vows began to partake cooked rice. At this moment Indra assumed the guise of a brahmin and asked him for the rice (he was going to eat).

തസ്മൈ ദത്വാ തദാ സിദ്ധം സര്വം വിപ്രായ നിശ്ചിത:.
നിശ്ശേഷിതേന്നേ ഭഗവാനഭുക്തൈവ മഹാതപാ:৷৷1.65.6৷৷

ന കിഞ്ചിദവദദ്വിപ്രം മൌനവ്രതമുപസ്ഥിത:.
അഥ വര്ഷസഹസ്രം വൈ നോച്ഛ്വസന്മുനിപുങ്ഗവ:৷৷1.65.7৷৷

This mighty, adorable ascetic having adopted a vow of silence decided to give all the cooked rice to the Brahmin. The brahmin finished all the rice. Viswamitra went without food but did not utter a single word to the brahmin. Thereafter the distinguished ascetic practised austerities for another period of thousand years, his breath suspended.

തസ്യാനുച്ഛ്വസമാനസ്യ മൂര്ധ്നി ധൂമോ വ്യജായത.
ത്രൈലോക്യം യേന സമ്ഭ്രാന്തമാദീപിതമിവാഭവത്৷৷1.65.8৷৷

While his breath, was suspended, smoke emanated from his head which frightened the three worlds. It appeared as though they were on fire.

തതോ ദേവാസ്സഗന്ധര്വാ: പന്നഗോരഗരാക്ഷസാ:.
മോഹിതാസ്തേജസാ തസ്യ തപസാ മന്ദരശ്മയ:৷৷1.65.9৷৷

കശ്മലോപഹതാ സ്സര്വേ പിതാമഹമഥാബ്രുവന്.

Thereupon devatas along with gandharvas, pannagas, uragas, and rakshasas, stood bewildered by his ascetic energy. Their own glory was dimmed in his lustre". Afflicted with anguish, they spoke to the Grandsire (Brahma):

ബഹുഭി: കാരണൈര്ദേവ വിശ്വാമിത്രോ മഹാമുനി:৷৷1.65.10৷৷
ലോഭിത: ക്രോധിതശ്ചൈവ തപസാ ചാഭിവര്ധതേ.

"O Lord! the great sage Viswamitra was lured and angered in various ways. But his austerities continued to grow:

ന ഹ്യസ്യ വൃജിനം കിഞ്ചിദ്ദൃശ്യതേ സൂക്ഷ്മമപ്യഥ৷৷1.65.11৷৷

ന ദീയതേ യദി ത്വസ്യ മനസാ യദഭീപ്സിതമ്.
വിനാശയതി ത്രൈലോക്യം തപസാ സചരാചരമ്৷৷1.65.12৷৷

His penance was flawless. If his wishes were not granted, he will surely destroy by his austerities the three worlds with all movables and immovables.

വ്യാകുലാശ്ച ദിശസ്സര്വാ ന ച കിഞ്ചിത്പ്രകാശതേ.
സാഗരാ: ക്ഷുഭിതാസ്സര്വേ വിശീര്യന്തേ ച പര്വതാ:৷৷1.65.13৷৷

There is bewilderment everywhere. It is dark all over. The oceans are disturbed. The mountains have cracked.

പ്രകമ്പതേ ച പൃഥിവീ വായുര്വാതി ഭൃശാകുല:.
ബൃഹ്മന്ന പ്രതിജാനീമോനാസ്തികോ ജായതേ ജന:৷৷1.65.14৷৷

O Brahma! the earth trembles. The wind blows fiercely. The people have ceased to believe in God. We do not know the way out.

സമ്മൂഢമിവ ത്രൈലോക്യം സമ്പ്രക്ഷുഭിതമാനസമ്.
ഭാസ്കരോ നിഷ്പ്രഭശ്ചൈവ മഹര്ഷേസ്തസ്യ തേജസാ৷৷1.65.15৷৷

The people of all the three worlds are agitated and confused in mind. The Sun, too, looks pale before the brilliance of the Maharshi.

ബുദ്ധിം ന കുരുതേ യാവന്നാശേ ദേവ! മഹാമുനി:.
താവത്പ്രസാദ്യോ ഭഗവാ നഗ്നിരൂപോമഹാദ്യുതി:৷৷1.65.16৷৷

O Lord! before this mighty, venerable ascetic, effulgent like fire decides to destroy the three worlds, he should be appeased.

കാലാഗ്നിനാ യഥാപൂര്വം ത്രൈലോക്യം ദഹ്യതേഖിലമ്.
ദേവരാജ്യം ചികീര്ഷേത ദീയതാമസ്യ യന്മതമ്৷৷1.65.17৷৷

All the three worlds are burning as though with the fire Pralaya (dissolution). His desire may be granted even if he wants to rule the kingdom of the gods.

തതസ്സുരഗണാസ്സര്വേ പിതാമഹപുരോഗമാ:.
വിശ്വാമിത്രം മഹാത്മാനം മധുരം വാക്യമബ്രുവന്৷৷1.65.18৷৷

Thereafter, with Brahma in the forefront, the gods spoke to Viswamitra in pleasing words:

ബ്രഹ്മര്ഷേ സ്വാഗതം തേസ്തു തപസാ സ്മ സുതോഷിതാ:.
ബ്രാഹ്മണ്യം തപസോഗ്രേണ പ്രാപ്തവാനസി കൌശിക !৷৷1.65.19৷৷

"Welcome, O Brahmarshi. We are immensely pleased with your austerities. O Kausika! you have attained brahminhood by means of your intense penance.

ദീര്ഘമായുശ്ച തേ ബ്രഹ്മന് ദദാമി സമരുദ്ഗണ:.
സ്വസ്തി പ്രാപ്നുഹി ഭദ്രം തേ ഗച്ഛ സൌമ്യ യഥാസുഖമ്৷৷1.65.20৷৷

O Brahmana! I along with the maruts grant you long life. May you prosper! O Gentle one! now you may go happily".

പിതാമഹവചശ്ശൃത്വാ സര്വേഷാം ച ദിവൌകസാമ്.
കൃത്വാ പ്രണാമം മുദിതോ വ്യാജഹാര മഹാമുനി:৷৷1.65.21৷৷

Mighty ascetic Viswamitra was delighted to hear the words of the Grandsire and the gods. Bowing to all of them he thus spoke:

ബ്രാഹ്മണ്യം യദി മേ പ്രാപ്തം ദീര്ഘമായുസ്തഥൈവ ച.
ഓങ്കാരശ്ച വഷട്കാരോ വേദാശ്ച വരയന്തു മാമ്৷৷1.65.22৷৷

"If brahminhood and long life have been acquired by me by your grace, Omkara, Vashatkara and the Vedas shall accept me as Brahmarshi. (I shall acquire the right to interpret the Vedas and to perform sacrifices.)

ക്ഷത്രവേദവിദാം ശ്രേഷ്ഠോ ബ്രഹ്മവേദവിദാമപി.
ബ്രഹ്മപുത്രോ വസിഷ്ഠോ മാമേവം വദതു ദേവതാ:!৷৷1.65.23৷৷

യദ്യയം പരമ: കാമ: കൃതോ യാന്തു സുരര്ഷഭാ:

"O gods! let the son of Brahma and eminent Vasishta who is knowledgeable in the vedas worthy of brahmins and archery worthy of kshatriyas address me as 'Brahmarshi'. If this supreme desire is granted, O Best of devatas! all of you can go".

തത: പ്രസാദിതോ ദേവൈര്വസിഷ്ഠോ ജപതാം വര:৷৷1.65.24৷৷
സഖ്യം ചകാര ബ്രഹ്മര്ഷിരേവമസ്ത്വിതി ചാബ്രവീത്.

Thereupon, pleased by the gods, Vasishta, the best among ascetics, lovingly said to Viswamitra "You are a Brahmarshi, let it be so".

ബ്രഹ്മര്ഷിസ്ത്വം ന സന്ദേഹസ്സര്വം സമ്പത്സ്യതേ തവ৷৷1.65.25৷৷
ഇത്യുക്ത്വാ ദേവതാശ്ചാപി സര്വാ ജഗ്മുര്യഥാഗതമ്.

"You are a Brahmarshi, no doubt. You will achieve ascetic perfection", said the gods
and returned to their respective places from where they had come.

വിശ്വാമിത്രോപി ധര്മാത്മാ ലബ്ധ്വാ ബ്രാഹ്മണ്യമുത്തമമ്৷৷1.65.26৷৷
പൂജയാമാസ ബ്രഹ്മര്ഷിം വസിഷ്ഠം ജപതാം വരമ്.

Virtuous Viswamitra also, having attained excellent brahminhood, worshipped Brahmrshi Vasishta who was the best of those who recite hymns".

കൃതകാമോ മഹീം സര്വാം ചചാര തപസി സ്ഥിത:৷৷1.65.27৷৷
ഏവം ത്വനേന ബ്രാഹ്മണ്യം പ്രാപ്തം രാമ മഹാത്മനാ.

This illustrious sage having fulfilled his desire, wandered over the earth fixed in asceticism. O Rama! thus he acquired brahminhood.

ഏഷ രാമ മുനിശ്രേഷ്ഠ ഏഷ വിഗ്രഹവാംസ്തപ:৷৷1.65.28৷৷
ഏഷ ധര്മപരോ നിത്യം വീര്യസ്യൈഷ പരായണമ്.

O Rama! he is the foremost of ascetics, an embodiment of asceticism, always intent on virtue. He is the ultimate repository of ascetic energy".

ഏവമുക്ത്വാ മഹാതേജാ വിരരാമ ദ്വിജോത്തമ:৷৷1.65.29৷৷

ശതാനന്ദവച: ശ്രുത്വാ രാമലക്ഷ്മണസന്നിധൌ.
ജനക: പ്രാഞ്ജലിര്വാക്യമുവാച കുശികാത്മജമ്৷৷1.65.30৷৷

Having thus spoken, the most brilliant and best among brahmins (Satananda) became silent. In the presence of Rama and Lakshmana, Janaka listened to the words of Satananda. And with folded palms said to the son of Kushika (Viswamitra):

ധന്യോസ്മ്യനുഗൃഹീതോസ്മി യസ്യ മേ മുനിപുങ്ഗവ!.
യജ്ഞം കാകുത്സ്ഥസഹിത: പ്രാപ്തവാനസി ധാര്മിക!৷৷1.65.31৷৷

"O Righteous one! O Pre-eminent among ascetics! you have come to my sacrifice accompanied by the descendants of Kakustha (Rama and Lakshmana). I am blessed by your presence and am highly favoured.

പാവിതോഹം ത്വയാ ബ്രഹ്മന് ദര്ശനേന മഹാമുനേ!.
ഗുണാ ബഹുവിധാ: പ്രാപ്താസ്തവ സന്ദര്ശനാന്മയാ৷৷1.65.32৷৷

O Excellent ascetic! O Brahmana! I am sanctified with your presence. I have derived immense benefits from your visit.

വിസ്തരേണ ച തേ ബ്രഹ്മന് കീര്ത്യമാനം മഹത്തപ:.
ശ്രുതം മയാ മഹാതേജോ രാമേണ ച മഹാത്മനാ৷৷1.65.33৷৷

O powerful Brahmarshi! distinguished Rama and I have heard your great austerities which were related in detail (by Satananda).

സദസ്യൈ: പ്രാപ്യ ച സദ: ശ്രുതാസ്തേ ബഹവോ ഗുണാ:.
അപ്രമേയം തപസ്തുഭ്യമപ്രമേയം ച തേ ബലമ്৷৷1.65.34৷৷

അപ്രമേയാ ഗുണാശ്ചൈവ നിത്യം തേ കുശികാത്മജ !.

Many of your virtues have been heard by the members of the assembly present at the sacrifice. Your austerities are immeasurable, your power is immense. O Son of Kushika! (Viswamitra), your virtues cannot be measured.

തൃപ്തിരാശ്ചര്യഭൂതാനാം കഥാനാം നാസ്തി മേ വിഭോ!৷৷1.65.35৷৷
കര്മകാലോ മുനിശ്രേഷ്ഠ ലമ്ബതേ രവിമണ്ഡലമ്.

O Lord! I am never tired of listening to your marvellous deeds. O Excellent among ascetics! the Sun has set and it is time for evening prayers.

ശ്വ: പ്രഭാതേ മഹാതേജോ ദ്രഷ്ടുമര്ഹസി മാം പുന:৷৷1.65.36৷৷
സ്വാഗതം തപതാം ശ്രേഷ്ഠ! മാമനുജ്ഞാതുമര്ഹസി.

O Sage of great austerities! come to me tomorrow at dawn. O Excellent ascetic welcome! And allow me to leave".

ഏവമുക്തോ മുനിവര: പ്രശസ്യ പുരുഷര്ഷഭമ്৷৷1.65.37৷৷
വിസസര്ജാശു ജനകം പ്രീതം പ്രീതമനാസ്തദാ.

Thus addressed (by the king), the gratified ascetic extolled the best among men (Janaka) and permitted him to leave immediately.

ഏവമുക്ത്വാ മുനിശ്രേഷ്ഠം വൈദേഹോ മിഥിലാധിപ:৷৷1.65.38৷৷
പ്രദക്ഷിണം ചകാരാശു സോപാധ്യായസ്സബാന്ധവ:.

Having thus addressed the greatest sage, king of Videha, Lord of the city of Mithila (Janaka) accompanied by his king and spiritual preceptors circumambulated Viswamitra without delay.

വിശ്വാമിത്രോപി ധര്മാത്മാ സഹരാമസ്സലക്ഷ്മണ:৷৷1.65.39৷৷
സ്വവാടമഭിചക്രാമ പൂജ്യമാനോ മഹര്ഷിഭി:.

Virtuous Viswamitra, honoured by the maharshis, too, retired to his shelter along with Rama and Lakshmana.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ പഞ്ചഷഷ്ടിതമസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the sixtyfifth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.