Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 40. Sage Kapila burns the sons of Sagara

 

[Brahma consoles the devatas--sons of Sagara continue to excavate the earth in search of sacrificial horse-- trace the horse near Kapila--cursed by Kapila, Sagara's sons are reduced to ashes].

देवतानां वचश्श्रुत्वा भगवान्वै पितामह:।

प्रत्युवाच सुसन्त्रस्तान्कृतान्तबलमोहितान्।।1.40.1।।

यस्येयं वसुधा कृत्स्ना वासुदेवस्य धीमत:।

कापिलं रूपमास्थाय धारयत्यनिशं धराम्।।1.40.2।।

तस्य कोपाग्निना दग्धा भविष्यन्ति नृपात्मजा:।

पृथिव्याश्चापि निर्भेदोऽदृष्ट एव सनातन:।।1.40.3।।

सगरस्य च पुत्राणां विनाशोऽदीर्घजीविनाम्।

पितामहवचश्श्रुत्वा त्रयस्त्रिंशदरिन्दम।।1.40.4।।

देवा: परमसंहृष्टा: पुनर्जग्मुर्यथागतम्।

सगरस्य च पुत्राणां प्रादुरासीन्महात्मनाम्।।1.40.5।।

पृथिव्यां भिद्यमानायां निर्घातसमनिस्वन:।

ततो भित्वा महीं सर्वे कृत्वा चाभिप्रदक्षिणम्।।1.40.6।।

सहिता स्सगरास्सर्वे पितरं वाक्यमब्रुवन्।0

परिक्रान्ता मही सर्वा सत्त्ववन्तश्च सूदिता:।।1.40.7।।

देवदानवरक्षांसि पिशाचोरगकिन्नरा:।

न च पश्यामहेऽश्वं तमश्वहर्तारमेव च।।1.40.8।।

किं करिष्याम भद्रं ते बुद्धिरत्र विचार्यताम्।

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा पुत्राणां राजसत्तम:।।1.40.9।।

समन्युरब्रवीद्वाक्यं सगरो रघुनन्दन।

भूय: खनत भद्रं वो निर्भिद्य वसुधातलम्।।1.40.10।।

अश्वहर्तारमासाद्य कृतार्थाश्च निवर्तथ।

पितुर्वचनमासाद्य सगरस्य महात्मन:।।1.40.11।।

षष्टि: पुत्रसहस्राणि रसातलमभिद्रवन्।

खन्यमाने ततस्तस्मिन् ददृशु: पर्वतोपमम्।।1.40.12।।

दिशागजं विरूपाक्षं धारयन्तं महीतलम्।

सपर्वतवनां कृत्स्नां पृथिवीं रघुनन्दन।।1.40.13।।

शिरसा धारयामास विरूपाक्षो महागज:।

यदा पर्वणि काकुत्स्थ विश्रमार्थं महागज:।।1.40.14।।

खेदाच्चालयते शीर्षं भूमिकम्पस्तदाभवेत्।

तं ते प्रदक्षिणं कृत्वा दिशापालं महागजम्।।1.40.15।।

मानयन्तो हि ते राम जग्मुर्भित्त्वा रसातलम्।

तत: पूर्वां दिशं भित्त्वा दक्षिणां बिभिदु: पुन:।।1.40.16।।

दक्षिणस्यामपि दिशि ददृशुस्ते महागजम्।

महापद्मं महात्मानं सुमहत्पर्वतोपमम्।।1.40.17।।

शिरसा धारयन्तं ते विस्मयं जग्मुरुत्तमम्।

तत: प्रदक्षिणं कृत्वा सगरस्य महात्मन:।।1.40.18।।

षष्टि: पुत्रसहस्राणि पश्चिमां बिभिदुर्दिशम्।

पश्चिमायामपि दिशि महान्तमचलोपमम्।।1.40.19।।

दिशागजं सौमनसं ददृशुस्ते महाबला:।

तं ते प्रदक्षिणं कृत्वा पृष्ट्वा चापि निरामयम्।

खनन्त स्समुपक्रान्ता दिशं हैमवतीं तत:।।1.40.20।।

उत्तरस्यां रघुश्रेष्ठ ददृशुर्हिमपाण्डुरम्।।1.40.21।।

भद्रं भद्रेण वपुषा धारयन्तं महीमिमाम्।

समालभ्य तत स्सर्वे कृत्वा चैनं प्रदक्षिणम्।।1.40.22।।

षष्टि: पुत्रसहस्राणि बिभिदुर्वसुधातलम्।

तत: प्रागुत्तरां गत्वा सागरा: प्रथितां दिशम्।।1.40.23।।

रोषादभ्यखनन् सर्वे पृथिवीं सगरात्मजा:।

ते तु सर्वे महात्मानो भीमवेगा महाबला:।।1.40.24।।

ददृशु: कपिलं तत्र वासुदेवं सनातनम्।

हयं च तस्य देवस्य चरन्तमविदूरत:।।1.40.25।।

प्रहर्षमतुलं प्राप्तास्सर्वे ते रघुनन्दन।

ते तं हयवरं ज्ञात्वा क्रोधपर्याकुलेक्षणा:।।1.40.26।।

खनित्रलाङ्गलधरा नानावृक्षशिलाधरा:।

अभ्यधावन्त सङ्क्रुद्धास्तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रुवन्।।1.40.27।।

अस्माकं त्वं हि तुरगं यज्ञीयं हृतवानसि।

दुर्मेधस्त्वं हि सम्प्राप्तान् विद्धि नस्सगरात्मजान् ।।1.40.28।।

श्रुत्वा तु वचनं तेषां कपिलो रघुनन्दन।

रोषेण महताऽऽविष्टो हुङ्कारमकरोत्तदा।।1.40.29।।

ततस्तेनाप्रमेयेन कपिलेन महात्मना।

भस्मराशीकृतास्सर्वे काकुत्स्थ सगरात्मजा:।।1.40.30।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे चत्वारिंशस्सर्ग:।।

[Brahma consoles the devatas--sons of Sagara continue to excavate the earth in search of sacrificial horse-- trace the horse near Kapila--cursed by Kapila, Sagara's sons are reduced to ashes].

ദേവതാനാം വചശ്ശ്രുത്വാ ഭഗവാന്വൈ പിതാമഹ:.
പ്രത്യുവാച സുസന്ത്രസ്താന്കൃതാന്തബലമോഹിതാന്৷৷1.40.1৷৷

Having heard the devatas, extremely frightened, and deprived of their sensual perception by the prowess of fate. The adorable grandsire (Brahma) replied:

യസ്യേയം വസുധാ കൃത്സ്നാ വാസുദേവസ്യ ധീമത:.
കാപിലം രൂപമാസ്ഥായ ധാരയത്യനിശം ധരാമ്৷৷1.40.2৷৷

തസ്യ കോപാഗ്നിനാ ദഗ്ധാ ഭവിഷ്യന്തി നൃപാത്മജാ:.

'This whole earth belongs to sagacious Vasudeva. He always supports the earth assuming the form of Kapila. The princes will be burnt by the fire of his wrath.

പൃഥിവ്യാശ്ചാപി നിര്ഭേദോദൃഷ്ട ഏവ സനാതന:৷৷1.40.3৷৷
സഗരസ്യ ച പുത്രാണാം വിനാശോദീര്ഘജീവിനാമ്.

The excavation of this earth and the destruction of the short lived sons of Sagara is pre-destined since eternity'.

പിതാമഹവചശ്ശ്രുത്വാ ത്രയസ്ത്രിംശദരിന്ദമ৷৷1.40.4৷৷
ദേവാ: പരമസംഹൃഷ്ടാ: പുനര്ജഗ്മുര്യഥാഗതമ്.

"O Destroyer of enemies! (Rama) On hearing the words of the grandsire (Brahma), the thirtythree gods, exceedingly delighted returned the way they had come.

സഗരസ്യ ച പുത്രാണാം പ്രാദുരാസീന്മഹാത്മനാമ്৷৷1.40.5৷৷
പൃഥിവ്യാം ഭിദ്യമാനായാം നിര്ഘാതസമനിസ്വന:.

A sound like the resembling of thunder emanated while the earth was being riven by the noble sons of Sagara.

തതോ ഭിത്വാ മഹീം സര്വേ കൃത്വാ ചാഭിപ്രദക്ഷിണമ്৷৷1.40.6৷৷
സഹിതാ സ്സഗരാസ്സര്വേ പിതരം വാക്യമബ്രുവന്.

Afterwards, all the sons of Sagara, having riven the earth approached their father and circumamulating him said:

പരിക്രാന്താ മഹീ സര്വാ സത്ത്വവന്തശ്ച സൂദിതാ:৷৷1.40.7৷৷
ദേവദാനവരക്ഷാംസി പിശാചോരഗകിന്നരാ:.

ന ച പശ്യാമഹേശ്വം തമശ്വഹര്താരമേവ ച৷৷1.40.8৷৷
കിം കരിഷ്യാമ ഭദ്രം തേ ബുദ്ധിരത്ര വിചാര്യതാമ്.

'The entire earth was ransacked. Mighty devatas, demons, rakshasas, pisachas, uragas and kinnaras were killed. (Yet) we could neither see the horse nor the thief of the horse. Reflect over this matter and direct us. Prosperity to you'!

തേഷാം തദ്വചനം ശ്രുത്വാ പുത്രാണാം രാജസത്തമ:৷৷1.40.9৷৷
സമന്യുരബ്രവീദ്വാക്യം സഗരോ രഘുനന്ദന.

"O Rama! incensed to fury at the words of his sons, magnanimous king Sagara replied":

ഭൂയ: ഖനത ഭദ്രം വോ നിര്ഭിദ്യ വസുധാതലമ്৷৷1.40.10৷৷
അശ്വഹര്താരമാസാദ്യ കൃതാര്ഥാശ്ച നിവര്തഥ.

Rive the earth again and excavate, capture the one who has stolen the horse and return after having accomplished the purpose. Safety to you!

പിതുര്വചനമാസാദ്യ സഗരസ്യ മഹാത്മന:৷৷1.40.11৷৷
ഷഷ്ടി: പുത്രസഹസ്രാണി രസാതലമഭിദ്രവന്.

Receiving the command of their father, the magnanimous Sagara, his sixty thousand sons ran towards Rasatala (nether world).

ഖന്യമാനേ തതസ്തസ്മിന് ദദൃശു: പര്വതോപമമ്৷৷1.40.12৷৷
ദിശാഗജം വിരൂപാക്ഷം ധാരയന്തം മഹീതലമ്.

Then while they were excavating the region they beheld the elephant of the quarter named Virupaksha equal in size to a mountain, supporting the earth.

സപര്വതവനാം കൃത്സ്നാം പൃഥിവീം രഘുനന്ദന৷৷1.40.13৷৷
ശിരസാ ധാരയാമാസ വിരൂപാക്ഷോ മഹാഗജ:.

O descendant of Raghu! the mighty elephant Virupaksha was holding on its head the entire earth with its mountains and forests.

യദാ പര്വണി കാകുത്സ്ഥ വിശ്രമാര്ഥം മഹാഗജ:৷৷1.40.14৷৷
ഖേദാച്ചാലയതേ ശീര്ഷം ഭൂമികമ്പസ്തദാഭവേത്.

O descendant of Kakustha! when that mighty elephant shakes its head for rest from weariness on certain sacred days earthquake occurs.

തം തേ പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ ദിശാപാലം മഹാഗജമ്৷৷1.40.15৷৷
മാനയന്തോ ഹി തേ രാമ ജഗ്മുര്ഭിത്ത്വാ രസാതലമ്.

O Rama! having circumabulated and honoured that mighty elephant, the protector of the quarter they reached the Rasatala by riving the earth.

തത: പൂര്വാം ദിശം ഭിത്ത്വാ ദക്ഷിണാം ബിഭിദു: പുന:৷৷1.40.16৷৷
ദക്ഷിണസ്യാമപി ദിശി ദദൃശുസ്തേ മഹാഗജമ്.

മഹാപദ്മം മഹാത്മാനം സുമഹത്പര്വതോപമമ്৷৷1.40.17৷৷
ശിരസാ ധാരയന്തം തേ വിസ്മയം ജഗ്മുരുത്തമമ്.

Subsequently, having dug the eastern region, they went on to southern and dug it too. In the southern region, they beheld a mighty elephant, magnanimous Mahapadma, resembling a great mountain. To their astonishment, they saw that elephant holding
the earth on its head.

തത: പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ സഗരസ്യ മഹാത്മന:৷৷1.40.18৷৷
ഷഷ്ടി: പുത്രസഹസ്രാണി പശ്ചിമാം ബിഭിദുര്ദിശമ്.

Thereafter, illustrious Sagara's sixty thousand sons, having circumabulated the elephant of the western region dug up that region.

പശ്ചിമായാമപി ദിശി മഹാന്തമചലോപമമ്৷৷1.40.19৷৷
ദിശാഗജം സൌമനസം ദദൃശുസ്തേ മഹാബലാ:.

Possessed of great strength, they beheld also in the western quarter a great elephant of the quarter named Saumanasa resembling a mountain.

തം തേ പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ പൃഷ്ട്വാ ചാപി നിരാമയമ്.
ഖനന്ത സ്സമുപക്രാന്താ ദിശം ഹൈമവതീം തത:৷৷1.40.20৷৷

Having paid homage and enquiring as to his well-being, they arrived at the northern region by digging the earth.

ഉത്തരസ്യാം രഘുശ്രേഷ്ഠ ദദൃശുര്ഹിമപാണ്ഡുരമ്৷৷1.40.21৷৷
ഭദ്രം ഭദ്രേണ വപുഷാ ധാരയന്തം മഹീമിമാമ്.

O Rama! in the northern region, they beheld an auspicious elephant named Bhadra, who was white like snow, was holding that quater.

സമാലഭ്യ തത സ്സര്വേ കൃത്വാ ചൈനം പ്രദക്ഷിണമ്৷৷1.40.22৷৷
ഷഷ്ടി: പുത്രസഹസ്രാണി ബിഭിദുര്വസുധാതലമ്.

Then all sixty thousand sons having touched the elephant and circumambulated it, penetrated the earth.

തത: പ്രാഗുത്തരാം ഗത്വാ സാഗരാ: പ്രഥിതാം ദിശമ്৷৷1.40.23৷৷
രോഷാദഭ്യഖനന് സര്വേ പൃഥിവീം സഗരാത്മജാ:.

Subsequently, the sons of Sagara, having gone towards the celebrated north-eastern region began to dig with wrath.

തേ തു സര്വേ മഹാത്മാനോ ഭീമവേഗാ മഹാബലാ:৷৷1.40.24৷৷
ദദൃശു: കപിലം തത്ര വാസുദേവം സനാതനമ്.

ഹയം ച തസ്യ ദേവസ്യ ചരന്തമവിദൂരത:৷৷1.40.25৷৷
പ്രഹര്ഷമതുലം പ്രാപ്താസ്സര്വേ തേ രഘുനന്ദന.

Great sons of Sagara terribly swift-footed and exceedingly powerful beheld the eternal Visnu in (sage) Kapila and not far away from him the horse grazing. O descendant of Raghu! they all experienced unparalleled joy.

തേ തം ഹയവരം ജ്ഞാത്വാ ക്രോധപര്യാകുലേക്ഷണാ:৷৷1.40.26৷৷
ഖനിത്രലാങ്ഗലധരാ നാനാവൃക്ഷശിലാധരാ:.
അഭ്യധാവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാസ്തിഷ്ഠ തിഷ്ഠേതി ചാബ്രുവന്৷৷1.40.27৷৷

They recognised that best of horses. Their eyes were red with anger. Armed with spades, plough-shares and every kind of tree and stone and furious with wrath, they rushed towards Kapila shouting, wait, wait!

അസ്മാകം ത്വം ഹി തുരഗം യജ്ഞീയം ഹൃതവാനസി.
ദുര്മേധസ്ത്വം ഹി സമ്പ്രാപ്താന് വിദ്ധി നസ്സഗരാത്മജാന് ৷৷1.40.28৷৷

'O Wicked-minded one! you have stolen our sacrificial horse. Know that those of us who have come here are the sons of Sagara'.

ശ്രുത്വാ തു വചനം തേഷാം കപിലോ രഘുനന്ദന.
രോഷേണ മഹതാവിഷ്ടോ ഹുങ്കാരമകരോത്തദാ৷৷1.40.29৷৷

"O descendant of Raghu! Kapila, having heard their words, overwhelmed with great wrath, uttered the sound "H'm".

തതസ്തേനാപ്രമേയേന കപിലേന മഹാത്മനാ.
ഭസ്മരാശീകൃതാസ്സര്വേ കാകുത്സ്ഥ സഗരാത്മജാ:৷৷1.40.30৷৷

O son of Kakusthas! all the sons of Sagara were reduced to a heap of ashes, by that magnanimous Kapila, whose power was beyond imagination".

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ചത്വാരിംശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the fortieth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.