Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 43. River Ganga's descent onto earth

 

[Pleased with the austerities of Bhagiratha, Siva holds Ganga on his head during her descent and releases in Bindu lake--Ganga branches into seven streams--following Bhagiratha, Ganga reaches the nether world and delivers the souls of Sagara's sons.]

देवदेवे गते तस्मिन् सोऽङ्गुष्ठाग्रनिपीडिताम्।
कृत्वा वसुमतीं राम संवत्सरमुपासत।।1.43.1।।

अथ संवत्सरे पूर्णे सर्वलोकनमस्कृत:।
उमापति: पशुपती राजानमिदमब्रवीत्।।1.43.2।।

प्रीतस्तेऽहं नरश्रेष्ठ करिष्यामि तव प्रियम्।
शिरसा धारयिष्यामि शैलराजसुतामहम्।।1.43.3।।

ततो हैमवती ज्येष्ठा सर्वलोकनमस्कृता।

तदा सातिमहद्रूपं कृत्वा वेगं च दुस्सहम्।।1.43.4।।
आकाशादपतद्राम शिवे शिवशिरस्युत।

अचिन्तयच्च सा देवी गङ्गा परमदुर्धरा।।1.43.5।।
विशाम्यहं हि पातालं स्रोतसा गृह्य शङ्करम्।

तस्यावलेपनं ज्ञात्वा क्रुद्धस्तु भगवान् हर:।।1.43.6।।
तिरोभावयितुं बुद्धिं चक्रे त्रिनयनस्तदा।

सा तस्मिन् पतिता पुण्या पुण्ये रुद्रस्य मूर्धनि।।1.43.7।।
हिमवत्प्रतिमे राम जटामण्डलगह्वरे।

सा कथञ्चिन्महीं गन्तुं नाशक्नोद्यत्नमास्थिता।।1.43.8।।
नैव निर्गमनं लेभे जटामण्डलमोहिता।

तत्रैवाबम्भ्रमद्देवी संवत्सरगणान् बहून्।।1.43.9।।
तामपश्यन्पुनस्तत्र तप: परममास्थित:।

अनेन तोषितश्चाभूदत्यर्थं रघुनन्दन।।1.43.10।।
विससर्ज ततो गङ्गां हरो बिन्दुसर: प्रति।

तस्यां विसृज्यमानायां सप्तस्रोतांसि जज्ञिरे।।1.43.11।।

ह्लादिनी पावनी चैव नलिनी च तथाऽपरा।
तिस्र: प्राचीं दिशं जग्मु: गङ्गाश्शिवजलाश्शुभा:।।1.43.12।।

सुचक्षुश्चैव सीता च सिन्धुश्चैव महानदी।
तिस्रस्त्वेता दिशं जग्मु: प्रतीचीं तु शुभोदका:।।1.43.13।।

सप्तमी चान्वगात्तासां भगीरथमथो नृपम्।

भगीरथोऽपि राजर्षिर्दिव्यं स्यन्दनमास्थित:।।1.43.14।।
प्रायादग्रे महातेजा गङ्गा तं चाप्यनुव्रजत्।

गगनाच्छङ्करशिरस्ततो धरणिमाश्रिता।।1.43.15 ।।
व्यसर्पत जलं तत्र तीव्रशब्दपुरस्कृतम्।

मत्स्यकच्छपसङ्घैश्च शिंशुमारगणैस्तदा।।1.43.16।।
पतद्भि: पतितैश्चान्यैर्व्यरोचत वसुन्धरा।

ततो देवर्षिगन्धर्वा यक्षसिद्धगणास्तदा।।1.43.17।।
व्यलोकयन्त ते तत्र गगनाद्गां गतां तथा।

विमानैर्नगराकारैर्हयैर्गजवरैस्तदा।।1.43.18।।
पारिप्लवगतैश्चापि देवतास्तत्र विष्ठिता:।

तदद्भुततमं लोके गङ्गापतनमुत्तमम्।।1.43.19।।
दिदृक्षवो देवगणा: समीयुरमितौजस:।

सम्पतद्भिस्सुरगणैस्तेषां चाभरणौजसा।।1.43.20।।
शतादित्यमिवाभाति गगनं गततोयदम्।

शिंशुमारोरगगणैर्मीनैरपि च चञ्चलै:।।1.43.21।।
विद्युद्भिरिव विक्षिप्तमाकाशमभवत्तदा।

पाण्डरैस्सलिलोत्पीडै: कीर्यमाणैस्सहस्रधा।।1.43.22।।
शारदाभ्रैरिवाकीर्णं गगनं हंससम्प्लवै:।

क्वचिद्द्रुततरं याति कुटिलं क्वचिदायतम्।।1.43.23।।
विनतं क्वचिदुद्धूतं क्वचिद्याति शनैश्शनै:।

सलिलेनैव सलिलं क्वचिदभ्याहतं पुन:।।1.43.24।।
मुहुरूर्ध्वमुखं गत्वा पपात वसुधातलम्।

तच्छङ्करशिरोभ्रष्टं भ्रष्टं भूमितले पुन:।।1.43.25।।
व्यरोचत तदा तोयं निर्मलं गतकल्मषम्।

तत्र देवर्षिगन्धर्वा वसुधातलवासिन:।।1.43.26।।
भवाङ्गपतितं तोयं पवित्रमिति पस्पृशु:।

शापात्प्रपतिता ये च गगनाद्वसुधातलम्।।1.43.27।।
कृत्वा तत्राभिषेकं ते बभूवुर्गतकल्मषा:।

धूतपापा: पुनस्तेन तोयेनाथ सुभास्वता।।1.43.28।।
पुनराकाशमाविश्य स्वान् लोकान् प्रतिपेदिरे।

मुमुदे मुदितो लोकस्तेन तोयेन भास्वता।।1.43.29।।
कृताभिषेको गङ्गायां बभूव विगतक्लम:।

भगीरथोऽपि राजार्षिर्दिव्यं स्यन्दनमास्थित:।
प्रायादग्रे महातेजास्तं गङ्गा पृष्ठतोऽन्वगात्।।1.43.30।

देवास्सर्षिगणा: सर्वे दैत्यदानवराक्षसा:।।1.43.31।।
गन्धर्वयक्षप्रवरास्सकिन्नरमहोरगा:।

सर्वाश्चाप्सरसो राम भगीरथरथानुगाम्।।1.43.32।।
गङ्गामन्वगमन् प्रीतास्सर्वे जलचराश्च ये।

यतो भगीरथो राजा ततो गङ्गायशस्विनी।।1.43.33।।
जगाम सरितां श्रेष्ठा सर्वपापप्रणाशिनी।

ततो हि यजमानस्य जह्नोरद्भुतकर्मण:।।1.43.34।।
गङ्गा सम्प्लावयामास यज्ञवाटं महात्मन:।

तस्यावलेपनं ज्ञात्वा क्रुद्धो यज्वा तु राघव।।1.43.35।।
अपिबच्च जलं सर्वं गङ्गाया: परमाद्भुतम्।

ततो देवास्सगन्धर्वा ऋषयश्च सुविस्मिता:।।1.43.36।।

पूजयन्ति महात्मानं जह्नुं पुरुषसत्तमम्।
गङ्गां चापि नयन्ति स्म दुहितृत्वे महात्मन:।।1.43.37।।

ततस्तुष्टो महातेजाश्श्रोत्राभ्यामसृजत् पुन:।।1.43.38।।
तस्माज्जह्नुसुता गङ्गा प्रोच्यते जाह्नवीतिच।

जगाम च पुनर्गङ्गा भगीरथरथानुगा।
सागरं चापि सम्प्राप्ता सा सरित्प्रवरा तदा।।1.43.39।।

रसातलमुपागच्छत्सिद्ध्यर्थं तस्य कर्मण:।

भगीरथोऽपि राजर्षि: गङ्गामादाय यत्नत:।
पितामहान् भस्मकृतानपश्यद्दीनचेतन:।।1.43.40।।

अथ तद्भस्मनां राशिं गङ्गासलिलमुत्तमम्।
प्लावयद्धूतपाप्मानस्स्वर्गं प्राप्ता रघूत्तम।।1.43.41।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रिचत्वारिंशस्सर्ग:।।

[Pleased with the austerities of Bhagiratha, Siva holds Ganga on his head during her descent and releases in Bindu lake--Ganga branches into seven streams--following Bhagiratha, Ganga reaches the nether world and delivers the souls of Sagara's sons.]

ദേവദേവേ ഗതേ തസ്മിന് സോങ്ഗുഷ്ഠാഗ്രനിപീഡിതാമ്.
കൃത്വാ വസുമതീം രാമ സംവത്സരമുപാസത৷৷1.43.1৷৷

"O Rama! when that God of the gods (Brahma) departed, Bhagiratha, pressing the earth with the tip of his big toe (standing supported by the big toe) penanced (meditated upon Siva) for one year.

അഥ സംവത്സരേ പൂര്ണേ സര്വലോകനമസ്കൃത:.
ഉമാപതി: പശുപതീ രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷1.43.2৷৷

After one full year was completed, Iswara who is worshipped by all in all the worlds said to king Bhagiratha:

പ്രീതസ്തേഹം നരശ്രേഷ്ഠ! കരിഷ്യാമി തവ പ്രിയമ്.
ശിരസാ ധാരയിഷ്യാമി ശൈലരാജസുതാമഹമ്৷৷1.43.3৷৷

"O Best of men! I am pleased with your devotion. I will hold Ganga on my head, the daughter of the king of mountains (to reduce the force of her descent). I shall do your wish.

തതോ ഹൈമവതീ ജ്യേഷ്ഠാ സര്വലോകനമസ്കൃതാ.

തദാ സാതിമഹദ്രൂപം കൃത്വാ വേഗം ച ദുസ്സഹമ്৷৷1.43.4৷৷
ആകാശാദപതദ്രാമ ! ശിവേ ശിവശിരസ്യുത.

Then Ganga, the eldest daughter of Himavat who is adored by all the worlds, assuming the form of a mighty river descended from the sky with unbearable speed on the auspicious head of Siva.

അചിന്തയച്ച സാ ദേവീ ഗങ്ഗാ പരമദുര്ധരാ৷৷1.43.5৷৷
വിശാമ്യഹം ഹി പാതാലം സ്രോതസാ ഗൃഹ്യ ശങ്കരമ്.

"Goddess Ganga, extremely difficult to contain, thought that seizing Siva with her flow she would enter the lower regions of the earth.

തസ്യാവലേപനം ജ്ഞാത്വാ ക്രുദ്ധസ്തു ഭഗവാന് ഹര:৷৷1.43.6৷৷
തിരോഭാവയിതും ബുദ്ധിം ചക്രേ ത്രിനയനസ്തദാ.

Then the three-eyed Lord Siva, aware of her proud intentions applied his intelligence to conceal her.

സാ തസ്മിന് പതിതാ പുണ്യാ പുണ്യേ രുദ്രസ്യ മൂര്ധനി৷৷1.43.7৷৷
ഹിമവത്പ്രതിമേ രാമ! ജടാമണ്ഡലഗഹ്വരേ.

O Rama! that sacred river (Ganga), descended on to the depths of the matted locks on the holy head of Siva resembling the mount Himavan.

സാ കഥഞ്ചിന്മഹീം ഗന്തും നാശക്നോദ്യത്നമാസ്ഥിതാ৷৷1.43.8৷৷
നൈവ നിര്ഗമനം ലേഭേ ജടാമണ്ഡലമോഹിതാ.

Trapped in the matted locks, she (Ganga) could not come out. With all her efforts she could not reach the earth.

തത്രൈവാബമ്ഭ്രമദ്ദേവീ സംവത്സരഗണാന് ബഹൂന്৷৷1.43.9৷৷
താമപശ്യന്പുനസ്തത്ര തപ: പരമമാസ്ഥിത:.

There the golden Ganga wandered about for many years. Bhagiratha not finding Ganga, once again resorted to great penance.

അനേന തോഷിതശ്ചാഭൂദത്യര്ഥം രഘുനന്ദന৷৷1.43.10৷৷
വിസസര്ജ തതോ ഗങ്ഗാം ഹരോ ബിന്ദുസര: പ്രതി.

O Son of the Raghus! (Rama) Siva was immensely pleased with the penace and thereafter released Ganga (drop by drop) forming Bindusara.

തസ്യാം വിസൃജ്യമാനായാം സപ്തസ്രോതാംസി ജജ്ഞിരേ৷৷1.43.11৷৷

ഹ്ലാദിനീ പാവനീ ചൈവ നലിനീ ച തഥാപരാ.
തിസ്ര: പ്രാചീം ദിശം ജഗ്മു: ഗങ്ഗാശ്ശിവജലാശ്ശുഭാ:৷৷1.43.12৷৷

As she (Ganga) was released, she branched out into seven streams. Three streams
known as Hladini, Pavani and Nalini having auspicious waters and conferring prosperity flowed eastwards.

സുചക്ഷുശ്ചൈവ സീതാ ച സിന്ധുശ്ചൈവ മഹാനദീ.
തിസ്രസ്ത്വേതാ ദിശം ജഗ്മു: പ്രതീചീം തു ശുഭോദകാ:৷৷1.43.13৷৷

Auspicious Suchakshu, Sita and a great river Sindhu, these three great rivers flowed westwards.

സപ്തമീ ചാന്വഗാത്താസാം ഭഗീരഥമഥോ നൃപമ്.

ഭഗീരഥോപി രാജര്ഷിര്ദിവ്യം സ്യന്ദനമാസ്ഥിത:৷৷1.43.14৷৷
പ്രായാദഗ്രേ മഹാതേജാ ഗങ്ഗാ തം ചാപ്യനുവ്രജത്.

The seventh stream among them followed Bhagiratha. The most brilliant rajarshi Bhagiratha also mounting on divine chariot raced forward and Ganga followed him.

ഗഗനാച്ഛങ്കരശിരസ്തതോ ധരണിമാശ്രിതാ৷৷1.43.15 ৷৷
വ്യസര്പത ജലം തത്ര തീവ്രശബ്ദപുരസ്കൃതമ്.

From the sky on to the head of Shankara and thence Ganga resorted to the earth. There it flowed forward with a roaring sound.

മത്സ്യകച്ഛപസങ്ഘൈശ്ച ശിംശുമാരഗണൈസ്തദാ৷৷1.43.16৷৷
പതദ്ഭി: പതിതൈശ്ചാന്യൈര്വ്യരോചത വസുന്ധരാ.

Then the earth looked bright with the fallen and falling shoals of fish, turtles and multitudes of other sea-animals.

തതോ ദേവര്ഷിഗന്ധര്വാ യക്ഷസിദ്ധഗണാസ്തദാ৷৷1.43.17৷৷
വ്യലോകയന്ത തേ തത്ര ഗഗനാദ്ഗാം ഗതാം തഥാ.

Then devarshis, gandharvas, yakshas and hosts of siddhas looked on with astonishment at Ganga falling from the sky and descending on the earth.

വിമാനൈര്നഗരാകാരൈര്ഹയൈര്ഗജവരൈസ്തദാ৷৷1.43.18৷৷
പാരിപ്ലവഗതൈശ്ചാപി ദേവതാസ്തത്ര വിഷ്ഠിതാ:.

Then, gods in a state of excitement in their aerial chariots as large as cities, on horses and on big elephants were stationed there (in the sky).

തദദ്ഭുതതമം ലോകേ ഗങ്ഗാപതനമുത്തമമ്৷৷1.43.19৷৷
ദിദൃക്ഷവോ ദേവഗണാ: സമീയുരമിതൌജസ:.

Gods with great lustre arrived to witness the most wonderful, grand descent of Ganga.

സമ്പതദ്ഭിസ്സുരഗണൈസ്തേഷാം ചാഭരണൌജസാ৷৷1.43.20৷৷
ശതാദിത്യമിവാഭാതി ഗഗനം ഗതതോയദമ്.

The cloudless sky shone with the radiance of the ornaments of the gods alighting speedily to witness Ganga. It appeared as though the sky was filled with a hundred Suns.

ശിംശുമാരോരഗഗണൈര്മീനൈരപി ച ചഞ്ചലൈ:৷৷1.43.21৷৷
വിദ്യുദ്ഭിരിവ വിക്ഷിപ്തമാകാശമഭവത്തദാ.

The sky strewn with lightnings appeared as if it was inhabited by sea-animals, serpents and fishes fickle.

പാണ്ഡരൈസ്സലിലോത്പീഡൈ: കീര്യമാണൈസ്സഹസ്രധാ৷৷1.43.22৷৷
ശാരദാഭ്രൈരിവാകീര്ണം ഗഗനം ഹംസസമ്പ്ലവൈ:.

White foams of water were scattered in a thousand ways. It appeared as if the sky was spread over with autumnal clouds flocks of swans.

ക്വചിദ്ദ്രുതതരം യാതി കുടിലം ക്വചിദായതമ്৷৷1.43.23৷৷
വിനതം ക്വചിദുദ്ധൂതം ക്വചിദ്യാതി ശനൈശ്ശനൈ:.

Ganga was flowing now rapid, now slow, now wide, now meandering, now low, now high.

സലിലേനൈവ സലിലം ക്വചിദഭ്യാഹതം പുന:৷৷1.43.24৷৷
മുഹുരൂര്ധ്വമുഖം ഗത്വാ പപാത വസുധാതലമ്.

Sometimes waves dashed against waves. They rose repeatedly upwards and fell down on the ground.

തച്ഛങ്കരശിരോഭ്രഷ്ടം ഭ്രഷ്ടം ഭൂമിതലേ പുന:৷৷1.43.25৷৷
വ്യരോചത തദാ തോയം നിര്മലം ഗതകല്മഷമ്.

The waters of Ganga descended on Shankara's head and from there to the earth. Freed from all impurities, the waters looked pure and clean.

തത്ര ദേവര്ഷിഗന്ധര്വാ വസുധാതലവാസിന:৷৷1.43.26৷৷
ഭവാങ്ഗപതിതം തോയം പവിത്രമിതി പസ്പൃശു:.

Considering the waters fallen from the head of Siva sacred, devatas, rishis and gandharvas and those living on earth touched it (with reverence)

ശാപാത്പ്രപതിതാ യേ ച ഗഗനാദ്വസുധാതലമ്৷৷1.43.27৷৷
കൃത്വാ തത്രാഭിഷേകം തേ ബഭൂവുര്ഗതകല്മഷാ:.

Those cursed to fall from heaven to earth were absolved of their sins after bathing there (in the waters of Ganga).

ധൂതപാപാ: പുനസ്തേന തോയേനാഥ സുഭാസ്വതാ৷৷1.43.28৷৷
പുനരാകാശമാവിശ്യ സ്വാന് ലോകാന് പ്രതിപേദിരേ.

Cleansed of their sins by the sparkling waters, they ascended through the sky once
again to their own (celestial) worlds.

മുമുദേ മുദിതോ ലോകസ്തേന തോയേന ഭാസ്വതാ৷৷1.43.29৷৷
കൃതാഭിഷേകോ ഗങ്ഗായാം ബഭൂവ വിഗതക്ലമ:.

People rejoiced at the sight of those shining waters. They were happy to have a dip in Ganga and their fatigue was gone.

ഭഗീരഥോപി രാജാര്ഷിര്ദിവ്യം സ്യന്ദനമാസ്ഥിത:.
പ്രായാദഗ്രേ മഹാതേജാസ്തം ഗങ്ഗാ പൃഷ്ഠതോന്വഗാത്৷৷1.43.30.

Most brilliant rajarshi Bhagiratha also mounting the divine chariot moved forward and Ganga followed him.

ദേവാസ്സര്ഷിഗണാ: സര്വേ ദൈത്യദാനവരാക്ഷസാ:৷৷1.43.31৷৷
ഗന്ധര്വയക്ഷപ്രവരാസ്സകിന്നരമഹോരഗാ:.

സര്വാശ്ചാപ്സരസോ രാമ ഭഗീരഥരഥാനുഗാമ്৷৷1.43.32৷৷
ഗങ്ഗാമന്വഗമന് പ്രീതാസ്സര്വേ ജലചരാശ്ച യേ.

O Rama! besides acquatic beings, rishis, devatas, daityas, danavas, rakshasas along with kinnaras, serpents, foremost of gandharvas, yakshas and apsaras all followed the chariot of Bhagiratha. They were happy to follow Ganga.

യതോ ഭഗീരഥോ രാജാ തതോ ഗങ്ഗായശസ്വിനീ৷৷1.43.33৷৷
ജഗാമ സരിതാം ശ്രേഷ്ഠാ സര്വപാപപ്രണാശിനീ.

Ganga, famous and foremost of rivers, destroyer of all sins, flowed in the direction king Bhagiratha moved.

തതോ ഹി യജമാനസ്യ ജഹ്നോരദ്ഭുതകര്മണ:৷৷1.43.34৷৷
ഗങ്ഗാ സമ്പ്ലാവയാമാസ യജ്ഞവാടം മഹാത്മന:.

Then while Ganga was flowing, it inundated the sacrificial ground of the great sage Jahnu. Jahnu who used to work wonders was performing a sacrifice.

തസ്യാവലേപനം ജ്ഞാത്വാ ക്രുദ്ധോ യജ്വാ തു രാഘവ!৷৷1.43.35৷৷
അപിബച്ച ജലം സര്വം ഗങ്ഗായാ: പരമാദ്ഭുതമ്.

O Descendant of the Raghu dynasty! sage Jahnu who was performing the sacrifice, observed her pride and grew furious. And astonishingly drank the entire waters of Ganga.

തതോ ദേവാസ്സഗന്ധര്വാ ഋഷയശ്ച സുവിസ്മിതാ:৷৷1.43.36৷৷

പൂജയന്തി മഹാത്മാനം ജഹ്നും പുരുഷസത്തമമ്.
ഗങ്ഗാം ചാപി നയന്തി സ്മ ദുഹിതൃത്വേ മഹാത്മന:৷৷1.43.37৷৷

Devatas, rishis and gandharvas stood amazed (at this act). They worshipped the magnanimous Jahnu, noblest among men. The devatas entreated the illustrious Jahnu to treat Ganga as his daughter.

തതസ്തുഷ്ടോ മഹാതേജാശ്ശ്രോത്രാഭ്യാമസൃജത് പുന:৷৷1.43.38৷৷
തസ്മാജ്ജഹ്നുസുതാ ഗങ്ഗാ പ്രോച്യതേ ജാഹ്നവീതിച.

The brilliant (Jahnu) was pleased. He released her through both his both ears. Hence Ganga is called Jahnavi, daughter of Jahnu.

ജഗാമ ച പുനര്ഗങ്ഗാ ഭഗീരഥരഥാനുഗാ.

സാഗരം ചാപി സമ്പ്രാപ്താ സാ സരിത്പ്രവരാ തദാ৷৷1.43.39৷৷
രസാതലമുപാഗച്ഛത്സിദ്ധ്യര്ഥം തസ്യ കര്മണ:.

Ganga, best among rivers, following the chariot of Bhagiratha, reached the ocean. She entered the nether regions of the earth in order to fulfil his mission (salvation of the sons of Sagara).

ഭഗീരഥോപി രാജര്ഷി: ഗങ്ഗാമാദായ യത്നത:.
പിതാമഹാന് ഭസ്മകൃതാനപശ്യദ്ദീനചേതന:৷৷1.43.40৷৷

Rajarshi Bhagiratha, having brought Ganga with supreme efforts, saw with a sad heart his grandfathers reduced to ashes.

അഥ തദ്ഭസ്മനാം രാശിം ഗങ്ഗാസലിലമുത്തമമ്.
പ്ലാവയദ്ധൂതപാപ്മാനസ്സ്വര്ഗം പ്രാപ്താ രഘൂത്തമ!৷৷1.43.41৷৷

O Best of the Raghus! thereafter the holy waters of Ganga inundated those heaps of ashes and the sons of Sagara, purged of their sins, reached heaven" (said Viswamitra).

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ത്രിചത്വാരിംശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fortythird sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.