Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 60. Trisanku ascends to heaven and gets expelled by Indra-Viswamitra creates another heaven for him

 

[Trisanku ascends to heaven and gets expelled by IndraViswamitra creates another heaven for him]

तपोबलहतान् कृत्वा वासिष्ठान् समहोदयान्।
ऋषिमध्ये महातेजा विश्वामित्रोऽभ्यभाषत।।1.60.1।।

अयमिक्ष्वाकुदायादस्त्रिशंकुरिति विश्रुत:।

धर्मिष्ठश्च वदान्यश्च मां चैव शरणं गत:।।1.60.2।।
तेनानेन शरीरेण देवलोकजिगीषया।

यथाऽयं स्वशरीरेण स्वर्गलोकं गमिष्यति।।1.60.3।।
तथा प्रवर्त्यतां यज्ञे भवद्भिश्च मया सह।

विश्वामित्रवच श्श्रुत्वा सर्व एव महर्षय:।।1.60.4।।
ऊचुस्समेत्य सहिता धर्मज्ञा धर्मसंहितम्।

अयं कुशिकदायादो मुनि: परमकोपन:।।1.60.5।।

यदाह वचनं सम्यगेतत्कार्यं न संशय:।
अग्निकल्पो हि भगवान् शापं दास्यति रोषित:।।1.60.6।।

तस्मात्प्रवर्त्यतांयज्ञ स्सशरीरो यथा दिवम्।
गच्छेदिक्ष्वाकुदायादो विश्वामित्रस्य तेजसा।।1.60.7।।
तथा प्रवर्त्यतां यज्ञ स्सर्वे समधितिष्ठत।

एवमुक्त्वा महर्षयः चक्रुस्तास्ता:क्रियास्तदा।।1.60.8।।
याजकश्च महातेजा विश्वामित्रोऽभवत्क्रतौ।

ऋत्विजश्चानुपूर्व्येण मन्त्रवन्मन्त्रकोविदा:।।1.60.9।।
चक्रु: कर्माणि सर्वाणि यथाकल्पं यथाविधि।

तत: कालेन महता विश्वामित्रो महातपा:।।1.60.10।।
चकारावाहनं तत्र भागार्थं सर्वदेवता:।

नाभ्यागमंस्तदाहूता भागार्थं सर्वदेवता:।।1.60.11।।
तत: क्रोधसमाविष्टो विश्वामित्रो महामुनि:।
स्रुवमुद्यम्य सक्रोधस्त्रिशङ्कुमिदमब्रवीत्।।1.60.12।।

पश्य मे तपसो वीर्यं स्वार्जितस्य नरेश्वर ।
एष त्वां सशरीरेण नयामि स्वर्गमोजसा।।1.60.13।।
दुष्प्रापं सशरीरेण दिवं गच्छ नराधिप।

स्वार्जितं किञ्चिदप्यस्ति मया हि तपस:फलम्।।1.60.14।।
राजन् स्वतेजसा तस्य सशरीरो दिवं व्रज।

उक्तवाक्ये मुनौ तस्मिन् सशरीरो नरेश्वर:।।1.60.15।।
दिवं जगाम काकुत्स्थ मुनीनां पश्यतां तदा।

देवलोकगतं दृष्ट्वा त्रिशङ्कुं पाकशासन:।।1.60.16।।
सह सर्वैस्सुरगणैरिदं वचनमब्रवीत्।

त्रिशङ्को गच्छ भूयस्त्वं नासि स्वर्गकृतालय:।।1.60.17।।
गुरुशापहतो मूढ पत भूमिमवाक्छिरा:।

एवमुक्तो महेन्द्रेण त्रिशङ्कुरपतत्पुन:।।1.60.18।।
विक्रोशमानस्त्राहीति विश्वामित्रं तपोधनम्।

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य क्रोशमानस्य कौशिक:।।1.60.19।।
रोषमाहारयत्तीव्रं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

ऋषिमध्ये स तेजस्स्वी प्रजापतिरिवापर:।।1.60.20।।

सृजन् दक्षिणमार्गस्थान् सप्तर्षीनपरान् पुन:।
नक्षत्रमालामपरामसृजत्क्रोधमूर्च्छित:।।1.60.21।।
दक्षिणां दिशमास्थाय मुनिमध्ये महायशा:।

सृष्ट्वा नक्षत्रवंशं च क्रोधेन कलषीकृत:।।1.60.22।।
अन्यमिन्द्रं करिष्यामि लोको वा स्यादनिन्द्रक:।
दैवतान्यपि स क्रोधा त्स्रष्टुं समुपचक्रमे।।1.60.23।।

तत: परमसम्भ्रान्तास्सर्षिसङ्घास्सुरासुरा:।
विश्वामित्रं महात्मानमूचु: सानुनयं वच:।।1.60.24।।

अयं राजा महाभाग गुरुशापपरिक्षत: ।
सशरीरो दिवं यातुं नार्हत्येव तपोधन ।।1.60.25।।

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा देवानां मुनिपुङ्गव: ।
अब्रवीत्सुमहद्वाक्यं कौशिक: सर्वदेवता:।।1.60.26।।

सशरीरस्य भद्रं वस्त्रिशङ्कोरस्य भूपते:।
आरोहणं प्रतिज्ञाय नानृतं कर्तुमुत्सहे।।1.60.27।।

स्वर्गोऽस्तु सशरीरस्य त्रिशङ्कोरस्य शाश्वत:।
नक्षत्राणि च सर्वाणि मामकानि ध्रुवाण्यथ।।1.60.28।।

यावल्लोका धरिष्यन्ति तिष्ठन्त्वेतानि सर्वश:।
मत्कृतानि सुरा स्सर्वे तदनुज्ञातुमर्हथ।।1.60.29।।

एवमुक्ता: सुरास्सर्वे प्रत्यूचुर्मुनिपुङ्गवम्।
एवं भवतु भद्रं ते तिष्ठन्त्वेतानि सर्वश:।।1.60.30।।

गगने तान्यनेकानि वैश्वानरपथाद्बहि:।

नक्षत्राणि मुनिश्रेष्ठ तेषु ज्योतिष्षु जाज्वलन्।।1.60.31।।
अवाक्छिरास्त्रिशङ्कुश्च तिष्ठत्वमरसन्निभ:।

अनुयास्यन्ति चैतानि ज्योतींषि नृपसत्तमम्।।1.60.32।।
कृतार्थं कीर्तिमन्तं च स्वर्गलोकगतं यथा।

विश्वामित्रस्तु धर्मात्मा सर्वदेवैरभिष्टुत:।।1.60.33।।
ऋषिभिश्च महातेजा बाढमित्याह देवता:।

ततो देवा महात्मानो मुनयश्च तपोधना:।
जग्मुर्यथाऽऽगतं सर्वे यज्ञस्यान्ते नरोत्तम।।1.60.34।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे षष्टितमस्सर्ग:।।

[Trisanku ascends to heaven and gets expelled by Indra-Viswamitra creates another heaven for him]

തപോബലഹതാന് കൃത്വാ വാസിഷ്ഠാന് സമഹോദയാന്.
ഋഷിമധ്യേ മഹാതേജാ വിശ്വാമിത്രോഭ്യഭാഷത৷৷1.60.1৷৷

The most brilliant Viswamitra, having destroyed the sons of Vasishta including Mahodaya by his ascetic power, said this in the midst of saints:

അയമിക്ഷ്വാകുദായാദസ്ത്രിശംകുരിതി വിശ്രുത:.
ധര്മിഷ്ഠശ്ച വദാന്യശ്ച മാം ചൈവ ശരണം ഗത:৷৷1.60.2৷৷

തേനാനേന ശരീരേണ ദേവലോകജിഗീഷയാ.

"This religious and generous king born in the Ikshvaku race, well-known as Trisanku sought my refuge to gain heaven with his physical body,

യഥായം സ്വശരീരേണ സ്വര്ഗലോകം ഗമിഷ്യതി৷৷1.60.3৷৷
തഥാ പ്രവര്ത്യതാം യജ്ഞേ ഭവദ്ഭിശ്ച മയാ സഹ.

Join me in the performance of this sacrifice in a manner by which he (Trisanku) attains heaven with his physical body".

വിശ്വാമിത്രവച ശ്ശ്രുത്വാ സര്വ ഏവ മഹര്ഷയ:৷৷1.60.4৷৷
ഊചുസ്സമേത്യ സഹിതാ ധര്മജ്ഞാ ധര്മസംഹിതമ്.

Agreeing to these words of Viswamitra all the rishis, knowers of spiritual order and endowed with righteousness assembled there said:

അയം കുശികദായാദോ മുനി: പരമകോപന:৷৷1.60.5৷৷
യദാഹ വചനം സമ്യഗേതത്കാര്യം ന സംശയ:.
അഗ്നികല്പോ ഹി ഭഗവാന് ശാപം ദാസ്യതി രോഷിത:৷৷1.60.6৷৷

"Born in the line of Kusika, this sage is extremely choleric-tempered. Whatever he says must be properly carried out. There should be no resitation on this score. The venerable sage is like fire. He will curse us if angered.

തസ്മാത്പ്രവര്ത്യതാം യജ്ഞ സ്സശരീരോ യഥാ ദിവമ്.
ഗച്ഛേദിക്ഷ്വാകുദായാദോ വിശ്വാമിത്രസ്യ തേജസാ৷৷1.60.7৷৷
തഥാ പ്രവര്ത്യതാം യജ്ഞ സ്സര്വേ സമധിതിഷ്ഠത.

Hence let the sacrifice be performed in such a manner that the descendant of the Ikshvakus would attain heaven with his physical body through the spiritual power of Viswamitra. All of you commence the sacrifice".

ഏവമുക്ത്വാ മഹര്ഷയഃ ചക്രുസ്താസ്താ:ക്രിയാസ്തദാ৷৷1.60.8৷৷
യാജകശ്ച മഹാതേജാ വിശ്വാമിത്രോഭവത്ക്രതൌ.

The maharshis having resolved performed their respective activities relating to the sacrifice. The brilliant Viswamitra acted as the chief officiating priest.

ഋത്വിജശ്ചാനുപൂര്വ്യേണ മന്ത്രവന്മന്ത്രകോവിദാ:৷৷1.60.9৷৷
ചക്രു: കര്മാണി സര്വാണി യഥാകല്പം യഥാവിധി.

The officiating priests proficient in chanting mantras performed in order of their respective ranks all the rites in accordance with the Yojanakalpa adhering to codes and traditions.

തത: കാലേന മഹതാ വിശ്വാമിത്രോ മഹാതപാ:৷৷1.60.10৷৷
ചകാരാവാഹനം തത്ര ഭാഗാര്ഥം സര്വദേവതാ:.

Long after, the mighty ascetic Viswamitra invoked all the gods to partake their share of offerings.

നാഭ്യാഗമംസ്തദാഹൂതാ ഭാഗാര്ഥം സര്വദേവതാ:৷৷1.60.11৷৷

തത: ക്രോധസമാവിഷ്ടോ വിശ്വാമിത്രോ മഹാമുനി:.
സ്രുവമുദ്യമ്യ സക്രോധസ്ത്രിശങ്കുമിദമബ്രവീത്৷৷1.60.12৷৷

When, the gods invited by him did not come to receive their share of offerings, the great ascetic Viswamitra seized with anger lifted the sacrificial ladle and said to Trisanku:

പശ്യ മേ തപസോ വീര്യം സ്വാര്ജിതസ്യ നരേശ്വര! .
ഏഷ ത്വാം സശരീരേണ നയാമി സ്വര്ഗമോജസാ৷৷1.60.13৷৷
ദുഷ്പ്രാപം സശരീരേണ ദിവം ഗച്ഛ നരാധിപ.

"O King! behold the prowess of my self-earned asceticism. With my spiritual might, I shall send you to heaven with your physical body O King! go to heaven with physical body which is not possible for anybody to accomplish.

സ്വാര്ജിതം കിഞ്ചിദപ്യസ്തി മയാ ഹി തപസ:ഫലമ്৷৷1.60.14৷৷
രാജന് സ്വതേജസാ തസ്യ സശരീരോ ദിവം വ്രജ.

By the power of what little fruit of austerities I have earned, I shall send to heaven with your body".

ഉക്തവാക്യേ മുനൌ തസ്മിന് സശരീരോ നരേശ്വര:৷৷1.60.15৷৷
ദിവം ജഗാമ കാകുത്സ്ഥ മുനീനാം പശ്യതാം തദാ.

"O Descendant of Kakustha (Rama)! when the sage had said these words, the king with his physical body ascended to heaven in the presence of the sages.

ദേവലോകഗതം ദൃഷ്ട്വാ ത്രിശങ്കും പാകശാസന:৷৷1.60.16৷৷
സഹ സര്വൈസ്സുരഗണൈരിദം വചനമബ്രവീത്.

On ascending to heaven Trisanku saw Indra (destroyer of Paka) along with hosts of gods. Indra said to him:

ത്രിശങ്കോ ഗച്ഛ ഭൂയസ്ത്വം നാസി സ്വര്ഗകൃതാലയ:৷৷1.60.17৷৷
ഗുരുശാപഹതോ മൂഢ! പത ഭൂമിമവാക്ഛിരാ:.

"O Trisanku! you are not fit to inhabit heaven. Go back, you fool! Doomed by the curse of your spiritual preceptor, fall on earth, head down.

ഏവമുക്തോ മഹേന്ദ്രേണ ത്രിശങ്കുരപതത്പുന:৷৷1.60.18৷৷
വിക്രോശമാനസ്ത്രാഹീതി വിശ്വാമിത്രം തപോധനമ്.

Thus spoken to by Indra, Trisanku crying, "O Viswamitra, Protect me, Protect me" started falling down.

തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ ക്രോശമാനസ്യ കൌശിക:৷৷1.60.19৷৷
രോഷമാഹാരയത്തീവ്രം തിഷ്ഠ തിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത്.

Having heard the wailing Trisanku, the enraged Viswamitra shouted, "Stay, Stay".

ഋഷിമധ്യേ സ തേജസ്സ്വീ പ്രജാപതിരിവാപര:৷৷1.60.20৷৷
സൃജന് ദക്ഷിണമാര്ഗസ്ഥാന് സപ്തര്ഷീനപരാന് പുന:.

നക്ഷത്രമാലാമപരാമസൃജത്ക്രോധമൂര്ച്ഛിത:৷৷1.60.21৷৷

ദക്ഷിണാം ദിശമാസ്ഥായ മുനിമധ്യേ മഹായശാ:.

Standing in the midst of the ascetics, that mighty sage who conjured up a constellation of seven new rishis (stars) looked like another creator Brahma. Overcome by anger the illustrious sage created a new group of stars in the southern direction.

സൃഷ്ട്വാ നക്ഷത്രവംശം ച ക്രോധേന കലുഷീകൃത:৷৷1.60.22৷৷

അന്യമിന്ദ്രം കരിഷ്യാമി ലോകോ വാ സ്യാദനിന്ദ്രക:.
ദൈവതാന്യപി സ ക്രോധാ ത്സ്രഷ്ടും സമുപചക്രമേ৷৷1.60.23৷৷

Having created a constellation of stars, Viswamitra out of anger said, "I will create another Indra or this world will be without Indra" and commenced to create even gods.

തത: പരമസമ്ഭ്രാന്താസ്സര്ഷിസങ്ഘാസ്സുരാസുരാ:.
വിശ്വാമിത്രം മഹാത്മാനമൂചു: സാനുനയം വച:৷৷1.60.24৷৷

Struck with wonder and fear, hosts of rishis, suras and asuras humbly addressed Viswamitra.

അയം രാജാ മഹാഭാഗ ഗുരുശാപപരിക്ഷത: .
സശരീരോ ദിവം യാതും നാര്ഹത്യേവ തപോധന! ৷৷1.60.25৷৷

"O Glorious maharshi, this king cursed by his spiritual preceptor is not worthy of going to heaven with his physical body".

തേഷാം തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ദേവാനാം മുനിപുങ്ഗവ: .
അബ്രവീത്സുമഹദ്വാക്യം കൌശിക: സര്വദേവതാ:৷৷1.60.26৷৷

The son of Kushika (Viswamitra), the pre-eminent ascetic heard the gods and said these praiseworthy words:

സശരീരസ്യ ഭദ്രം വസ്ത്രിശങ്കോരസ്യ ഭൂപതേ:.
ആരോഹണം പ്രതിജ്ഞായ നാനൃതം കര്തുമുത്സഹേ৷৷1.60.27৷৷

"I wish you well! Having promised king Trisanku ascent to heaven with his physical form, I do not wish to go back on my word.

സ്വര്ഗോസ്തു സശരീരസ്യ ത്രിശങ്കോരസ്യ ശാശ്വത:.
നക്ഷത്രാണി ച സര്വാണി മാമകാനി ധ്രുവാണ്യഥ৷৷1.60.28৷৷

യാവല്ലോകാ ധരിഷ്യന്തി തിഷ്ഠന്ത്വേതാനി സര്വശ:.
മത്കൃതാനി സുരാ സ്സര്വേ തദനുജ്ഞാതുമര്ഹഥ৷৷1.60.29৷৷

Let this heaven be an eternal abode for Trisanku in his physical form! All these stars created by me shall endure as long as the worlds survive. O gods! it behoves of you to accord consent to this".

ഏവമുക്താ: സുരാസ്സര്വേ പ്രത്യൂചുര്മുനിപുങ്ഗവമ്.
ഏവം ഭവതു ഭദ്രം തേ തിഷ്ഠന്ത്വേതാനി സര്വശ:৷৷1.60.30৷৷

ഗഗനേ താന്യനേകാനി വൈശ്വാനരപഥാദ്ബഹി:.
നക്ഷത്രാണി മുനിശ്രേഷ്ഠ തേഷു ജ്യോതിഷ്ഷു ജാജ്വലന്৷৷1.60.31৷৷

അവാക്ഛിരാസ്ത്രിശങ്കുശ്ച തിഷ്ഠത്വമരസന്നിഭ:.

Thus addressed, all the gods, replied to the pre-eminent ascetic, "O Best among sages, be blessed let thy will be donel. Those many celebrated stars shall stay on all sides outside the path of Vaisvanara (zodiac) in the firmament. Amidst those stars, Trisanku, shining brilliantly like an immortal, shall stay on, head down".

അനുയാസ്യന്തി ചൈതാനി ജ്യോതീംഷി നൃപസത്തമമ്৷৷1.60.32৷৷
കൃതാര്ഥം കീര്തിമന്തം ച സ്വര്ഗലോകഗതം യഥാ.

These stars will follow this illustrious one (Trisanku), the best of kings who gained his object, as if he had attained heaven.

വിശ്വാമിത്രസ്തു ധര്മാത്മാ സര്വദേവൈരഭിഷ്ടുത:৷৷1.60.33৷৷
ഋഷിഭിശ്ച മഹാതേജാ ബാഢമിത്യാഹ ദേവതാ:.

In this manner extolled by all devatas and rishis, mighty and righteous Viswamitra said, 'well let it be so'.

തതോ ദേവാ മഹാത്മാനോ മുനയശ്ച തപോധനാ:.
ജഗ്മുര്യഥാഗതം സര്വേ യജ്ഞസ്യാന്തേ നരോത്തമ!৷৷1.60.34৷৷

"O Best among men (Rama)! then at the conclusion of the sacrifice the great gods and saints went the way they had come".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഷഷ്ടിതമസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the sixtieth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.