Valmiki Ramayana, Balakanda, Sarga 13. Aswamedha begins with Sage Vasishtas arrangements.

[Dasaratha requests Vasishta to commence the sacrifice-- orders various people skilled in their profession to attend to the preparations--Vasishta asks Sumantra to invite kings from various countries--extends hospitality-- Dasaratha commences the sacrificial ceremony with his wives]

പുന: പ്രാപ്തേ വസന്തേ തു പൂര്ണസ്സംവത്സരോഭവത്.
പ്രസവാര്ഥം ഗതോ യഷ്ടും ഹയമേധേന വീര്യവാന്৷৷1.13.1৷৷

After completion of one year when spring returned, the valiant king (Dasaratha) entered the sacrificial pavilion to worship celestial beings for begetting sons.

അഭിവാദ്യ വസിഷ്ഠം ച ന്യായത: പരിപൂജ്യ ച.
അബ്രവീത്പ്രശ്രിതം വാക്യം പ്രസവാര്ഥം ദ്വിജോത്തമമ്৷৷1.13.2৷৷

After offering humble salutations and worshipping sage Vasishta in accordance with prescribed ordinance for begetting children, he obediently said:

യജ്ഞോ മേ ക്രിയതാം ബ്രഹ്മന്യഥോക്തം മുനിപുങ്ഗവ!.
യഥാ ന വിഘ്ന: ക്രിയതേ യജ്ഞാങ്ഗേഷു വിധീയതാമ്৷৷1.13.3৷৷

"O foremost among ascetics O brahman, may the sacrifice be performed according to tradition in such a manner that the sacrifice is performed unhindered.

ഭവാന് സ്നിഗ്ധസ്സുഹൃന്മഹ്യം ഗുരുശ്ച പരമോ മഹാന്.
ഓഢവ്യോ ഭവതാ ചൈവ ഭാരോ യജ്ഞസ്യ ചോദ്യത:৷৷1.13.4৷৷

You are an affectionate friend and most reverential spiritual guide to me. The burden of performing the sacrifice which has since commenced shall be borne by you".

തഥേതി ച സ രാജാനമബ്രവീദ്ദ്വിജസത്തമഃ.
കരിഷ്യേ സര്വമേവൈതദ്ഭവതാ യത്സമര്ഥിതമ്৷৷1.13.5৷৷

The great among brahmins answered him saying "I shall do everything as proposed by you".

തതോബ്രവീദ്വിജാന്വൃദ്ധാന്യജ്ഞകര്മസു നിഷ്ഠിതാന്.
സ്ഥാപത്യേ നിഷ്ഠിതാംശ്ചൈവ വൃദ്ധാന്പരമധാര്മികാന്৷৷1.13.6৷৷

കര്മാന്തികാന് ശില്പകരാന്വര്ധകീന് ഖനകാനപി.
ഗണകാന്ശില്പിനശ്ചൈവ തഥൈവ നടനര്തകാന്৷৷1.13.7৷৷

തഥാ ശുചീന്ശാസ്ത്രവിദ: പുരുഷാന് സുബഹുശ്രുതാന്.
യജ്ഞകര്മ സമീഹന്താം ഭവന്തോ രാജശാസനാത്৷৷1.13.8৷৷

ഇഷ്ടകാ ബഹു സാഹസ്രാശ്ശീഘ്രമാനീയതാമിതി. 0
ഉപകാര്യാ: ക്രിയന്താം ച രാജ്ഞാം ബഹുഗുണാന്വിതാ:৷৷1.13.9৷৷

Thereafter Vasishta summoned those brahmins who are experienced in the sacrifice-related activities venerable and righteous architects skilled workers brick makers, carpenters, diggers, artisans, account keepers, dancers and actors, men versed in scriptures and honest, well-informed people and addressed them saying, "In accordance with the king's command let the work of the sacrificial ceremony be inauguarated. Let thousands of bricks be brought. Let temporary residential buildings be erected with all the comforts to accommodate royal guests."

ബ്രാഹ്മണാവസഥാശ്ചൈവ കര്തവ്യാശ്ശതശശ്ശുഭാ:.
ഭക്ഷ്യാന്നപാനൈര്ബഹുഭിസ്സമുപേതാസ്സുനിഷ്ഠിതാ:৷৷1.13.10৷৷

തഥാ പൌരജനസ്യാപി കര്തവ്യാ ബഹുവിസ്തരാ:.
ആവാസാ ബഹുഭക്ഷ്യാ വൈ സര്വകാമൈരുപസ്ഥിതാ:৷৷1.13.11৷৷

In the same manner let widely spread residential accommodation be furnished with many items of food and all kinds of entertainment be provided for people from other lands.

തഥാ ജാനപദസ്യാപി ജനസ്യ ബഹുശോഭനമ്.
ദാതവ്യമന്നം വിധിവത്സത്കൃത്യ ന തു ലീലയാ৷৷1.13.12৷৷

In the same way people coming from rural areas also should be duly, not casualy treated with respect.

സര്വേ വര്ണാ യഥാ പൂജാം പ്രാപ്നുവന്തി സുസത്കൃതാ:.
ന ചാവജ്ഞാ പ്രയോക്തവ്യാ കാമക്രോധവശാദപി৷৷1.13.13৷৷

People from all castes should be well-treated with respect. There should be no insult
to any one through lust on greed on anger.

യജ്ഞകര്മസു യേ വ്യഗ്രാ: പുരുഷാശ്ശില്പിനസ്തഥാ.
തേഷാമപി വിശേഷേണ പൂജാ കാര്യാ യഥാക്രമമ്৷৷1.13.14৷৷
തേ ച സ്യുസ്സമ്ഭൃതാസ്സര്വേ വസുഭിര്ഭോജനേന ച.

The people deeply immersed in performing sacrifice-related activities and sculptors be specially honoured according to their nature of work. All of them should be satisfied with money and food.

യഥാ സര്വം സുവിഹിതം ന കിഞ്ചിത്പരിഹീയതേ৷৷1.13.15৷৷
തഥാ ഭവന്ത: കുര്വന്തു പ്രീതിസ്നിഗ്ധേന ചേതസാ.

Every thing should be well-managed. In whatever manner you do, not even the smallest things be left out. Carry out the work with love and affection in your hearts".

തതസ്സര്വേ സമാഗമ്യ വസിഷ്ഠമിദമബ്രുവന്৷৷1.13.16৷৷
യഥോക്തം തത്സുവിഹിതം ന കിഞ്ചിത്പരിഹീയതേ.
യഥോക്തം തത്കരിഷ്യാമോ ന കിഞ്ചിത്പരിഹാസ്യതേ৷৷1.13.17৷৷

Then all of them approached Vasishta and said, "everything has been well-arranged in accordance with your instruction. There is no deficiency. Everything will be done as instructed by you without leaving out anything."

തതസ്സുമന്ത്രമാനീയ വസിഷ്ഠോ വാക്യമബ്രവീത്.
നിമന്ത്രയസ്വ നൃപതീന്പൃഥിവ്യാം യേ ച ധാര്മികാ:৷৷1.13.18৷৷

Then Vasishta, having summoned Sumantra said to him "Invite all the righteous kings on earth".

ബ്രാഹ്മണാന്ക്ഷത്രിയാന്വൈശ്യാഞ്ഛൂദ്രാംശ്ചൈവ സഹസ്രശ:.
സമാനയസ്വ സത്കൃത്യ സര്വദേശേഷു മാനവാന്৷৷1.13.19৷৷

"Extend an honourable invitation to brahmins, kshatriyas, merchants and sudras in their thousands residing in all countries.

മിഥിലാധിപതിം ശൂരം ജനകം സത്യവിക്രമമ്.
നിഷ്ഠിതം സര്വശാസ്ത്രേഷു തഥാ വേദേഷു നിഷ്ഠിതമ്৷৷1.13.20৷৷

തമാനയ മഹാഭാഗം സ്വയമേവ സുസത്കൃതമ്.
പൂര്വസമ്ബന്ധിനം ജ്ഞാത്വാ തത: പൂര്വം ബ്രവീമി തേ৷৷1.13.21৷৷

You may personally go and bring with due honour king Janaka who is the distinguished king of Mithila, a warrior whose truth is his strength proficient in all scriptures and the Vedas. Since he is an old ally, I am telling you in advance.

തഥാ കാശീപതിം സ്നിഗ്ധം സതതം പ്രിയവാദിനമ്.
വയസ്യം രാജസിംഹസ്യ സ്വയമേവാനയസ്വ ഹ৷৷1.13.22৷৷

Similarly, you may personally escort king of Kasi who is always affectionate and sweet-tongued. He is a friend to our king who is a lion among rulers.

തഥാ കേകയരാജാനം വൃദ്ധം പരമധാര്മികമ്.
ശ്വശുരം രാജസിംഹസ്യ സപുത്രം ത്വമിഹാനയ৷৷1.13.23৷৷

Likewise bring here the aged and very righteous king of Kekaya along with his sons. He is father-in-law to this lion among kings (Dasaratha).

അങ്ഗേശ്വരമ് മഹാഭാഗം രോമപാദം സുസത്കൃതമ്.
വയസ്യം രാജസിംഹസ്യ സമാനയ യശസ്വിനമ്৷৷1.13.24৷৷

Bring with honour king of Anga, Romapada, famous and prosperous. He is an intimate friend of the king (Dasaratha).

പ്രാചീനാന്സിന്ധു സൌവീരാന്സൌരാഷ്ട്രേയാംശ്ച പാര്ഥിവാന്.
ദാക്ഷിണാത്യാന്നരേന്ദ്രാംശ്ച സമസ്താനാനയസ്വ ഹ৷৷1.13.25৷৷

Bring kings from the countries of the eastern and southern regions, from Sindhu, Sauvera and Saurashtra৷৷

സന്തി സ്നിഗ്ധാശ്ച യേ ചാന്യേ രാജാന: പൃഥിവീതലേ.
താനാനയ യഥാക്ഷിപ്രം സാനുഗാന്സഹ ബാന്ധവാന്৷৷1.13.26৷৷

Bring all other kings of this earth, who are friendly with us. Along with their retinues, families and relatives".

വസിഷ്ഠവാക്യം തച്ഛ്രുത്വാ സുമന്ത്രസ്ത്വരിതസ്തദാ.
വ്യാദിശത്പുരുഷാംസ്തത്ര രാജ്ഞാമാനയനേ ശുഭാന്৷৷1.13.27৷৷

Having heard the words of Vasishta, Sumantra speedily despatched virtuous and auspicious emissaries to bring the kings.

സ്വയമേവ ഹി ധര്മാത്മാ പ്രയയൌ മുനിശാസനാത്.
സുമന്ത്രസ്ത്വരിതോ ഭൂത്വാ സമാനേതും മഹീക്ഷിത:৷৷1.13.28৷৷

തേ ച കര്മാന്തികാസ്സര്വേ വസിഷ്ഠായ ച ധീമതേ.
സര്വം നിവേദയന്തി സ്മ യജ്ഞേ യദുപകല്പിതമ്৷৷1.13.29৷৷

All the workers reported to the wise sage, Vasishta about the tasks completed for the sacrifice.

തത:പ്രീതോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠസ്താന് സര്വാനിദമബ്രവീത് .
അവജ്ഞയാ ന ദാതവ്യം കസ്യചില്ലീലയാപി വാ৷৷1.13.30৷৷
അവജ്ഞയാ കൃതം ഹന്യാദ്ദാതാരം നാത്ര സംശയ:. 28

Then, well pleased, the best among brahmins (Vasishta) said to them all "Nobody should be offered any thing with disregard. Anything given with contempt undoubtedly results in the destruction of the donor."

തത: കൈശ്ചിദഹോരാത്രൈരുപയാതാ മഹീക്ഷിത:৷৷1.13.31৷৷
ബഹൂനി രത്നാന്യാദായ രാജ്ഞോ ദശരഥസ്യ വൈ.

Meanwhile kings from several countries to travelling nights and days arrived bringing with them various kinds of (precious) gifts.

തതോ വസിഷ്ഠസ്സുപ്രീതോ രാജാനമിദമബ്രവീത്৷৷1.13.32৷৷
ഉപയാതാ നരവ്യാഘ്ര രാജാനസ്തവ ശാസനാത്.
മയാപി സത്കൃതാ: സര്വേ യഥാര്ഹം രാജസത്തമാ:৷৷1.13.33৷৷

Thereupon, well-pleased, Vasishta addressing Dasaratha said "O best among men, beacuse of your command, kings from various countries have arrived. I have extended due hospitality to those noble kings according to their station."

യജ്ഞീയം ച കൃതം രാജന് പുരുഷൈസ്സുസമാഹിതൈ:.
നിര്യാതു ച ഭവാന്യഷ്ടും യജ്ഞായതനമന്തികാത്৷৷1.13.34৷৷

"O king, persons with composed minds have made preparations for the yaga. Now be pleased to leave for sacrificial altar nearby to perform yaga.

സര്വകാമൈരുപഹൃതൈരുപേതം ച സമന്തത:.
ദ്രഷ്ടുമര്ഹസി രാജേന്ദ്ര മനസേവ വിനിര്മിതമ്৷৷1.13.35৷৷

O foremost of kings, you ought to see the sacrificial ground full of sources of entertainment arranged everywhere, as though improvised by imagination".

തഥാ വസിഷ്ഠവചനാദൃശ്യശൃങ്ഗസ്യ ചോഭയോ:.
ശുഭേ ദിവസനക്ഷത്രേ നിര്യാതോ ജഗതീപതി:৷৷1.13.36৷৷

In response to the words of Vasishta and Rsyasringa, the Lord of the earth (Dasaratha) entered the sacrificial pavilion on a favourable day presided over by an auspicious star.

തതോ വസിഷ്ഠപ്രമുഖാസ്സര്വ ഏവ ദ്വിജോത്തമാ:.
ഋശ്യശൃങ്ഗം പുരസ്കൃത്യ യജ്ഞകര്മാരഭന് തദാ৷৷1.13.37৷৷
യജ്ഞവാടഗതാസ്സര്വേ യഥാശാസ്ത്രം യഥാവിധി. 3

At that moment the best of brahmins led by Vasishta and headed by Rsyasringa, entered the sacrificial enclosure and began the sacrifice in accordance with traditions and scriptural stipulations.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ത്രയോദശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the thirteenth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.

पुन: प्राप्ते वसन्ते तु पूर्णस्संवत्सरोऽभवत्।
प्रसवार्थं गतो यष्टुं हयमेधेन वीर्यवान्।।1.13.1।।

अभिवाद्य वसिष्ठं च न्यायत: परिपूज्य च।
अब्रवीत्प्रश्रितं वाक्यं प्रसवार्थं द्विजोत्तमम्।।1.13.2।।

यज्ञो मे क्रियतां ब्रह्मन्यथोक्तं मुनिपुङ्गव।
यथा न विघ्न: क्रियते यज्ञाङ्गेषु विधीयताम्।।1.13.3।।

भवान् स्निग्धस्सुहृन्मह्यं गुरुश्च परमो महान्।
ओढव्यो भवता चैव भारो यज्ञस्य चोद्यत:।।1.13.4।।

तथेति च स राजानमब्रवीद्द्विजसत्तमः।
करिष्ये सर्वमेवैतद्भवता यत्समर्थितम्।।1.13.5।।

ततोऽब्रवीद्विजान्वृद्धान्यज्ञकर्मसु निष्ठितान्।
स्थापत्ये निष्ठितांश्चैव वृद्धान्परमधार्मिकान्।।1.13.6।।

कर्मान्तिकान् शिल्पकरान्वर्धकीन् खनकानपि।
गणकान्शिल्पिनश्चैव तथैव नटनर्तकान्।।1.13.7।।

तथा शुचीन्शास्त्रविद: पुरुषान् सुबहुश्रुतान्।
यज्ञकर्म समीहन्तां भवन्तो राजशासनात्।।1.13.8।।

इष्टका बहु साहस्राश्शीघ्रमानीयतामिति। 0
उपकार्या: क्रियन्तां च राज्ञां बहुगुणान्विता:।।1.13.9।।

ब्राह्मणावसथाश्चैव कर्तव्याश्शतशश्शुभा:।
भक्ष्यान्नपानैर्बहुभिस्समुपेतास्सुनिष्ठिता:।।1.13.10।।

तथा पौरजनस्यापि कर्तव्या बहुविस्तरा:।
आवासा बहुभक्ष्या वै सर्वकामैरुपस्थिता:।।1.13.11।।

तथा जानपदस्यापि जनस्य बहुशोभनम्।
दातव्यमन्नं विधिवत्सत्कृत्य न तु लीलया।।1.13.12।।

सर्वे वर्णा यथा पूजां प्राप्नुवन्ति सुसत्कृता:।
न चावज्ञा प्रयोक्तव्या कामक्रोधवशादपि।।1.13.13।।

यज्ञकर्मसु ये व्यग्रा: पुरुषाश्शिल्पिनस्तथा।
तेषामपि विशेषेण पूजा कार्या यथाक्रमम्।।1.13.14।।

ते च स्युस्सम्भृतास्सर्वे वसुभिर्भोजनेन च।

यथा सर्वं सुविहितं न किञ्चित्परिहीयते।।1.13.15।।

तथा भवन्त: कुर्वन्तु प्रीतिस्निग्धेन चेतसा।

ततस्सर्वे समागम्य वसिष्ठमिदमब्रुवन्।।1.13.16।।

यथोक्तं तत्सुविहितं न किञ्चित्परिहीयते।
यथोक्तं तत्करिष्यामो न किञ्चित्परिहास्यते।।1.13.17।।

ततस्सुमन्त्रमानीय वसिष्ठो वाक्यमब्रवीत्।
निमन्त्रयस्व नृपतीन्पृथिव्यां ये च धार्मिका:।।1.13.18।।

ब्राह्मणान्क्षत्रियान्वैश्याञ्छूद्रांश्चैव सहस्रश:।
समानयस्व सत्कृत्य सर्वदेशेषु मानवान्।।1.13.19।।

मिथिलाधिपतिं शूरं जनकं सत्यविक्रमम्।
निष्ठितं सर्वशास्त्रेषु तथा वेदेषु निष्ठितम्।।1.13.20।।

तमानय महाभागं स्वयमेव सुसत्कृतम्।
पूर्वसम्बन्धिनं ज्ञात्वा तत: पूर्वं ब्रवीमि ते।।1.13.21।।

तथा काशीपतिं स्निग्धं सततं प्रियवादिनम्।
वयस्यं राजसिंहस्य स्वयमेवानयस्व ह।।1.13.22।।

तथा केकयराजानं वृद्धं परमधार्मिकम्।
श्वशुरं राजसिंहस्य सपुत्रं त्वमिहानय।।1.13.23।।

अङ्गेश्वरम् महाभागं रोमपादं सुसत्कृतम्।
वयस्यं राजसिंहस्य समानय यशस्विनम्।।1.13.24।।

प्राचीनान्सिन्धु सौवीरान्सौराष्ट्रेयांश्च पार्थिवान्।
दाक्षिणात्यान्नरेन्द्रांश्च समस्तानानयस्व ह।।1.13.25।।

सन्ति स्निग्धाश्च ये चान्ये राजान: पृथिवीतले।
तानानय यथाक्षिप्रं सानुगान्सह बान्धवान्।।1.13.26।।

वसिष्ठवाक्यं तच्छ्रुत्वा सुमन्त्रस्त्वरितस्तदा।
व्यादिशत्पुरुषांस्तत्र राज्ञामानयने शुभान्।।1.13.27।।

स्वयमेव हि धर्मात्मा प्रययौ मुनिशासनात्।
सुमन्त्रस्त्वरितो भूत्वा समानेतुं महीक्षित:।।1.13.28।।

ते च कर्मान्तिकास्सर्वे वसिष्ठाय च धीमते।
सर्वं निवेदयन्ति स्म यज्ञे यदुपकल्पितम्।।1.13.29।।

तत:प्रीतो द्विजश्रेष्ठस्तान् सर्वानिदमब्रवीत् ।
अवज्ञया न दातव्यं कस्यचिल्लीलयाऽपि वा।।1.13.30।।

अवज्ञया कृतं हन्याद्दातारं नात्र संशय:। 28

तत: कैश्चिदहोरात्रैरुपयाता महीक्षित:।।1.13.31।।

बहूनि रत्नान्यादाय राज्ञो दशरथस्य वै।

ततो वसिष्ठस्सुप्रीतो राजानमिदमब्रवीत्।।1.13.32।।

उपयाता नरव्याघ्र राजानस्तव शासनात्।
मयापि सत्कृता: सर्वे यथार्हं राजसत्तमा:।।1.13.33।।

यज्ञीयं च कृतं राजन् पुरुषैस्सुसमाहितै:।
निर्यातु च भवान्यष्टुं यज्ञायतनमन्तिकात्।।1.13.34।।

सर्वकामैरुपहृतैरुपेतं च समन्तत:।
द्रष्टुमर्हसि राजेन्द्र मनसेव विनिर्मितम्।।1.13.35।।

तथा वसिष्ठवचनादृश्यशृङ्गस्य चोभयो:।
शुभे दिवसनक्षत्रे निर्यातो जगतीपति:।।1.13.36।।

ततो वसिष्ठप्रमुखास्सर्व एव द्विजोत्तमा:।
ऋश्यशृङ्गं पुरस्कृत्य यज्ञकर्मारभन् तदा।।1.13.37।।
यज्ञवाटगतास्सर्वे यथाशास्त्रं यथाविधि। 3

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रयोदशस्सर्ग:।।