Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 53. -Viswamitra asks Vasishta for Kamadhenu, Vasishta declines.

 

[Vasishta entertains Viswamitra and his army--Viswamitra asks Vasishta for Kamadhenu-- Vasishta declines.]

एवमुक्ता वसिष्ठेन शबला शत्रुसूदन।
विदधे कामधुक्कामान्यस्य यस्य यथेप्सितम्।।1.53.1।।

इक्षून्मधूं स्तथा लाजान्मैरेयांश्च वरासनान्।
पानानि च महार्हाणि भक्ष्यांश्चोच्चावचां स्तथा।।1.53.2।।

उष्णाढ्यस्योदनस्यात्र राशय: पर्वतोपमा:।
मृष्टान्नानि च सूपाश्च दधिकुल्यास्तथैव च।।1.53.3।।

नानास्वादुरसानां च षाडबानां तथैव च।
भाजनानि सुपूर्णानि गौडानि च सहस्रश:।।1.53.4।।

सर्वमासीत्सुसन्तुष्ठं हृष्टपुष्टजनायुतम्।
विश्वामित्रबलं राम वसिष्ठेनाभितर्पितम्।।1.53.5।।

विश्वामित्रोऽपि राजर्षिर्हृष्ट: पुष्टस्तदाभवत् ।
सान्त:पुरवरो राजा सब्राह्मणपुरोहित:।।1.53.6।।

सामात्यो मन्त्रिसहितस्सभृत्य: पूजितस्तदा।
युक्त: परमहर्षेण वसिष्ठमिदमब्रवीत्।।1.53.7।।

पूजितोऽहं त्वया ब्रह्मन् पूजार्हेण सुसत्कृत:।
श्रूयतामभिधास्यामि वाक्यं वाक्यविशारद।।1.53.8।।

गवां शतसहस्रेण दीयतां शबला मम।

रत्नं हि भगवन्नेतद्रत्नहारी च प्रार्थिव:।।1.53.9।।
तस्मान्मे शबलां देहि ममैषा धर्मतो द्विज।

एवमुक्तस्तु भगवान्वसिष्ठो मुनिसत्तम:।
विश्वामित्रेण धर्मात्मा प्रत्युवाच महीपतिम्।।1.53.10।।

नाहं शतसहस्रेण नापि कोटिशतैर्गवाम्।
राजन् दास्यामि शबलां राशिभी रजतस्य च ।।1.53.11।।

न परित्यागमर्हेयं मत्सकाशादरिन्दम ।
शाश्वती शबला मह्यं कीर्तिरात्मवतो यथा।।1.53.12।।

अस्यां हव्यं च कव्यं च प्राणयात्रा तथैव च।
आयत्तमग्निहोत्रं च बलिर्होमस्तथैव च।।1.53.13।।

स्वाहाकारवषट्कारौ विद्याश्च विविधा स्तथा।
आयत्तमत्र राजर्षे सर्वमेतन्न संशय:।।1.53.14।।

सर्वस्वमेतत्सत्येन मम तुष्टिकरी सदा।
कारणैर्बहुभी राजन्न दास्ये शबलां तव।।1.53.15।।

वसिष्ठेनैवमुक्तस्तु विश्वामित्रोऽब्रवीत्तत:।
संरब्धतरमत्यर्थं वाक्यं वाक्यविशारद:।।1.53.16।।

हैरण्यकक्ष्याग्रैवेयान् सुवर्णाङ्कुशभूषितान्।

ददामि कुञ्जरांस्तेषां सहस्राणि चतुर्दश।।1.53.17।।

हैरण्यानां रथानां च श्वेताश्वानां चतुर्युजाम्।
ददामि ते शतान्यष्टौ किङ्किणीकविभूषितान्।।1.53.18।।

हयानां देशजातानां कुलजानां महौजसाम्।
सहस्रमेकं दश च ददामि तव सुव्रत।।1.53.19।।

नानावर्णविभक्तानां वयस्स्थानां तथैव च ।
ददाम्येकां गवां कोटिं शबला दीयतां मम।।1.53.20।।

यावदिच्छसि रत्नं वा हिरण्यं वा द्विजोत्तम।
तावद्ददामि तत्सर्वं शबला दीयतां मम।।1.53.21।।

एवमुक्तस्तु भगवान् विश्वामित्रेण धीमता।
न दास्यामीति शबलां प्राह राजन् कथञ्चन।।1.53.22।।

एतदेव हि मे रत्नमेतदेव हि मे धनम्।
एतदेव हि सर्वस्वमेतदेव हि जीवितम्।।1.53.23।।

दर्शश्च पूर्णमासश्च यज्ञाश्चैवाप्तदक्षिणा:।
एतदेव हि मे राजन् विविधाश्च क्रियास्तथा।।1.53.24।।

अदोमूला: क्रियास्सर्वा मम राजन्न संशय:।
बहुना किं प्रलापेन न दास्ये कामदोहिनीम्।।1.53.25।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रिपञ्चाशस्सर्ग:।।

[Vasishta entertains Viswamitra and his army--Viswamitra asks Vasishta for Kamadhenu-- Vasishta declines.]

ഏവമുക്താ വസിഷ്ഠേന ശബലാ ശത്രുസൂദന.
വിദധേ കാമധുക്കാമാന്യസ്യ യസ്യ യഥേപ്സിതമ്৷৷1.53.1৷৷

"O Destroyer of foes (Rama)"! addressed thus by Vasishta the wish-fulfilling Sabala satisfied each one's desires.

ഇക്ഷൂന്മധൂം സ്തഥാ ലാജാന്മൈരേയാംശ്ച വരാസനാന്.
പാനാനി ച മഹാര്ഹാണി ഭക്ഷ്യാംശ്ചോച്ചാവചാം സ്തഥാ৷৷1.53.2৷৷

Sugarcane, honey and fried grain, invigorating liquors in good containers, excellent drinks and varieties of food (were served).

ഉഷ്ണാഢ്യസ്യോദനസ്യാത്ര രാശയ: പര്വതോപമാ:.
മൃഷ്ടാന്നാനി ച സൂപാശ്ച ദധികുല്യാസ്തഥൈവ ച৷৷1.53.3৷৷

നാനാസ്വാദുരസാനാം ച ഷാഡബാനാം തഥൈവ ച.
ഭാജനാനി സുപൂര്ണാനി ഗൌഡാനി ച സഹസ്രശ:৷৷1.53.4৷৷

Heaps of hot rice as high as mountains, savoury food, condiments and on abundance of curd, various kinds of soups, containers in their thousands completely filled with edibles with all six tastes and preparations made of jaggery (were distributed).

സര്വമാസീത്സുസന്തുഷ്ഠം ഹൃഷ്ടപുഷ്ടജനായുതമ്.
വിശ്വാമിത്രബലം രാമ വസിഷ്ഠേനാഭിതര്പിതമ്৷৷1.53.5৷৷

"O Rama, Vasistha entertained everybody in Viswamitra's army to their full satisfaction. They were all well-fed and happy.

വിശ്വാമിത്രോപി രാജര്ഷിര്ഹൃഷ്ട: പുഷ്ടസ്തദാഭവത് .
സാന്ത:പുരവരോ രാജാ സബ്രാഹ്മണപുരോഹിത:৷৷1.53.6৷৷

King Viswamitra along with ladies, priests and brahmins including the royal sage were fully satisfied and delighted.

സാമാത്യോ മന്ത്രിസഹിതസ്സഭൃത്യ: പൂജിതസ്തദാ.
യുക്ത: പരമഹര്ഷേണ വസിഷ്ഠമിദമബ്രവീത്৷৷1.53.7৷৷

Having received the hospitality along with his counsellors, ministers and attendants, Viswamitra, filled with great delight, said to Vasishta":

പൂജിതോഹം ത്വയാ ബ്രഹ്മന് പൂജാര്ഹേണ സുസത്കൃത:.
ശ്രൂയതാമഭിധാസ്യാമി വാക്യം വാക്യവിശാരദ!৷৷1.53.8৷৷

O Brahman! you are worthy of worship. I was received with reverence and well-entertained by you. O Sage conversant with speech! listen.

ഗവാം ശതസഹസ്രേണ ദീയതാം ശബലാ മമ.
രത്നം ഹി ഭഗവന്നേതദ്രത്നഹാരീ ച പ്രാര്ഥിവ:৷৷1.53.9৷৷
തസ്മാന്മേ ശബലാം ദേഹി മമൈഷാ ധര്മതോ ദ്വിജ!.

"I shall give you a hundred thousand cows in exchange for Sabala. O! Respectable one! this cow is a gem. A king (along) has a right on jewels, O Brahmin, for that reason, Sabala rightfully belongs to me. Therefore, give this cow".

ഏവമുക്തസ്തു ഭഗവാന്വസിഷ്ഠോ മുനിസത്തമ:.
വിശ്വാമിത്രേണ ധര്മാത്മാ പ്രത്യുവാച മഹീപതിമ്৷৷1.53.10৷৷

Addressed the by Viswamitra venerable and righteous Vasishta who was of the earth ascetic replied:

നാഹം ശതസഹസ്രേണ നാപി കോടിശതൈര്ഗവാമ്.
രാജന്! ദാസ്യാമി ശബലാം രാശിഭീ രജതസ്യ ച ৷৷1.53.11৷৷

"O King! I shall not exchange Sabala for a hundred thousand for even or a hundred crore cows or heaps of silver.

ന പരിത്യാഗമര്ഹേയം മത്സകാശാദരിന്ദമ !.
ശാശ്വതീ ശബലാ മഹ്യം കീര്തിരാത്മവതോ യഥാ৷৷1.53.12৷৷

O Suppressor of enemies Viswamitra it is not proper to separate this cow from me. The relationship between Sabala and me is permanent like the relationship between a righteous man and his fame.

അസ്യാം ഹവ്യം ച കവ്യം ച പ്രാണയാത്രാ തഥൈവ ച.
ആയത്തമഗ്നിഹോത്രം ച ബലിര്ഹോമസ്തഥൈവ ച৷৷1.53.13৷৷

For havyam (oblations to gods) and kavyam (oblations to ancestors), for fulfilling the necessities of life, maintenance of the sacred fire and offering oblations to all spirits of created beings, and for offerings made to the Fire-god I depend on this cow.

സ്വാഹാകാരവഷട്കാരൌ വിദ്യാശ്ച വിവിധാ സ്തഥാ.
ആയത്തമത്ര രാജര്ഷേ സര്വമേതന്ന സംശയ:৷৷1.53.14৷৷

O Royal saint! swaha and vashat and various branches of learning are all dependent on this cow. No doubt about it.

സര്വസ്വമേതത്സത്യേന മമ തുഷ്ടികരീ സദാ.
കാരണൈര്ബഹുഭീ രാജന്ന ദാസ്യേ ശബലാം തവ৷৷1.53.15৷৷

This one is truly my whole possession, it always gives me contentment. O King! for various reasons, I will not give Sabala to you".

വസിഷ്ഠേനൈവമുക്തസ്തു വിശ്വാമിത്രോബ്രവീത്തത:.
സംരബ്ധതരമത്യര്ഥം വാക്യം വാക്യവിശാരദ:৷৷1.53.16৷৷

To there words of Vasishta, Viswamitra who is skilful in conversation reacted with extreme excitement:

ഹൈരണ്യകക്ഷ്യാഗ്രൈവേയാന് സുവര്ണാങ്കുശഭൂഷിതാന്.
ദദാമി കുഞ്ജരാംസ്തേഷാം സഹസ്രാണി ചതുര്ദശ৷৷1.53.17৷৷

"I shall give fourteen thousand elephants with gold trappings around the neck and girth, and with goads made of gold.

ഹൈരണ്യാനാം രഥാനാം ച ശ്വേതാശ്വാനാം ചതുര്യുജാമ്.
ദദാമി തേ ശതാന്യഷ്ടൌ കിങ്കിണീകവിഭൂഷിതാന്৷৷1.53.18৷৷

I shall give you eight hundred chariots made of gold and decorated with small tinkling bells, each chariot yoked with four white horses.

ഹയാനാം ദേശജാതാനാം കുലജാനാം മഹൌജസാമ്.
സഹസ്രമേകം ദശ ച ദദാമി തവ സുവ്രത!৷৷1.53.19৷৷

O Maharshi of auspicious vows! I shall give you eleven thousand mighty horses of good breed born in good countries.

നാനാവര്ണവിഭക്താനാം വയസ്സ്ഥാനാം തഥൈവ ച .
ദദാമ്യേകാം ഗവാം കോടിം ശബലാ ദീയതാം മമ৷৷1.53.20৷৷

I shall give one crore young cows of various colours. Give me Sabala.

യാവദിച്ഛസി രത്നം വാ ഹിരണ്യം വാ ദ്വിജോത്തമ!.
താവദ്ദദാമി തത്സര്വം ശബലാ ദീയതാം മമ৷৷1.53.21৷৷

O Best of brahmins! I shall offer you jewels or gold as much as you desire. I shall give you everything. Give this Sabala to me".

ഏവമുക്തസ്തു ഭഗവാന് വിശ്വാമിത്രേണ ധീമതാ.
ന ദാസ്യാമീതി ശബലാം പ്രാഹ രാജന് കഥഞ്ചന৷৷1.53.22৷৷

To these words of sagacious Viswamitra the adorable Vasishta replied: "O King! I shall not give Sabala."

ഏതദേവ ഹി മേ രത്നമേതദേവ ഹി മേ ധനമ്.
ഏതദേവ ഹി സര്വസ്വമേതദേവ ഹി ജീവിതമ്৷৷1.53.23৷৷

"This is verily my jewel, my wealth my very life. This is all-in-all for me.

ദര്ശശ്ച പൂര്ണമാസശ്ച യജ്ഞാശ്ചൈവാപ്തദക്ഷിണാ:.
ഏതദേവ ഹി മേ രാജന് വിവിധാശ്ച ക്രിയാസ്തഥാ৷৷1.53.24৷৷

O King! verily this Sabala is useful for my darsa and purnamasa sacrifices, for appropriate gifts and various rites.

അദോമൂലാ: ക്രിയാസ്സര്വാ മമ രാജന്ന സംശയ:.
ബഹുനാ കിം പ്രലാപേന ന ദാസ്യേ കാമദോഹിനീമ്৷৷1.53.25৷৷

O King! this (cow) is undoubtedly the source of all my actions. Why these useless
words? I will never give this wish-fulfilling cow".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ത്രിപഞ്ചാശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fiftythird sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.