Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 54. Viswamitra attempts to take Kamadhenu by force

 

[Viswamitra attempts to take Kamadhenu by force--Kamadhenu creates hordes of
warriors -- the army of Viswamitra gets killed.]

कामधेनुं वसिष्ठोऽपि यदा न त्यज्यते मुनि:।
तदास्य शबलां राम विश्वामित्रोऽन्वकर्षत।।1.54.1।।

नीयमाना तु शबला राम राज्ञा महात्मना।
दु:खिता चिन्तयामास रुदन्ती शोककर्शिता।।1.54.2।।

परित्यक्ता वसिष्ठेन किमहं सुमहात्मना।
याहं राजभटैर्दीना ह्रियेय भृशदु:खिता।।1.54.3।।

किं मयाऽपकृतं तस्य महर्षेर्भावितात्मन:।
यन्मामनागसं भक्तामिष्टां त्यजति धार्मिक:।।1.54.4।।

इति सा चिन्तयित्वा तु विनिश्श्वस्य पुन:पुन:।

निर्धूय तांस्तदा भृत्यान् शतशश्शत्रुसूदन ।
जगामानिलवेगेन पादमूलं महात्मन:।।1.54.5।।

शबला सा रुदन्ती च क्रोशन्ती चेदमब्रवीत्।
वसिष्ठस्याग्रतस्स्थित्वा मेघदुन्दुभिराविणी।।1.54.6।।

भगवन् किं परित्यक्ता त्वयाऽहं ब्रह्मणस्सुत।
यस्माद्राजभृता मां हि नयन्ते त्वत्सकाशत:।।1.54.7।।

एवमुक्तस्तु ब्रह्मर्षिरिदं वचनमब्रवीत्।
शोकसन्तप्तहृदयां स्वसारमिव दु:खिताम्।।1.54.8।।

न त्वां त्यजामि शबले नापि मेऽपकृतं त्वया।
एष त्वां नयते राजा बलोन्मत्तो महाबल:।।1.54.9।।

न हि तुल्यं बलं मह्यं राजा त्वद्य विशेषत:।
बली राजा क्षत्रियश्च पृथिव्या: पतिरेव च।।1.54.10।।

इयमक्षौहिणी पूर्णा सवाजिरथसङ्कुला।
हस्तिध्वजसमाकीर्णा तेनासौ बलवत्तर:।।1.54.11।।

एवमुक्ता वसिष्ठेन प्रत्युवाच विनीतवत्।
वचनं वचनज्ञा सा ब्रह्मर्षिममितप्रभम्।।1.54.12।।

न बलं क्षत्रियस्याहुर्ब्राह्मणो बलवत्तर:।
ब्रह्मन् ब्रह्मबलं दिव्यं क्षत्रात्तु बलवत्तरम्।।1.54.13।।

अप्रमेयबलं तुभ्यं न त्वया बलवत्तर:।
विश्वामित्रो महावीर्यस्तेज स्तव दुरासदम्।।1.54.14।।

नियुङ्क्ष्व मां महाभाग त्वद्ब्रह्मबलसम्भृताम्।
तस्य दर्पबलं यत्तन्नाशयामि दुरात्मन:।।1.54.15।।

इत्युक्तस्तु तया राम वसिष्ठ स्सुमहायशा:।
सृजस्वेति तदोवाच बलं परबलार्दनम्।।1.54.16।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सुरभिस्साऽसृजत्तदा।।1.54.17।।

तस्या हुम्भारवोत्सृष्टा: पप्लवाश्शतशो नृप।
नाशयन्ति बलं सर्वं विश्वामित्रस्य पश्यत:।।1.54.18।।

बलं भग्नं ततो दृष्ट्वा रथेनाक्रम्य कौशिक:।

स राजा परमक्रुद्धो रोषविस्फारितेक्षण:।
पप्लवान्नाशयामास शस्त्रैरुच्चावचैरपि।।1.54.19।।

विश्वामित्रार्दितान् दृष्ट्वा पप्लवाञ्छतशस्तदा।
भूय एवासृजत्कोपाच्छकान् यवनमिश्रितान्।।1.54.20।।

तैरासीत् संवृता भूमि श्शकैर्यवनमिश्रितै:।
प्रभावद्भिर्महावीर्यैर्हेमकिञ्जल्कसन्निभै:।।1.54.21।।

दीर्घासिपट्टिशधरैःमवर्णाम्बरावृतै:।
निर्दग्धं तद्बलं सर्वं प्रदीप्तैरिव पावकै:।।1.54.22।।

ततोऽस्त्राणि महातेजा विश्वामित्रो मुमोच ह।
तैस्तैर्यवनकाम्भोजा: पप्लवाश्चाकुलीकृता:।।1.54.23।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे चतुष्पञ्चाशस्सर्ग:।।

[Viswamitra attempts to take Kamadhenu by force--Kamadhenu creates hordes of
warriors --- the army of Viswamitra gets killed.]

കാമധേനും വസിഷ്ഠോപി യദാ ന ത്യജ്യതേ മുനി:.
തദാസ്യ ശബലാം രാമ വിശ്വാമിത്രോന്വകര്ഷത৷৷1.54.1৷৷

"O Rama! when sage Vasishta did not consent to part with the wish-fulfilling cow, Viswamitra dragged Sabala by force.

നീയമാനാ തു ശബലാ രാമ രാജ്ഞാ മഹാത്മനാ.
ദു:ഖിതാ ചിന്തയാമാസ രുദന്തീ ശോകകര്ശിതാ৷৷1.54.2৷৷

O Rama! when she was being taken away by the powerful king the distressed Sabala thus reflected choked with sorrow":

പരിത്യക്താ വസിഷ്ഠേന കിമഹം സുമഹാത്മനാ.
യാഹം രാജഭടൈര്ദീനാ ഹ്രിയേയ ഭൃശദു:ഖിതാ৷৷1.54.3৷৷

"I am being carried away by attendants of the king in this greatly distressed and pitiable condition. Have I been abandoned by the magnanimous Vasishta?

കിം മയാപകൃതം തസ്യ മഹര്ഷേര്ഭാവിതാത്മന:.
യന്മാമനാഗസം ഭക്താമിഷ്ടാം ത്യജതി ധാര്മിക:৷৷1.54.4৷৷

What harm have I done to the pious maharshi, a compassionate soul? Why does he forsake me, his auspicious one, despite my innocence and devotion"?

ഇതി സാ ചിന്തയിത്വാ തു വിനിശ്ശ്വസ്യ പുന:പുന:.
നിര്ധൂയ താംസ്തദാ ഭൃത്യാന് ശതശശ്ശത്രുസൂദന .
ജഗാമാനിലവേഗേന പാദമൂലം മഹാത്മന:৷৷1.54.5৷৷

"O Destroyer of enemies thus thinking and repeatedly sighing, that cow shook off those attendants who were in hundreds and ran towards the feet of the illustrious Vasishta with the speed of the wind.

ശബലാ സാ രുദന്തീ ച ക്രോശന്തീ ചേദമബ്രവീത്.
വസിഷ്ഠസ്യാഗ്രതസ്സ്ഥിത്വാ മേഘദുന്ദുഭിരാവിണീ৷৷1.54.6৷৷

Lowing and moaning, standing before Vasishta, roaring like thunder and of kettle-drum, Sabala said:

ഭഗവന് കിം പരിത്യക്താ ത്വയാഹം ബ്രഹ്മണസ്സുത!.
യസ്മാദ്രാജഭൃതാ മാം ഹി നയന്തേ ത്വത്സകാശത:৷৷1.54.7৷৷

"O Brahma's son! O Venerable one! you have abandoned me? For what reason the servants of the king are taking me away from you"?

ഏവമുക്തസ്തു ബ്രഹ്മര്ഷിരിദം വചനമബ്രവീത്.
ശോകസന്തപ്തഹൃദയാം സ്വസാരമിവ ദു:ഖിതാമ്৷৷1.54.8৷৷

Addressed thus, Bramharshi said to Sabala, like to a sister whose heart is afflicted with sorrow:

ന ത്വാം ത്യജാമി ശബലേ! നാപി മേപകൃതം ത്വയാ.
ഏഷ ത്വാം നയതേ രാജാ ബലോന്മത്തോ മഹാബല:৷৷1.54.9৷৷

"O Sabala! I am not forsaking you. You have done me no harm. This highly powerful king is forcibly carrying you away from me.

ന ഹി തുല്യം ബലം മഹ്യം രാജാ ത്വദ്യ വിശേഷത:.
ബലീ രാജാ ക്ഷത്രിയശ്ച പൃഥിവ്യാ: പതിരേവ ച৷৷1.54.10৷৷

I am no match for his strength, especially he is a king. Being king, he is a warrior, powerful and lord of the earth.

ഇയമക്ഷൌഹിണീ പൂര്ണാ സവാജിരഥസങ്കുലാ.
ഹസ്തിധ്വജസമാകീര്ണാ തേനാസൌ ബലവത്തര:৷৷1.54.11৷৷

He has an entire akshauhini composed of horses, chariots, elephants and banners. Hence he is stonger".

ഏവമുക്താ വസിഷ്ഠേന പ്രത്യുവാച വിനീതവത്.
വചനം വചനജ്ഞാ സാ ബ്രഹ്മര്ഷിമമിതപ്രഭമ്৷৷1.54.12৷৷

To these words of brahmarshi Vasishta armed with immeasurable power, Sabala, who knew the use of words, replied with humility:

ന ബലം ക്ഷത്രിയസ്യാഹുര്ബ്രാഹ്മണോ ബലവത്തര:.
ബ്രഹ്മന് ബ്രഹ്മബലം ദിവ്യം ക്ഷത്രാത്തു ബലവത്തരമ്৷৷1.54.13৷৷

"O Best of brahmins! it is held that the strength of a kshatriya is no greater than a brahmin's. A brahmin possesses great strength his strength is divine. It is greater than that of a kshatriya.

അപ്രമേയബലം തുഭ്യം ന ത്വയാ ബലവത്തര:.
വിശ്വാമിത്രോ മഹാവീര്യസ്തേജ സ്തവ ദുരാസദമ്৷৷1.54.14৷৷

Your power is immeasurable. Even though highly valiant, Viswamitra is not greater than you in strength. Your power is unequalled.

നിയുങ്ക്ഷ്വ മാം മഹാഭാഗ ത്വദ്ബ്രഹ്മബലസമ്ഭൃതാമ്.
തസ്യ ദര്പബലം യത്തന്നാശയാമി ദുരാത്മന:৷৷1.54.15৷৷

O Highly fortunate one! I am possessed of your brahminic power. Command me. I will destroy the insolent and power of that wicked-minded one.

ഇത്യുക്തസ്തു തയാ രാമ വസിഷ്ഠ സ്സുമഹായശാ:.
സൃജസ്വേതി തദോവാച ബലം പരബലാര്ദനമ്৷৷1.54.16৷৷

O Rama! to this, glorious Vasishta replied: "Create an army capable of crushing the enemy power.

തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സുരഭിസ്സാസൃജത്തദാ৷৷1.54.17৷৷
തസ്യാ ഹുമ്ഭാരവോത്സൃഷ്ടാ: പപ്ലവാശ്ശതശോ നൃപ.
നാശയന്തി ബലം സര്വം വിശ്വാമിത്രസ്യ പശ്യത:৷৷1.54.18৷৷

Hearing his words Kamadhenu created an army. O Rama! her lowing brought into being Paplavas in hundreds who destroyed the entire army of Viswamitra, while he looked on helplessly.

ബലം ഭഗ്നം തതോ ദൃഷ്ട്വാ രഥേനാക്രമ്യ കൌശിക:.

സ രാജാ പരമക്രുദ്ധോ രോഷവിസ്ഫാരിതേക്ഷണ:.
പപ്ലവാന്നാശയാമാസ ശസ്ത്രൈരുച്ചാവചൈരപി৷৷1.54.19৷৷

Thereafter the king (Viswamitra), having seen his army thus routed, flew into a fury.
Wide-eyed with anger, he sat in his chariot and destoyed the Paplavas with various kinds of weapons.

വിശ്വാമിത്രാര്ദിതാന് ദൃഷ്ട്വാ പപ്ലവാഞ്ഛതശസ്തദാ.
ഭൂയ ഏവാസൃജത്കോപാച്ഛകാന് യവനമിശ്രിതാന്৷৷1.54.20৷৷

Having seen hundreds of Paplavas crushed by Viswamitra, once again she created out of anger. Sakas mixed with Yavanas.

തൈരാസീത് സംവൃതാ ഭൂമി ശ്ശകൈര്യവനമിശ്രിതൈ:.
പ്രഭാവദ്ഭിര്മഹാവീര്യൈര്ഹേമകിഞ്ജല്കസന്നിഭൈ:৷৷1.54.21৷৷

Sakas mixed with Yavanas, resembling golden filaments possessing brilliance and supreme bravery, covered the earth.

ദീര്ഘാസിപട്ടിശധരൈഃമവര്ണാമ്ബരാവൃതൈ:.
നിര്ദഗ്ധം തദ്ബലം സര്വം പ്രദീപ്തൈരിവ പാവകൈ:৷৷1.54.22৷৷

Sakas and Yavanas, armed with swords and lances, clad in yellow apparel, looking like flaming fire destroyed the entire army.

തതോസ്ത്രാണി മഹാതേജാ വിശ്വാമിത്രോ മുമോച ഹ.
തൈസ്തൈര്യവനകാമ്ഭോജാ: പപ്ലവാശ്ചാകുലീകൃതാ:৷৷1.54.23৷৷

Thereafter, most brilliant Viswamitra released weapons. With these weapons, the Yavanas, Kambhojas and Paplavas were scattered".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ചതുഷ്പഞ്ചാശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fiftyfourth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.