Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 51. Satananda describes the efforts and achievements of Viswamitra to Rama

 

[Satananda describes the efforts and achievements of Viswamitra to Rama.]

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा विश्वामित्रस्य धीमत:।
हृष्टरोमा महातेजाश्शतानन्दो महातपा:।।1.51.1।।

गौतमस्य सुतो ज्येष्ठस्तपसा द्योतितप्रभ:।
रामसन्दर्शनादेव परं विस्मयमागत:।।1.51.2।।

स तौ निषण्णौ सम्प्रेक्ष्य सुखासीनौ नृपात्मजौ।
शतानन्दो मुनिश्रेष्ठं विश्वामित्रमथामब्रवीत्।।1.51.3।।

अपि ते मुनिशार्दूल मम माता यशस्विनी।
दर्शिता राजपुत्राय तपो दीर्घमुपागता।।1.51.4।।

अपि रामे महातेजा मम माता यशस्विनी।
वन्यैरुपाहरत्पूजां पूजार्हे सर्वदेहिनाम्।।1.51.5।।

अपि रामाय कथितं यथावृत्तं पुरातनम्।
मम मातुर्महातेजो दैवेन दुरनुष्ठितम्।।1.51.6।।

अपि कौशिक भद्रं ते गुरुणा मम सङ्गता।
मम माता मुनिश्रेष्ठ रामसन्दर्शनादित:।।1.51.7।।

अपि मे गुरुणा राम: पूजित: कुशिकात्मज।
इहागतो महातेजा: पूजां प्राप्तो महात्मन:।।1.51.8।।

अपि शान्तेन मनसा गुरुर्मे कुशिकात्मज ।
इहाऽगतेन रामेण प्रयतेनाभिवादित:।।1.51.9।।

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य विश्वामित्रो महामुनि:।
प्रत्युवाच शतानन्दं वाक्यज्ञो वाक्यकोविदम्।।1.51.10।।

नातिक्रान्तं मुनिश्रेष्ठ यत्कर्तव्यं कृतं मया।
सङ्गता मुनिना पत्नी भार्गवेणेव रेणुका।।1.51.11।।

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य विश्वामित्रस्य भाषितम् ।
शतानन्दो महातेजा रामं वचनमब्रवीत्।।1.51.12।।

स्वागतं ते नरश्रेष्ठ दिष्ट्या प्राप्तोऽसि राघव।
विश्वामित्रं पुरस्कृत्य महर्षिमपराजितम्।।1.51.13।।

अचिन्त्यकर्मा तपसा ब्रह्मर्षिरतुलप्रभ:।
विश्वामित्रो महातेजा वेत्स्येनं परमां गतिम्।।1.51.14।।

नास्ति धन्यतरो राम त्वत्तोऽन्यो भुवि कश्चन।
गोप्ता कुशिकपुत्रस्ते येन तप्तं महत्तप:।।1.51.15।।

श्रूयतां चाभिधास्यामि कौशिकस्य महात्मन:।
यथा बलं यथा वृत्तं तन्मे निगदत: श्रुणु।।1.51.16।।

राजाऽभूदेष धर्मात्मा दीर्घकालमरिन्दम:।
धर्मज्ञ: कृतविद्यश्च प्रजानां च हिते रत:।।1.51.17।।

प्रजापतिसुतश्चासीत्कुशो नाम महीपति:।
कुशस्य पुत्रो बलवान् कुशनाभस्सुधार्मिक:।।1.51.18।।

कुशनाभसुतस्त्वासीद्गाधिरित्येव विश्रृत:।
गाधे: पुत्रो महातेजा विश्वामित्रो महामुनि:।।1.51.19।।

विश्वामित्रो महातेजा: पालयामास मेदिनीम्।
बहुवर्षसहस्राणि राजा राज्यमकारयत्।।1.51.20।।

कदाचित्तु महातेजा योजयित्वा वरूथिनीम्।
अक्षौहीणीपरिवृत: परिचक्राम मेदिनीम्।।1.51.21।।

नगराणि सराष्ट्राणि सरितश्च तथा गिरीन्।
आश्रमान्क्रमशो राम विचरन्नाजगाम ह।।1.51.22।।

वसिष्ठस्याश्रमपदं नानावृक्षसमाकुलम्।
नानामृगगणाकीर्णं सिद्धचारणसेवितम्।।1.51.23।।

देवदानवगन्धर्वै: किन्नरैरुपशोभितम्।
प्रशान्तहरिणाकीर्णं द्विजसङ्घनिषेवितम्।।1.51.24।।

ब्रह्मर्षिगणसङ्कीर्णं देवर्षिगणसेवितम्।
तपश्चरणसंसिद्धैरग्निकल्पैर्महात्मभि:।।1.51.25।।

अब्भक्षैर्वायुभक्षैश्च शीर्णपर्णाशनैस्तथा।
फलमूलाशनैर्दान्तैर्जितरोषैर्जितेन्द्रियै:।।1.51.26।।

ऋषिभिर्वालखिल्यैश्च जपहोमपरायणै:।
अन्यैर्वैखानसैश्चैव समन्तादुपशोभितम्।।1.51.27।।

वसिष्ठस्याश्रमपदं ब्रह्मलोकमिवापरम्।
ददर्श जयतां श्रेष्ठो विश्वामित्रो महाबल:।।1.51.28।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकपञ्चाशस्सर्ग:।

[Satananda describes the efforts and achievements of Viswamitra to Rama.]

തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ വിശ്വാമിത്രസ്യ ധീമത:.
ഹൃഷ്ടരോമാ മഹാതേജാശ്ശതാനന്ദോ മഹാതപാ:৷৷1.51.1৷৷

ഗൌതമസ്യ സുതോ ജ്യേഷ്ഠസ്തപസാ ദ്യോതിതപ്രഭ:.
രാമസന്ദര്ശനാദേവ പരം വിസ്മയമാഗത:৷৷1.51.2৷৷

Satananda the eldest son of Gautama, a great sage who looked brilliant with the power of austerities was thrilled to hear the words of Viswamitra the intellectual and experienced great astonishment on beholding Rama.

സ തൌ നിഷണ്ണൌ സമ്പ്രേക്ഷ്യ സുഖാസീനൌ നൃപാത്മജൌ.
ശതാനന്ദോ മുനിശ്രേഷ്ഠം വിശ്വാമിത്രമഥാമബ്രവീത്৷৷1.51.3৷৷

Satananda saw the two princes comfortably seated nearby and said to Viswamitra, the foremost of the ascetics:

അപി തേ മുനിശാര്ദൂല മമ മാതാ യശസ്വിനീ.
ദര്ശിതാ രാജപുത്രായ തപോ ദീര്ഘമുപാഗതാ৷৷1.51.4৷৷

"O Tiger among ascetics, was my renowned mother who had been practising intense austerities for long shown to the prince (Rama)?

അപി രാമേ മഹാതേജാ മമ മാതാ യശസ്വിനീ.
വന്യൈരുപാഹരത്പൂജാം പൂജാര്ഹേ സര്വദേഹിനാമ്৷৷1.51.5৷৷

Did my highly lustrous and celebrated mother offer homage to Rama, worthy of reverence by all living beings, with things available in the forest?

അപി രാമായ കഥിതം യഥാവൃത്തം പുരാതനമ്.
മമ മാതുര്മഹാതേജോ ദൈവേന ദുരനുഷ്ഠിതമ്৷৷1.51.6৷৷

O highly powerful sage, was Rama told the old story about the misdeed of god (Indra) to my mother?

അപി കൌശിക ഭദ്രം തേ ഗുരുണാ മമ സങ്ഗതാ.
മമ മാതാ മുനിശ്രേഷ്ഠ രാമസന്ദര്ശനാദിത:৷৷1.51.7৷৷

O Son of Kushika (Viswamitra)! be blessed. O the best among the ascetics, as a result of beholding Rama, was my mother united with my father?

അപി മേ ഗുരുണാ രാമ: പൂജിത: കുശികാത്മജ!.
ഇഹാഗതോ മഹാതേജാ: പൂജാം പ്രാപ്തോ മഹാത്മന:৷৷1.51.8৷৷

O Son of Kushika! was Rama honoured by my father? Was my most brilliant father honoured by illustrious Rama when he arrived?

അപി ശാന്തേന മനസാ ഗുരുര്മേ കുശികാത്മജ! .
ഇഹാഗതേന രാമേണ പ്രയതേനാഭിവാദിത:৷৷1.51.9৷৷

O Kushika's son! did pious Rama welcome my father with a tranquil mind when he arrived?"

തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ വിശ്വാമിത്രോ മഹാമുനി:.
പ്രത്യുവാച ശതാനന്ദം വാക്യജ്ഞോ വാക്യകോവിദമ്৷৷1.51.10৷৷

Great sage Viswamitra equipped with the knowledge of words heard Satananda who was proficient in speech. And replied:

നാതിക്രാന്തം മുനിശ്രേഷ്ഠ യത്കര്തവ്യം കൃതം മയാ.
സങ്ഗതാ മുനിനാ പത്നീ ഭാര്ഗവേണേവ രേണുകാ৷৷1.51.11৷৷

O Best of ascetics (Satananda)! All that is required to be done has been done and nothing was omitted. Ahalya was united with sage Gautama like Renuka with Jamadagni.

തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ വിശ്വാമിത്രസ്യ ഭാഷിതമ് .
ശതാനന്ദോ മഹാതേജാ രാമം വചനമബ്രവീത്৷৷1.51.12৷৷

Having heard Viswamitra the highly brilliant Satananda said to Rama:

സ്വാഗതം തേ നരശ്രേഷ്ഠ ദിഷ്ട്യാ പ്രാപ്തോസി രാഘവ!.
വിശ്വാമിത്രം പുരസ്കൃത്യ മഹര്ഷിമപരാജിതമ്৷৷1.51.13৷৷

"O Best of men! O Son of the Raghus you are fortunate to have come here following
the invincible maharshi Viswamitra. Welcome to you.

അചിന്ത്യകര്മാ തപസാ ബ്രഹ്മര്ഷിരതുലപ്രഭ:.
വിശ്വാമിത്രോ മഹാതേജാ വേത്സ്യേനം പരമാം ഗതിമ്৷৷1.51.14৷৷

Highly lustrous Viswamitra has performed deeds which defy all imagination. By his austerities, he became Brahmarshi and possesses unparalleled radiance. Know him to be the supreme resort.

നാസ്തി ധന്യതരോ രാമ ത്വത്തോന്യോ ഭുവി കശ്ചന.
ഗോപ്താ കുശികപുത്രസ്തേ യേന തപ്തം മഹത്തപ:৷৷1.51.15৷৷

Rama! Son of Kushika (Viswamitra) who has performed great austerities is your protector. Therefore, there is none on this earth more fortunate than you.

ശ്രൂയതാം ചാഭിധാസ്യാമി കൌശികസ്യ മഹാത്മന:.
യഥാ ബലം യഥാ വൃത്തം തന്മേ നിഗദത: ശ്രുണു৷৷1.51.16৷৷

I shall tell you about the power and achievement of the magnanimous son of Kushika Viswamitra. Listen!

രാജാഭൂദേഷ ധര്മാത്മാ ദീര്ഘകാലമരിന്ദമ:.
ധര്മജ്ഞ: കൃതവിദ്യശ്ച പ്രജാനാം ച ഹിതേ രത:৷৷1.51.17৷৷

This righteous-minded sage, subduer of enemies, knower of dharma knowledgeable in
all branches of learning, devoted to the welfare of his subjects ruled as a king for long.

പ്രജാപതിസുതശ്ചാസീത്കുശോ നാമ മഹീപതി:.
കുശസ്യ പുത്രോ ബലവാന് കുശനാഭസ്സുധാര്മിക:৷৷1.51.18৷৷

There was a king named Kusa who was the son of Brahma. His son was Kusanabha who was supremely righteous and strong.

കുശനാഭസുതസ്ത്വാസീദ്ഗാധിരിത്യേവ വിശ്രൃത:.
ഗാധേ: പുത്രോ മഹാതേജാ വിശ്വാമിത്രോ മഹാമുനി:৷৷1.51.19৷৷

Well-known Gadhi was the son of Kusanabha. Highly lustrous and mighty ascetic Viswamitra is the son of Gadhi.

വിശ്വാമിത്രോ മഹാതേജാ: പാലയാമാസ മേദിനീമ്.
ബഹുവര്ഷസഹസ്രാണി രാജാ രാജ്യമകാരയത്৷৷1.51.20৷৷

Highly lustrous Viswamitra ruled the earth. As a king he ruled over his kingdom for thousands of years.

കദാചിത്തു മഹാതേജാ യോജയിത്വാ വരൂഥിനീമ്.
അക്ഷൌഹീണീപരിവൃത: പരിചക്രാമ മേദിനീമ്৷৷1.51.21৷৷

Once that highly lustrous Viswamitra having assembled his army of the magnitude of akshauhini went round the earth.

നഗരാണി സരാഷ്ട്രാണി സരിതശ്ച തഥാ ഗിരീന്.
ആശ്രമാന്ക്രമശോ രാമ വിചരന്നാജഗാമ ഹ৷৷1.51.22৷৷

വസിഷ്ഠസ്യാശ്രമപദം നാനാവൃക്ഷസമാകുലമ്.
നാനാമൃഗഗണാകീര്ണം സിദ്ധചാരണസേവിതമ്৷৷1.51.23৷৷

ദേവദാനവഗന്ധര്വൈ: കിന്നരൈരുപശോഭിതമ്.
പ്രശാന്തഹരിണാകീര്ണം ദ്വിജസങ്ഘനിഷേവിതമ്৷৷1.51.24৷৷

ബ്രഹ്മര്ഷിഗണസങ്കീര്ണം ദേവര്ഷിഗണസേവിതമ്.
തപശ്ചരണസംസിദ്ധൈരഗ്നികല്പൈര്മഹാത്മഭി:৷৷1.51.25৷৷

അബ്ഭക്ഷൈര്വായുഭക്ഷൈശ്ച ശീര്ണപര്ണാശനൈസ്തഥാ.
ഫലമൂലാശനൈര്ദാന്തൈര്ജിതരോഷൈര്ജിതേന്ദ്രിയൈ:৷৷1.51.26৷৷

ഋഷിഭിര്വാലഖില്യൈശ്ച ജപഹോമപരായണൈ:.
അന്യൈര്വൈഖാനസൈശ്ചൈവ സമന്താദുപശോഭിതമ്৷৷1.51.27৷৷

Rama! while Viswamitra was wandering about kingdoms, cities, rivers, mountains and hermitages, he gradually reached the ashram of Vasishta. That hermitage afounded in a variety of trees, species of animals, siddhas, charanas, devatas, danavas, gandharvas and kinnaras, multitudes of birds and resting deer. It was inhabited by brahmarshis and devarishis, by sages who had attained perfection through austerities, by those resembling fire in brightness, by the magnanimous and the self-restrained, by those who had conquered anger and controlled their senses, who was devoted to prayers and offerings of libations. Some of them subsisted on water, some on air. Some lived on fallen leaves, some on fruits and roots. The hermitage looked bedecked with valakhilyas (born from Vala of Brahma ) and vaikhanasas (born from the nails of Brahma).

വസിഷ്ഠസ്യാശ്രമപദം ബ്രഹ്മലോകമിവാപരമ്.
ദദര്ശ ജയതാം ശ്രേഷ്ഠോ വിശ്വാമിത്രോ മഹാബല:৷৷1.51.28৷৷

Highly powerful Viswamitra, foremost among the conquerors, (thus) saw the hermitage of Vasishta which looked like another Brahmaloka.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഏകപഞ്ചാശസ്സര്ഗ:.

Thus ends the fiftyfirst sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.