Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 61. Indra steals King Ambarisha 's sacrificial horse, sage Richika's son Sunashshepa offers himself for sacrifice.

[Indra steals King Ambarisha 's sacrificial horse -- sage Richika's middle son offers himself for sacrifice.]

विश्वामित्रो महात्माथ प्रस्थितान् प्रेक्ष्य तानृषीन्।
अब्रवीन्नरशार्दूलस्सर्वांस्तान्वनवासिन:।।1.61.1।।

महान्विघ्न: प्रवृत्तोऽयं दक्षिणामास्थितो दिशम्।
दिशमन्यां प्रपत्स्यामस्तत्र तप्स्यामहे तप:।।1.61.2।।

पश्चिमायां विशालायां पुष्करेषु महात्मन:।
सुखं तपश्चरिष्याम: परं तद्धि तपोवनम्।।1.61.3।।

एवमुक्त्वा महातेजा: पुष्करेषु महामुनि:।
तप उग्रं दुराधर्षं तेपे मूलफलाशन:।।1.61.4।।

एतस्मिन्नेव काले तु अयोध्याधिपतिर्नृप:।
अम्बरीष इति ख्यातो यष्टुं समुपचक्रमे।।1.61.5।।

तस्य वै यजमानस्य पशुमिन्द्रो जहार ह।
प्रणष्टे तु पशौ विप्रो राजानमिदमब्रवीत्।।1.61.6।।

पशुरद्य हृतो राजन् प्रणष्टस्तव दुर्नयात् ।
अरक्षितारं राजानं घ्नन्ति दोषा नरेश्वर ।।1.61.7।।

प्रायश्चित्तं महद्ध्येतन्नरं वा पुरुषर्षभ ।
आनयस्व पशुं शीघ्रं यावत्कर्म प्रवर्तते।।1.61.8।।

उपाध्यायवचश्श्रुत्वा स राजा पुरुषर्षभ।
अन्वियेष महाबुद्धि: पशुं गोभिस्सहस्रश:।।1.61.9।।

देशान् जनपदांस्तां स्तान्नगराणि वनानि च।
आश्रमाणि च पुण्यानि मार्गमाणो महीपति: ।।1.61.10।।

स पुत्रसहितं तात सभार्यं रघुनन्दन ।
भृगुतुंदे समासीनमृचीकं सन्ददर्श ह।।1.61.11।।

तमुवाच महातेजा: प्रणम्याभिप्रसाद्य च।
ब्रह्मर्षिं तपसा दीप्तं राजर्षिरमितप्रभ:।।1.61.12।।

पृष्ट्वा सर्वत्र कुशलमृचीकं तमिदं वच:।

गवां शतसहस्रेण विक्रीणीषे सुतं यदि।।1.61.13।।

पशोरर्थे महाभाग कृतकृत्योऽस्मि भार्गव।

सर्वे परिसृता देशा याज्ञीयं न लभे पशुम्।।1.61.14।।

दातुमर्हसि मूल्येन सुतमेकमितो मम।4

एवमुक्तो महातेजा ऋचीकस्त्वब्रवीद्वच:।।1.61.15।।

नाहं ज्येष्ठं नरश्रेष्ठ विक्रीणीयां कथञ्चन।

ऋचीकस्य वचश्श्रुत्वा तेषां माता महात्मनाम्।।1.61.16।।

उवाच नरशार्दूलमम्बरीषं तपस्विनी।

अविक्रेयं सुतं ज्येष्ठं भगवानाह भार्गव:।।1.61.17।।

ममापि दयितं विद्धि कनिष्ठं शुनकं नृप।
तस्मात्कनीयसं पुत्रं न दास्ये तव पार्थिव ।।1.61.18।।

प्रायेण हि नरश्रेष्ठ ज्येष्ठा: पितृषु वल्लभा:।
मातृ़णां तु कनीयांसस्तस्माद्रक्षे कनीयसम् ।।1.61.19।।

उक्तवाक्ये मुनौ तस्मिन् मुनिपत्न्यां तथैव च।
शुनश्शेफस्स्वयं राम मध्यमो वाक्यमब्रवीत्।।1.61.20।।

पिता ज्येष्ठमविक्रेयं माता चाह कनीयसम्।
विक्रीतं मध्यमं मन्ये राजन् पुत्रं नयस्व माम्।।1.61.21।।

गवां शतसहस्रेण शुनश्शेफं नरेश्वर:।
गृहीत्वा परमप्रीतो जगाम रघुनन्दन ।।1.61.22।।

अम्बरीषस्तु राजर्षी रथमारोप्य सत्वर:।
शुनश्शेफं महातेजा जगामाशु महायशा:।।1.61.23।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकषष्टितमस्सर्ग:।।

[Indra steals King Ambarisha 's sacrificial horse -- sage Richika's middle son offers himself for sacrifice.]

വിശ്വാമിത്രോ മഹാത്മാഥ പ്രസ്ഥിതാന് പ്രേക്ഷ്യ താനൃഷീന്.
അബ്രവീന്നരശാര്ദൂലസ്സര്വാംസ്താന്വനവാസിന:৷৷1.61.1৷৷

O Tiger among men (Rama)! thereafter great Viswamitra seeing the departing sages of the forest said:

മഹാന്വിഘ്ന: പ്രവൃത്തോയം ദക്ഷിണാമാസ്ഥിതോ ദിശമ്.
ദിശമന്യാം പ്രപത്സ്യാമസ്തത്ര തപ്സ്യാമഹേ തപ:৷৷1.61.2৷৷

പശ്ചിമായാം വിശാലായാം പുഷ്കരേഷു മഹാത്മന:.
സുഖം തപശ്ചരിഷ്യാമ: പരം തദ്ധി തപോവനമ്৷৷1.61.3৷৷

"O High-souled sages, there is lake Pushkara in the vast western region. There in the forest fit for austerities we shall practise penance peacefully".

ഏവമുക്ത്വാ മഹാതേജാ: പുഷ്കരേഷു മഹാമുനി:.
തപ ഉഗ്രം ദുരാധര്ഷം തേപേ മൂലഫലാശന:৷৷1.61.4৷৷

With this the most powerful sage Viswamitra reached Pushkara where living on fruits and roots, he carried out intense, unsurpassable, austerities.

ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു അയോധ്യാധിപതിര്നൃപ:.
അമ്ബരീഷ ഇതി ഖ്യാതോ യഷ്ടും സമുപചക്രമേ৷৷1.61.5৷৷

At this time Ambarisha, a well-known king of Ayodhya, launched preparations for a sacrifice.

തസ്യ വൈ യജമാനസ്യ പശുമിന്ദ്രോ ജഹാര ഹ.
പ്രണഷ്ടേ തു പശൌ വിപ്രോ രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷1.61.6৷৷

While he was performing the sacrifice Indra stole away the sacrificial animal. The animal could not be traced. Hence the priest said to the king:

പശുരദ്യ ഹൃതോ രാജന്! പ്രണഷ്ടസ്തവ ദുര്നയാത് .
അരക്ഷിതാരം രാജാനം ഘ്നന്തി ദോഷാ നരേശ്വര ৷৷1.61.7৷৷

"O King! the animal has been stolen away and because of your inability to enforce law, it could not be traced. O Lord of men! the king who fails to protect (his dependents)
perishes by his own faults.

പ്രായശ്ചിത്തം മഹദ്ധ്യേതന്നരം വാ പുരുഷര്ഷഭ !.
ആനയസ്വ പശും ശീഘ്രം യാവത്കര്മ പ്രവര്തതേ৷৷1.61.8৷৷

"O Best of men! you must pay a big price for this. Bring either the beast or a man immediately so that the sacrifice can be completed".

ഉപാധ്യായവചശ്ശ്രുത്വാ സ രാജാ പുരുഷര്ഷഭ!.
അന്വിയേഷ മഹാബുദ്ധി: പശും ഗോഭിസ്സഹസ്രശ:৷৷1.61.9৷৷

"O Best of men (Rama)! hearing the words of the high priest, the highly intellectual king searched for a human victim in exchange for thousands of cows.

ദേശാന് ജനപദാംസ്താം സ്താന്നഗരാണി വനാനി ച.
ആശ്രമാണി ച പുണ്യാനി മാര്ഗമാണോ മഹീപതി: ৷৷1.61.10৷৷

സ പുത്രസഹിതം താത സഭാര്യം രഘുനന്ദന .
ഭൃഗുതുംദേ സമാസീനമൃചീകം സന്ദദര്ശ ഹ৷৷1.61.11৷৷

O Dear Rama, the delight of Raghu clan! the king scoured countries, villages, cities, forests, sacred hermitages till he saw sage Richika in the Bhrigutunda mountain sitting with his sons and wie.

തമുവാച മഹാതേജാ: പ്രണമ്യാഭിപ്രസാദ്യ ച.
ബ്രഹ്മര്ഷിം തപസാ ദീപ്തം രാജര്ഷിരമിതപ്രഭ:৷৷1.61.12৷৷

പൃഷ്ട്വാ സര്വത്ര കുശലമൃചീകം തമിദം വച:.

The most brilliant king(Ambarisha) bowing to sage Richika, a brahmarshi who looked extremely resplendent with penance, propitiated him, enquired about the welfare of all and finally said":

ഗവാം ശതസഹസ്രേണ വിക്രീണീഷേ സുതം യദി৷৷1.61.13৷৷
പശോരര്ഥേ മഹാഭാഗ! കൃതകൃത്യോസ്മി ഭാര്ഗവ!.

"O Fortunate descendent of the Bhrigu race! if your son is sold as a sacrificial animal in exchange for a hundred thousand cows, my purpose will be answered.

സര്വേ പരിസൃതാ ദേശാ യാജ്ഞീയം ന ലഭേ പശുമ്৷৷1.61.14৷৷
ദാതുമര്ഹസി മൂല്യേന സുതമേകമിതോ മമ.4

I have roamed all countries but could not final the sacrificial animal. Should'nt you spare one of your sons for a price"?

ഏവമുക്തോ മഹാതേജാ ഋചീകസ്ത്വബ്രവീദ്വച:৷৷1.61.15৷৷
നാഹം ജ്യേഷ്ഠം നരശ്രേഷ്ഠ വിക്രീണീയാം കഥഞ്ചന.

Thus addressed the exceedingly brilliant Richika said, "O Best among men! in no way shall I sell my first born".

ഋചീകസ്യ വചശ്ശ്രുത്വാ തേഷാം മാതാ മഹാത്മനാമ്৷৷1.61.16৷৷
ഉവാച നരശാര്ദൂലമമ്ബരീഷം തപസ്വിനീ.

Having heard Richika, the miserable mother of great sons, addressed Ambarisha, the foremost of men, saying:

അവിക്രേയം സുതം ജ്യേഷ്ഠം ഭഗവാനാഹ ഭാര്ഗവ:৷৷1.61.17৷৷

മമാപി ദയിതം വിദ്ധി കനിഷ്ഠം ശുനകം നൃപ!.
തസ്മാത്കനീയസം പുത്രം ന ദാസ്യേ തവ പാര്ഥിവ! ৷৷1.61.18৷৷

Venerable descendant of the Bhrugus (sage Richika) said that the eldest son cannot be sold. "O King! the youngest son, Sunaka, is my beloved son. You know, O King! for that reason I will not give my yougest son".

പ്രായേണ ഹി നരശ്രേഷ്ഠ ജ്യേഷ്ഠാ: പിതൃഷു വല്ലഭാ:.
മാതൃാം തു കനീയാംസസ്തസ്മാദ്രക്ഷേ കനീയസമ് ৷৷1.61.19৷৷

"O Best among men! generally, the eldest sons are the favourites of their fathers, the youngest their mothers: For that reason, I shall keep my youngest son.

ഉക്തവാക്യേ മുനൌ തസ്മിന് മുനിപത്ന്യാം തഥൈവ ച.
ശുനശ്ശേഫസ്സ്വയം രാമ! മധ്യമോ വാക്യമബ്രവീത്৷৷1.61.20৷৷

O Rama! the sage and his wife having spoken thus, their middle son Sunassepha said on his own:

പിതാ ജ്യേഷ്ഠമവിക്രേയം മാതാ ചാഹ കനീയസമ്.
വിക്രീതം മധ്യമം മന്യേ രാജന് പുത്രം നയസ്വ മാമ്৷৷1.61.21৷৷

O King! my father says his eldest son cannot be sold, mother says that her youngest son cannot be spared. From this I think middle son is already sold away. Therefore, take me"!

ഗവാം ശതസഹസ്രേണ ശുനശ്ശേഫം നരേശ്വര:.
ഗൃഹീത്വാ പരമപ്രീതോ ജഗാമ രഘുനന്ദന ৷৷1.61.22৷৷

"O Delight of the Raghus (Rama)! having purchased Sunassepha for a hundred thousands of cows the king refurned immensely pleased.

അമ്ബരീഷസ്തു രാജര്ഷീ രഥമാരോപ്യ സത്വര:.
ശുനശ്ശേഫം മഹാതേജാ ജഗാമാശു മഹായശാ:৷৷1.61.23৷৷

Most brilliant, illustrious rajarshi Ambarisha mounting Sunasshepha on his chariot instantly went away".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഏകഷഷ്ടിതമസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the sixtyfirst sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic
composed by sage Valmiki.