Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 41. Anshuman brings back the horse

 

[ Anshuman brings back the horse.]

पुत्रांश्चिरगतान् ज्ञात्वा सगरो रघुनन्दन।
नप्तारमब्रवीद्राजा दीप्यमानं स्वतेजसा।।1.41.1।।

शूरश्च कृतविद्यश्च पूर्वैस्तुल्योऽसि तेजसा।
पितृ़णां गतिमन्विच्छ येन चाश्वोऽपवाहित:।।1.41.2।।

अन्तर्भौमानि सत्त्वानि वीर्यवन्ति महान्ति च।
तेषां त्वं प्रतिघातार्थं सास्त्रं गृह्णीष्व कार्मुकम्।।1.41.3।।

अभिवाद्याभिवाद्यांस्त्वं हत्वा विघ्नकरानपि।
सिद्धार्थस्सन्निवर्तस्व मम यज्ञस्य पारग:।।1.41.4।।

एवमुक्तोंऽशुमान्सम्यक् सगरेण महात्मना।
धनुरादाय खड्गं च जगाम लघुविक्रम:।।1.41.5।।

स खातं पितृभिर्मार्गमन्तर्भौमं महात्मभि:।
प्रापद्यत नरश्रेष्ठ तेन राज्ञाऽभिचोदित:।।1.41.6।।

दैत्यदानवरक्षोभि: पिशाचपतगोरगै:।
पूज्यमानं महातेजा दिशागजमपश्यत।।1.41.7।।

स तं प्रदक्षिणं कृत्वा पृष्ट्वा चापि निरामयम्।
पितृ़न् स परिपप्रच्छ वाजिहर्तारमेव च।।1.41.8।।

दिशागजस्तु तच्छ्रुत्वा प्रत्याहांशुमतो वच:।
आसमञ्ज कृतार्थस्त्वं सहाश्वश्शीघ्रमेष्यसि।।1.41.9।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सर्वानेव दिशागजान्।
यथाक्रमं यथान्यायं प्रष्टुं समुपचक्रमे।।1.41.10।।

तैश्च सर्वैर्दिशापालैर्वाक्यज्ञैर्वाक्यकोविदै:।
पूजितस्सहयश्चैव गन्ताऽसीत्यभिचोदित:।।1.41.11।।

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा जगाम लघुविक्रम:।
भस्मराशीकृता यत्र पितरस्तस्य सागरा:।।1.41.12।।

स दु:खवशमापन्नस्त्वसमञ्जसुतस्तदा।
चुक्रोश परमार्तस्तु वधात्तेषां सुदु:खित:।।1.41.13।।

यज्ञीयं च हयं तत्र चरन्तमविदूरत:।
ददर्श पुरुषव्याघ्रो दु:खशोकसमन्वित:।।1.41.14।।

स तेषां राजपुत्राणां कर्तुकामो जलक्रियाम् ।

सलिलार्थी महातेजा न चापश्यज्जलाशयम् ।।1.41.15।।

विसार्य निपुणां दृष्टिं ततोऽपश्यत्खगाधिपम् ।
पितृ़णां मातुलं राम सुपर्णमनिलोपमम्।।1.41.16।।

स चैवमब्रवीद्वाक्यं वैनतेयो महाबल :।
मा शुच: पुरुषव्याघ्र वधोऽयं लोकसम्मत:।।1.41.17।।

कपिलेनाप्रमेयेन दग्धा हीमे महाबला:।
सलिलं नार्हसि प्राज्ञ दातुमेषां हि लौकिकम्।।1.41.18।।

गङ्गा हिमवतो ज्येष्ठा दुहिता पुरुषर्षभ।
तस्यां कुरु महाबाहो पितृ़णां तु जलक्रियाम्।।1.41.19।।

भस्मराशीकृतानेतान् प्लावयेल्लोकपावनी।
तया क्लिन्नमिदं भस्म गङ्गया लोककान्तया।।1.41.20।।

षष्टिं पुत्रसहस्राणि स्वर्गलोकं च नेष्यति।

गच्छ चाश्वं महाभाग तं गृह्य पुरुषर्षभ।।1.41.21।।
यज्ञं पैतामहं वीर संवर्तयितुमर्हसि।

सुपर्णवचनं श्रुत्वा सोंऽशुमानतिवीर्यवान् ।।1.41.22।।
त्वरितं हयमादाय पुनरायान्महायशा:।

ततो राजानमासाद्य दीक्षितं रघुनन्दन।।1.41.23।।
न्यवेदयद्यथावृत्तं सुपर्णवचनं तथा।

तच्छ्रुत्वा घोरसङ्काशं वाक्यमंशुमतो नृप:।।1.41.24।।
यज्ञं निवर्तयामास यथाकल्पं यथाविधि।

स्वपुरं चागमच्छ्रीमानिष्टयज्ञोमहीपति:।।1.41.25।।
गङ्गायाश्चागमे राजा निश्चयं नाध्यगच्छत।

अकृत्वा निश्चयं राजा कालेन महता महान् ।
त्रिंशद्वर्षसहस्राणि राज्यं कृत्वा दिवं गत:।।1.41.26।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकचत्वारिंशस्सर्ग:।।

[ Anshuman brings back the horse.]

പുത്രാംശ്ചിരഗതാന് ജ്ഞാത്വാ സഗരോ രഘുനന്ദന.
നപ്താരമബ്രവീദ്രാജാ ദീപ്യമാനം സ്വതേജസാ৷৷1.41.1৷৷

"O Delight of the Raghus, king Sagara, realising that his sons had left long ago said to his grandson Anshuman resplendent with his own lustre:

ശൂരശ്ച കൃതവിദ്യശ്ച പൂര്വൈസ്തുല്യോസി തേജസാ.
പിതൃാം ഗതിമന്വിച്ഛ യേന ചാശ്വോപവാഹിത:৷৷1.41.2৷৷

'You are valiant. You have acquired knowledge (in various fields). You are illustrious like your ancestors. Pursue the track taken by your uncles and by the thief who ran away with the horse'.

അന്തര്ഭൌമാനി സത്ത്വാനി വീര്യവന്തി മഹാന്തി ച.
തേഷാം ത്വം പ്രതിഘാതാര്ഥം സാസ്ത്രം ഗൃഹ്ണീഷ്വ കാര്മുകമ്৷৷1.41.3৷৷

'Creatures in the depths of the earth are powerful and mighty. Carry with you a bow and weapons to counter their attack'.

അഭിവാദ്യാഭിവാദ്യാംസ്ത്വം ഹത്വാ വിഘ്നകരാനപി.
സിദ്ധാര്ഥസ്സന്നിവര്തസ്വ മമ യജ്ഞസ്യ പാരഗ:৷৷1.41.4৷৷

'Honour those who deserve it. Kill those who cause obstacles to sacrifice. Come back with your mission accomplishing. And ensure the (successful) completion of my sacrifice'.

ഏവമുക്തോംശുമാന്സമ്യക് സഗരേണ മഹാത്മനാ.
ധനുരാദായ ഖഡ്ഗം ച ജഗാമ ലഘുവിക്രമ:৷৷1.41.5৷৷

"Having been throughly instructed by the high-souled Sagara in this way, Anshuman left with rapid strides carrying a scimitar and a bow.

സ ഖാതം പിതൃഭിര്മാര്ഗമന്തര്ഭൌമം മഹാത്മഭി:.
പ്രാപദ്യത നരശ്രേഷ്ഠ തേന രാജ്ഞാഭിചോദിത:৷৷1.41.6৷৷

O Best among men! directed by the king (Sagara), Anshuman followed the path taken by his noble uncles into the depths of the earth.

ദൈത്യദാനവരക്ഷോഭി: പിശാചപതഗോരഗൈ:.
പൂജ്യമാനം മഹാതേജാ ദിശാഗജമപശ്യത৷৷1.41.7৷৷

Exceedingly valiant Ashuman beheld the elephant of the quarter worshipped by daityas, danavas, rakshasas, pisachas, birds and serpents.

സ തം പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ പൃഷ്ട്വാ ചാപി നിരാമയമ്.
പിതൃ് സ പരിപപ്രച്ഛ വാജിഹര്താരമേവ ച৷৷1.41.8৷৷

Having circumambulated the elephant, he (Anshuman) enquired about his well-being, the where abouts of his uncles and also about the one who had stolen the sacrificial horse.

ദിശാഗജസ്തു തച്ഛ്രുത്വാ പ്രത്യാഹാംശുമതോ വച:.
ആസമഞ്ജ കൃതാര്ഥസ്ത്വം സഹാശ്വശ്ശീഘ്രമേഷ്യസി৷৷1.41.9৷৷

Having listened to the words of Anshuman the elephant of the quarter replied, 'O
Anshuman, son of Asamanjasa! having fulfilled your objective, you will go back soon with the horse'.

തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സര്വാനേവ ദിശാഗജാന്.
യഥാക്രമം യഥാന്യായം പ്രഷ്ടും സമുപചക്രമേ৷৷1.41.10৷৷

Having listened to the words of the elephant, Anshuman started enquring the well being of each of the guardians (elephants) of the quarters successively with due respect:

തൈശ്ച സര്വൈര്ദിശാപാലൈര്വാക്യജ്ഞൈര്വാക്യകോവിദൈ:.
പൂജിതസ്സഹയശ്ചൈവ ഗന്താസീത്യഭിചോദിത:৷৷1.41.11৷৷

All those elephants of the quarters were knowers of the essence of words and proficient in the right use of words. Treating him kindly the elephants encouraged him saying, 'You will go back with the horse'.

തേഷാം തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ജഗാമ ലഘുവിക്രമ:.
ഭസ്മരാശീകൃതാ യത്ര പിതരസ്തസ്യ സാഗരാ:৷৷1.41.12৷৷

Hearing their words with a quick pace where he reached the place his uncles, sons of Sagara were reduced to heaps of ashes.

സ ദു:ഖവശമാപന്നസ്ത്വസമഞ്ജസുതസ്തദാ.
ചുക്രോശ പരമാര്തസ്തു വധാത്തേഷാം സുദു:ഖിത:৷৷1.41.13৷৷

Then the son of Asamanjasa, overwhelmed with sorrow and deeply distressed at their destruction, bewailed with great grief.

യജ്ഞീയം ച ഹയം തത്ര ചരന്തമവിദൂരത:.
ദദര്ശ പുരുഷവ്യാഘ്രോ ദു:ഖശോകസമന്വിത:৷৷1.41.14৷৷

Possessed by grief and tears, Anshuman, that tiger among men, beheld the sacrificial horse grazing nearby.

സ തേഷാം രാജപുത്രാണാം കര്തുകാമോ ജലക്രിയാമ് .
സലിലാര്ഥീ മഹാതേജാ ന ചാപശ്യജ്ജലാശയമ് ৷৷1.41.15৷৷

With the intention of performing traditional funeral rites with water for the deceased princes, highly lustrous Anshuman looked around for water but could not see any
reservoir of water (in the neighbourhood).

വിസാര്യ നിപുണാം ദൃഷ്ടിം തതോപശ്യത്ഖഗാധിപമ് .
പിതൃാം മാതുലം രാമ! സുപര്ണമനിലോപമമ്৷৷1.41.16৷৷

O Rama! with his keen eyes, he (Anshuman) marked Suparna, the maternal uncle of his uncles, lord of the eagles (Garuda) bestowed with the swiftness of the wind.

സ ചൈവമബ്രവീദ്വാക്യം വൈനതേയോ മഹാബല :.
മാ ശുച: പുരുഷവ്യാഘ്ര! വധോയം ലോകസമ്മത:৷৷1.41.17৷

Highly powerful Garuda, son of Vinata, addressing Anshuman said 'O Tiger among men! do not grieve. This act of assasination is meant for the welfare of the three worlds'.

കപിലേനാപ്രമേയേന ദഗ്ധാ ഹീമേ മഹാബലാ:.
സലിലം നാര്ഹസി പ്രാജ്ഞ ദാതുമേഷാം ഹി ലൌകികമ്৷৷1.41.18৷৷

'Your valiant uncles have been burnt by Kapila of boundless power. O Sagcious one! performing traditional rites with ordinary water is not proper'.

ഗങ്ഗാ ഹിമവതോ ജ്യേഷ്ഠാ ദുഹിതാ പുരുഷര്ഷഭ!.
തസ്യാം കുരു മഹാബാഹോ! പിതൃാം തു ജലക്രിയാമ്৷৷1.41.19৷৷

'O Best among men! O Mighty-armed one! perform the traditional rites of your uncles with water from river Ganga, the eldest daughter of Himavat'.

ഭസ്മരാശീകൃതാനേതാന് പ്ലാവയേല്ലോകപാവനീ.
തയാ ക്ലിന്നമിദം ഭസ്മ ഗങ്ഗയാ ലോകകാന്തയാ৷৷1.41.20৷৷

ഷഷ്ടിം പുത്രസഹസ്രാണി സ്വര്ഗലോകം ച നേഷ്യതി.

Ganga, the purifier of the three worlds, will sanctify your uncles reduced to heaps of ashes. These heaps when inundated by waters of Ganga, beloved of the worlds, will take all the sixty thousand sons to heaven.

ഗച്ഛ ചാശ്വം മഹാഭാഗ തം ഗൃഹ്യ പുരുഷര്ഷഭ!৷৷1.41.21৷৷
യജ്ഞം പൈതാമഹം വീര സംവര്തയിതുമര്ഹസി.

'O Highly fortunate one! O Best among men! go back with that horse. O Hero! It
behoves of you to complete the sacrifice undertaken by your grandfather'.

സുപര്ണവചനം ശ്രുത്വാ സോംശുമാനതിവീര്യവാന് ৷৷1.41.22৷৷
ത്വരിതം ഹയമാദായ പുനരായാന്മഹായശാ:.

Exceedingly powerful and highly renowned Anshuman, on hearing the words of Garuda returned quickly to the capital with the horse৷৷

തതോ രാജാനമാസാദ്യ ദീക്ഷിതം രഘുനന്ദന!৷৷1.41.23৷৷
ന്യവേദയദ്യഥാവൃത്തം സുപര്ണവചനം തഥാ.

O Descendant of the Raghus (Rama), having reached the king who had been initiated into the ceremony, Anshuman communicated faithfully to him all that had happened. He also reported the words Suparna had said.

തച്ഛ്രുത്വാ ഘോരസങ്കാശം വാക്യമംശുമതോ നൃപ:৷৷1.41.24৷৷
യജ്ഞം നിവര്തയാമാസ യഥാകല്പം യഥാവിധി.

The king heard (was stunned to hear) the awful words of Anshuman, (yet) he
performed the sacrifice in accordance with traditional scriptures and Kalpa, the
Vedanga.

സ്വപുരം ചാഗമച്ഛ്രീമാനിഷ്ടയജ്ഞോമഹീപതി:৷৷1.41.25৷৷
ഗങ്ഗായാശ്ചാഗമേ രാജാ നിശ്ചയം നാധ്യഗച്ഛത.

The great lord of the earth (king Sagara) after performing the sacrifice reached his capital. (But) He could not devise any means to bring Ganga down to the earth.

അകൃത്വാ നിശ്ചയം രാജാ കാലേന മഹതാ മഹാന് .
ത്രിംശദ്വര്ഷസഹസ്രാണി രാജ്യം കൃത്വാ ദിവം ഗത:৷৷1.41.26৷৷

The mighty king (Sagara), over a long period of time without being able to devise means (to bring Ganga down to the earth), ruled the kingdom for thirty thousand years and ascended to heaven".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഏകചത്വാരിംശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fortyfirst sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.