Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 58. Cursed by Vasishta's sons Trisanku takes refuge in Viswamitra

 

[Cursed by Vasishta's sons Trisanku takes refuge in Viswamitra]

ततस्त्रिशङ्कोर्वचनं श्रुत्वा क्रोधसमन्वितम् ।
ऋषिपुत्रशतं राम राजानमिदमब्रवीत्।।1.58.1।।

प्रत्याख्यातो हि दुर्बुद्धे गुरुणा सत्यवादिना।
तं कथं समतिक्रम्य शाखान्तरमुपेयिवान्।।1.58.2।।

इक्ष्वाकूणां हि सर्वेषां पुरोधा: परमो गुरु:।
न चातिक्रमितुं शक्यं वचनं सत्यवादिन:।।1.58.3।।

अशक्यमिति चोवाच वसिष्ठो भगवानृषि:।
तं वयं वै समाहर्तुं क्रतुं शक्ता:कथं तव।।1.58.4।।

बालिशस्त्वं नरश्रेष्ठ गम्यतां स्वपुरं पुन:।
याजने भगवाञ्छक्तस्त्रैलोक्यस्यापि पार्थिव।।1.58.5।।

अवमानं च तत्कर्तुं तस्य शक्ष्यामहे कथम्।

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा क्रोधपर्याकुलाक्षरम्।।1.58.6।।
स राजा पुनरेवैतानिदं वचनमब्रवीत्।

प्रत्याख्यातोऽस्मि गुरुणा गुरुपुत्रैस्तथैव च।।1.58.7।।
अन्यां गतिं गमिष्यामि स्वस्ति वोऽस्तु तपोधना:।

ऋषिपुत्रास्तु तच्छ्रुत्वा वाक्यं घोराभिसंहितम्।।1.58.8।।
शेपु: परमसङ्कृद्धाश्चण्डालत्वं गमिष्यसि।

एवमुक्त्वा महात्मनो विविशुस्ते स्वमाश्रमम्।।1.58.9।।
अथ रात्र्यां व्यतीतायां राजा चण्डालतां गत:।

नीलवस्त्रधरो नील: पुरुषो ध्वस्तमूर्धज:।।1.58.10।।
चित्यमाल्यानुलेपश्च आयसाभरणोऽभवत्।

तं दृष्टवा मन्त्रिणस्सर्वे त्यज्य चण्डालरूपिणम्।।1.58.11।।
प्राद्रवन् सहिता राम पौरा येऽस्यानुगामिन:।

एको हि राजा काकुत्स्थ जगाम परमात्मवान्।।1.58.12।।
दह्यमानो दिवारात्रं विश्वामित्रं तपोनिधिम्।

विश्वामित्रस्तु तं दृष्ट्वा राजानं विफलीकृतम्।
चण्डालरूपिणं राम मुनि: कारुण्यमागत:।।1.58.13।।

कारुण्यात्स महातेजा वाक्यं परमधार्मिक:।
इदं जगाद भद्रं ते राजानं घोररूपिणम्।।1.58.14।।

किमागमनकार्यं ते राजपुत्र महाबल।
अयोध्याधिपते वीर शापाच्चण्डालतां गत:।।1.58.15।।

अथ तद्वाक्यमाज्ञाय राजा चण्डालतां गत:।
अब्रवीत्प्राञ्जलिर्वाक्यं वाक्यज्ञो वाक्यकोविदम्।।1.58.16।।

प्रत्याख्यातोऽस्मि गुरुणा गुरुपुत्रैस्तथैव च।
अनवाप्यैव तं कामं मया प्राप्तो विपर्यय:।।1.58.17।।

सशरीरो दिवं यायामिति मे सौम्यदर्शनम्।
मया चेष्टं क्रतुशतं तच्च नाऽवाप्यते फलम्।।1.58.18।।

अनृतं नोक्तपूर्वं मे न च वक्ष्ये कदाचन।
कृच्छ्रेष्वपि गत स्सौम्य क्षत्रधर्मेण ते शपे।।1.58.19।।

यज्ञैर्बहुविधैरिष्टं प्रजा धर्मेण पालिता:।।1.58.20।।
गुरवश्च महात्मान श्शीलवृत्तेन तोषिता:।

धर्मे प्रयतमानस्य यज्ञं चाहर्तुमिच्छत:।।1.58.21।।
परितोषं न गच्छन्ति गुरवो मुनिपुङ्गव ।

दैवमेव परं मन्ये पौरुषं तु निरर्थकम्।।1.58.22।।
दैवेनाक्रम्यते सर्वं दैवं हि परमा गति:।

तस्य मे परमार्तस्य प्रसादमभिकाङ्क्षत:।।1.58.23।।
कर्तुमर्हसि भद्रं ते दैवोपहतकर्मण:।

नान्यां गतिं गमिष्यामि नान्यश्शरणमस्ति मे।।1.58.24।।
दैवं पुरुषकारेण निवर्तयितुमर्हसि।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे अष्टपञ्चाशस्सर्ग:।।

[Cursed by Vasishta's sons Trisanku takes refuge in Viswamitra]

തതസ്ത്രിശങ്കോര്വചനം ശ്രുത്വാ ക്രോധസമന്വിതമ് .
ഋഷിപുത്രശതം രാമ രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷1.58.1৷৷

"O Rama! to these words of king Trisanku, the hundred sons of the sage angrily reacted:

പ്രത്യാഖ്യാതോ ഹി ദുര്ബുദ്ധേ! ഗുരുണാ സത്യവാദിനാ.
തം കഥം സമതിക്രമ്യ ശാഖാന്തരമുപേയിവാന്৷৷1.58.2৷৷

'O Evil-minded one! having been refused by the Guru true to his word, how could you bypass him and approach us who are mere off shoots (of the main).

ഇക്ഷ്വാകൂണാം ഹി സര്വേഷാം പുരോധാ: പരമോ ഗുരു:.
ന ചാതിക്രമിതും ശക്യം വചനം സത്യവാദിന:৷৷1.58.3৷৷

For all the kings of the Ikshvakus race, their chief priest is their Guru. It is not possible
to bypass the spiritual preceptor who is true to his word preceptor.

അശക്യമിതി ചോവാച വസിഷ്ഠോ ഭഗവാനൃഷി:.
തം വയം വൈ സമാഹര്തും ക്രതും ശക്താ:കഥം തവ৷৷1.58.4৷৷

When an adorable sage like Vasishta has already said, it is not possible, how can we help you conduct such a sacrifice?

ബാലിശസ്ത്വം നരശ്രേഷ്ഠ! ഗമ്യതാം സ്വപുരം പുന:.
യാജനേ ഭഗവാഞ്ഛക്തസ്ത്രൈലോക്യസ്യാപി പാര്ഥിവ৷৷1.58.5৷৷
അവമാനം ച തത്കര്തും തസ്യ ശക്ഷ്യാമഹേ കഥമ്.

O Best one among men! you are childish. Return to your capital. O Monarch! the most venerable Vasishta is capable of conducting sacrifices performed by anybody in the three worlds. How can we dishonour him'?

തേഷാം തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ക്രോധപര്യാകുലാക്ഷരമ്৷৷1.58.6৷৷
സ രാജാ പുനരേവൈതാനിദം വചനമബ്രവീത്.

Having heard the confused words uttered by the sages in a state of anger, the king said again:

പ്രത്യാഖ്യാതോസ്മി ഗുരുണാ ഗുരുപുത്രൈസ്തഥൈവ ച৷৷1.58.7৷৷
അന്യാം ഗതിം ഗമിഷ്യാമി സ്വസ്തി വോസ്തു തപോധനാ:.

"O Men endowed with the wealth of asceticism I was rejected by my guru and now by his sons. I shall seek another way. Farewell to you".

ഋഷിപുത്രാസ്തു തച്ഛ്രുത്വാ വാക്യം ഘോരാഭിസംഹിതമ്৷৷1.58.8৷৷
ശേപു: പരമസങ്കൃദ്ധാശ്ചണ്ഡാലത്വം ഗമിഷ്യസി.

Having seen his fierce intent, the saint's sons were infuriated. They cursed him saying, "Be a Chandala"

ഏവമുക്ത്വാ മഹാത്മനോ വിവിശുസ്തേ സ്വമാശ്രമമ്৷৷1.58.9৷৷
അഥ രാത്ര്യാം വ്യതീതായാം രാജാ ചണ്ഡാലതാം ഗത:.

With this the high-souled sons of Vasishta entered their hermitage. And one night after the king became a Chandala (a low-caste man).

നീലവസ്ത്രധരോ നീല: പുരുഷോ ധ്വസ്തമൂര്ധജ:৷৷1.58.10৷৷
ചിത്യമാല്യാനുലേപശ്ച ആയസാഭരണോഭവത്.

The king was tranformed into a dark-complexioned dirty man with dishevelled hair. His body was besmeared with ashes and on his robes lay wreath collected from the cemetery. He had on him dark (soiled) clothes, and ornaments made of iron.

തം ദൃഷ്ടവാ മന്ത്രിണസ്സര്വേ ത്യജ്യ ചണ്ഡാലരൂപിണമ്৷৷1.58.11৷৷
പ്രാദ്രവന് സഹിതാ രാമ പൌരാ യേസ്യാനുഗാമിന:.

"O Rama! seeing him in the form of a chandala, all his counsellors, inhabitants of the city including his followers fled away.

ഏകോ ഹി രാജാ കാകുത്സ്ഥ! ജഗാമ പരമാത്മവാന്৷৷1.58.12৷৷
ദഹ്യമാനോ ദിവാരാത്രം വിശ്വാമിത്രം തപോനിധിമ്.

O Descendant of Kakustha! wandering alone burning with distress night and day the king went to Viswamitra who was rich in asceticism.

വിശ്വാമിത്രസ്തു തം ദൃഷ്ട്വാ രാജാനം വിഫലീകൃതമ്.
ചണ്ഡാലരൂപിണം രാമ മുനി: കാരുണ്യമാഗത:৷৷1.58.13৷৷

O Rama! on seeing the king reduced to a useless a chandala, sage Viswamitra was touched with pity".

കാരുണ്യാത്സ മഹാതേജാ വാക്യം പരമധാര്മിക:.
ഇദം ജഗാദ ഭദ്രം തേ രാജാനം ഘോരരൂപിണമ്৷৷1.58.14৷৷

Exceedingly energetic and deeply pious, he looked at the king who was frightful in appearance and addressed him with compassion saying, "welfare to you".

കിമാഗമനകാര്യം തേ രാജപുത്ര മഹാബല!.
അയോധ്യാധിപതേ വീര ശാപാച്ചണ്ഡാലതാം ഗത:৷৷1.58.15৷৷

"O Mighty prince! what brings your here, for you are the heroic lord of Ayodhya? Whose curse turned you into a chandala"?

അഥ തദ്വാക്യമാജ്ഞായ രാജാ ചണ്ഡാലതാം ഗത:.
അബ്രവീത്പ്രാഞ്ജലിര്വാക്യം വാക്യജ്ഞോ വാക്യകോവിദമ്৷৷1.58.16৷৷

In response to his words the king, who had fallen into the state of a chandala yet proficient in expression, spoke to one (Viswamitra) expert in speech, with folded hands.

പ്രത്യാഖ്യാതോസ്മി ഗുരുണാ ഗുരുപുത്രൈസ്തഥൈവ ച.
അനവാപ്യൈവ തം കാമം മയാ പ്രാപ്തോ വിപര്യയ:৷৷1.58.17৷৷

"Rejected by my guru and his sons, what I achieved was disaster and what I could not was the fulfilment of my wish.

സശരീരോ ദിവം യായാമിതി മേ സൌമ്യദര്ശനമ്.
മയാ ചേഷ്ടം ക്രതുശതം തച്ച നാവാപ്യതേ ഫലമ്৷৷1.58.18৷৷

O Gentle sage! it is my intention to enter heaven with my physical body. I performed a hundred sacrifices but did not reap its fruit.

അനൃതം നോക്തപൂര്വം മേ ന ച വക്ഷ്യേ കദാചന.
കൃച്ഛ്രേഷ്വപി ഗത സ്സൌമ്യ! ക്ഷത്രധര്മേണ തേ ശപേ৷৷1.58.19৷৷

O Gentle sage! I have never told a lie in spite of troubled circumstances, I shall never dabble in falsehood. I swear upon it by kshatriya morality .

യജ്ഞൈര്ബഹുവിധൈരിഷ്ടം പ്രജാ ധര്മേണ പാലിതാ:৷৷1.58.20৷৷
ഗുരവശ്ച മഹാത്മാന ശ്ശീലവൃത്തേന തോഷിതാ:.

I have performed various sacirifices and ruled over my people guided by the law of righteousness. I have pleased eminent elders with my conduct and character.

ധര്മേ പ്രയതമാനസ്യ യജ്ഞം ചാഹര്തുമിച്ഛത:৷৷1.58.21৷৷
പരിതോഷം ന ഗച്ഛന്തി ഗുരവോ മുനിപുങ്ഗവ .

O Pre-eminent among sages! I endeavour to do my duty. I intend to perform a sacrifice. My gurus do not appreciate this.

ദൈവമേവ പരം മന്യേ പൌരുഷം തു നിരര്ഥകമ്৷৷1.58.22৷৷
ദൈവേനാക്രമ്യതേ സര്വം ദൈവം ഹി പരമാ ഗതി:.

I consider destiny to be all-powerful. The effort of a man goes in vain. Everything is controlled by destiny. It is the supreme resort.

തസ്യ മേ പരമാര്തസ്യ പ്രസാദമഭികാങ്ക്ഷത:৷৷1.58.23৷৷
കര്തുമര്ഹസി ഭദ്രം തേ ദൈവോപഹതകര്മണ:.

My merits have been destroyed by destiny. Deeply afflicted, I crave a favour from you. You are fit to grant it. Wish you well!

നാന്യാം ഗതിം ഗമിഷ്യാമി നാന്യശ്ശരണമസ്തി മേ৷৷1.58.24৷৷
ദൈവം പുരുഷകാരേണ നിവര്തയിതുമര്ഹസി৷৷

I will not take refuge in anybody. There is no other protector for me. You are capable of averting my reverses in fate with human effort".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ അഷ്ടപഞ്ചാശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fiftyeighth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.