Valmiki Ramayana, Balakanda, Saraga 11. Rishyashringa comes to Ayodhya

[Sumantra gives further details of the story narrated by Sanatkumara--on the advice of Sumantra, king Dasaratha goes to Romapada requests Rsyasringa's help to conduct aswamedha yaga Rsyasringa comes to Ayodhya.]

ഭൂയ ഏവ ഹി രാജേന്ദ്ര! ശൃണു മേ വചനം ഹിതമ്.

യഥാ സ ദേവപ്രവര: കഥായാമേവമബ്രവീത്৷৷1.11.1৷৷

"Great king, I shall tell you the way Sanatkumara, great among the celestials further narrated the story. Listen to my words which may prove useful to you (said Sumantra)".

ഇക്ഷ്വാകൂണാം കുലേ ജാതോ ഭവിഷ്യതി സുധാര്മിക:.
രാജാ ദശരഥോ നാമ്നാ ശ്രീമാന്സത്യപ്രതിശ്രവ:৷৷1.11.2৷৷

അങ്ഗരാജേന സഖ്യം ച തസ്യ രാജ്ഞോ ഭവിഷ്യതി.
കന്യാ ചാസ്യ മഹാഭാഗാ ശാന്താ നാമ ഭവിഷ്യതി৷৷1.11.3৷৷

That king (Dasaratha) will develop friendship with the king of Anga. A highly virtuous daughter named Santa will be born to king of Anga.

പുത്രസ്തു സോങ്ഗരാജസ്യ രോമപാദ ഇതി ശ്രുത:.
തം സ രാജാ ദശരഥോ ഗമിഷ്യതി മഹായശാ:৷৷1.11.4৷৷

The famous king Dasaratha will approach the son of the king of Anga known as Romapada.

അനപത്യോസ്മി ധര്മാത്മന്! ശാന്താഭര്താ മമ ക്രതുമ്.
ആഹരേത ത്വയാജ്ഞപ്തസ്സന്താനാര്ഥം കുലസ്യ ച৷৷1.11.5৷৷

ശ്രുത്വാ രാജ്ഞോഥ തദ്വാക്യം മനസാ സ വിചിന്ത്യ ച.
പ്രദാസ്യതേ പുത്രവന്തം ശാന്താഭര്താരമാത്മവാന്৷৷1.11.6৷৷

On hearing his words and deeply thinking over the matter, the prudent Romapada agreed to send, Santa's husband (Rsyasringa), capable of blessing him with a son.

പ്രതിഗൃഹ്യ ച തം വിപ്രം സ രാജാ വിഗതജ്വര:.
ആഹരിഷ്യതി തം യജ്ഞം പ്രഹൃഷ്ടേനാന്തരാത്മനാ৷৷1.11.7৷৷

The king relieved of his suffering, was highly delighted. He would take the brahmin with him and perform the sacrificial ritual.

തം ച രാജാ ദശരഥോ യഷ്ടുകാമ: കൃതാഞ്ജലി:.
ഋശ്യശൃങ്ഗം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠം വരയിഷ്യതി ധര്മവിത്৷৷ 1.11.8৷৷

യജ്ഞാര്ഥം പ്രസവാര്ഥം ച സ്വര്ഗാര്ഥം ച നരേശ്വര:.
ലഭതേ ച സ തം കാമം ദ്വിജമുഖ്യാദ്വിശാംപതി:৷৷1.11.9৷৷

King Dasaratha, lord of the people, and knower of dharma and truth, desirous of performing the sacrifice would ask Rsyasringa, with folded palms for granting a boon to perform a sacrifice in order to obtain children and to attain heaven. The king will get those desires fulfilled through that chief brahmin.

പുത്രാശ്ചാസ്യ ഭവിഷ്യന്തി ചത്വാരോമിതവിക്രമാ:.
വംശപ്രതിഷ്ഠാനകരാസ്സര്വലോകേഷു വിശ്രുതാ:৷৷1.11.10৷৷

Four sons of immense prowess would be born to him bringing glory and fame to their dynasty. They would be renowned in all the worlds.

ഏവം സ ദേവപ്രവര: പൂര്വം കഥിതവാന്കഥാമ്.
സനത്കുമാരോ ഭഗവാന്പുരാ ദേവയുഗേ പ്രഭു:৷৷1.11.11৷৷

In early times of Kritayuga, this story was narrated by the holy and competent Sanatkumara, the great one among the devatas".

സ ത്വം പുരുഷശാര്ദൂല! തമാനയ സുസത്കൃതമ്.
സ്വയമേവ മഹാരാജ! ഗത്വാ സബലവാഹന:৷৷1.11.12৷৷

"Greatest among men, O king, along with vehicles and retinue, you may go and bring him (Rsyasringa) personally with due respect".

അനുമാന്യ വസിഷ്ഠം ച സൂതവാക്യം നിശമ്യ ച.
സാന്ത:പുരസ്സഹാമാത്യ: പ്രയയൌ യത്ര സ ദ്വിജ:৷৷1.11.13৷৷

Having heard the charioteer's words and having obtained the consent of Vasishta, he along with his queens and courtiers departed to the place where the brahmin (Rsyasringa) resided.

വനാനി സരിതശ്ചൈവ വ്യതിക്രമ്യ ശനൈശ്ശനൈ:.
അഭിചക്രാമ തം ദേശം യത്ര വൈ മുനിപുങ്ഗവ:৷৷1.11.14৷৷

Crossing forests and rivers slowly, the king reached the place where that foremost of
ascetics lived.

ആസാദ്യ തം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠം രോമപാദസമീപഗമ്.
ഋഷിപുത്രം ദദര്ശാദൌ ദീപ്യമാനമിവാനലമ്৷৷1.11.15৷৷

He reached the spot and saw the son of the ascetic, the best of brahmins glowing like fire seated next to Romapada.

തതോ രാജാ യഥാന്യായം പൂജാം ചക്രേ വിശേഷത:.
സഖിത്വാത്തസ്യ വൈ രാജ്ഞ: പ്രഹൃഷ്ടേനാന്തരാത്മനാ৷৷1.11.16৷৷

Then the king (Romapada), delighted at heart out of friendship with the king (Dasaratha), offered special hospitality with respectful salutations in accordance with propriety.

രോമപാദേന ചാഖ്യാതമൃഷിപുത്രായ ധീമതേ.
സഖ്യം സമ്ബന്ധകം ചൈവ തദാ തം പ്രത്യപൂജയത്৷৷1.11.17৷৷

Romapada explained his friendship and relationship with him (Dasaratha). Rsyasringa of great intellect in return felicitated Dasaratha.

In this manner, the great among men, the king well-honoured by Romapada, spent seven or eight days there.And then spoke this to Romapada:

ശാന്താ തവ സുതാ രാജന്! സഹ ഭര്ത്രാ വിശാംപതേ.
മദീയനഗരം യാതു കാര്യം ഹി മഹദുദ്യതമ്৷৷1.11.19৷৷

O lord of people, O king, It has been decided to commence an important sacrificial rite. You may send your daughter Santa along with her husband to my city.

തഥേതി രാജാ സംശ്രുത്യ ഗമനം തസ്യ ധീമത:.
ഉവാച വചനം വിപ്രം ഗച്ഛ ത്വം സഹ ഭാര്യയാ৷৷1.11.20৷৷

Having agreed to the departure of the sage Romapada said, 'Be pleased to go (to Ayodhya) together with your wife'.

ഋഷിപുത്ര: പ്രതിശ്രുത്യ തഥേത്യാഹ നൃപം തദാ.
സ നൃപേണാഭ്യനുജ്ഞാത: പ്രയയൌ സഹ ഭാര്യയാ৷৷1.11.21৷৷

The son of the sage assented to the king's command saying 'So be it'. And permitted by him, departed along with wife (for Ayodhya).

താവന്യോന്യാഞ്ജലിം കൃത്വാ സ്നേഹാത്സംശ്ലിഷ്യ ചോരസാ.
നനന്ദതുര്ദശരഥോ രോമപാദശ്ച വീര്യവാന്৷৷1.11.22৷৷

Dasaratha and Romapada, pleased with this, wished each other with folded palms and hugged each other with love.

തതസ്സുഹൃദമാപൃച്ഛ്യ പ്രസ്ഥിതോ രഘുനന്ദന:.
പൌരേഭ്യ: പ്രേഷയാമാസ ദൂതാന്വൈ ശീഘ്രഗാമിന:৷৷1.11.23৷৷

Then king Dasaratha, took leave of his friend and set out. He despatched swift-footed messengers to the citizens with the command.

ക്രിയതാം നഗരം സര്വം ക്ഷിപ്രമേവ സ്വലങ്കൃതമ്.
ധൂപിതം സിക്തസമ്മൃഷ്ടം പതാകാഭിരലങ്കൃതമ്৷৷1.11.24৷৷

"Let the entire city be well-decorated, perfumed, sprinkled with water and cleaned with flags hoisted."

തത: പ്രഹൃഷ്ടാ: പൌരാസ്തേ ശ്രുത്വാ രാജാനമാഗതമ്.
തഥാ പ്രചക്രുസ്തത്സര്വം രാജ്ഞാ യത്പ്രേഷിതം തദാ ৷৷1.11.25৷৷

The people of the city having heard the king's arrival were overjoyed. They did
everything as by the king.

തതസ്സ്വലങ്കൃതം രാജാ നഗരം പ്രവിവേശ ഹ.
ശങ്ഖദുന്ദുഭിനിര്ഘോഷൈ: പുരസ്കൃത്യ ദ്വിജര്ഷഭമ്৷৷1.11.26৷৷

Then the king entered that well-decorated city amidst blares of conches and the beating of drums, with the best of the brahmins (Rsyasringa) in the forefront.

തത: പ്രമുദിതാസ്സര്വേ ദൃഷ്ട്വാ തം നാഗരാ ദ്വിജമ്.
പ്രവേശ്യമാനം സത്കൃത്യ നരേന്ദ്രേണേന്ദ്രകര്മണാ৷৷1.11.27৷৷

The citizens were delighted to behold that brahmin entering the city duly honoured by the king who was equivalent to Indra

അന്ത:പുരം പ്രവേശ്യൈനം പൂജാം കൃത്വാ ച ശാസ്ത്രത:.
കൃതകൃത്യം തദാത്മാനം മേനേ തസ്യോപവാഹനാത്৷৷1.11.28৷৷

He (king Dasaratha) took him in to the inner apartment and extended welcome. He thought that he has as enjoined by the sastras accomplished his objective by bringing him (Rsyasringa).

അന്ത:പുരസ്ത്രിയസ്സര്വാശ്ശാന്താം ദൃഷ്ട്വാ തഥാഗതാമ്.
സഹ ഭര്ത്രാ വിശാലാക്ഷീം പ്രീത്യാനന്ദമുപാഗമന്৷৷1.11.29৷৷

All the royal ladies, experienced immense delight when they saw the large-eyed Shanta arriving along with her husband in that manner.

പൂജ്യമാനാ ച താഭിസ്സാ രാജ്ഞാ ചൈവ വിശേഷത:.
ഉവാസ തത്ര സുഖിതാ കഞ്ചിത്കാലം സഹര്ത്വിജാ৷৷1.11.30৷৷

Honoured and worshipped by royal ladies, especially by king Dasaratha, Santa dwelt there for some time comfortably with the sage.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഏകാദശസ്സര്ഗ:৷৷

Thus ends the eleventh sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.

भूय एव हि राजेन्द्र शृणु मे वचनं हितम्।
यथा स देवप्रवर: कथायामेवमब्रवीत्।।1.11.1।।

इक्ष्वाकूणां कुले जातो भविष्यति सुधार्मिक:।
राजा दशरथो नाम्ना श्रीमान्सत्यप्रतिश्रव:।।1.11.2।।

अङ्गराजेन सख्यं च तस्य राज्ञो भविष्यति।
कन्या चास्य महाभागा शान्ता नाम भविष्यति।।1.11.3।।

पुत्रस्तु सोऽङ्गराजस्य रोमपाद इति श्रुत:।
तं स राजा दशरथो गमिष्यति महायशा:।।1.11.4।।

अनपत्योऽस्मि धर्मात्मन् शान्ताभर्ता मम क्रतुम्।
आहरेत त्वयाज्ञप्तस्सन्तानार्थं कुलस्य च।।1.11.5।।

श्रुत्वा राज्ञोऽथ तद्वाक्यं मनसा स विचिन्त्य च।
प्रदास्यते पुत्रवन्तं शान्ताभर्तारमात्मवान्।।1.11.6।।

प्रतिगृह्य च तं विप्रं स राजा विगतज्वर:।
आहरिष्यति तं यज्ञं प्रहृष्टेनान्तरात्मना।।1.11.7।।

तं च राजा दशरथो यष्टुकाम: कृताञ्जलि:।
ऋश्यशृङ्गं द्विजश्रेष्ठं वरयिष्यति धर्मवित्।। 1.11.8।।

यज्ञार्थं प्रसवार्थं च स्वर्गार्थं च नरेश्वर:।
लभते च स तं कामं द्विजमुख्याद्विशांपति:।।1.11.9।।

पुत्राश्चास्य भविष्यन्ति चत्वारोऽमितविक्रमा:।
वंशप्रतिष्ठानकरास्सर्वलोकेषु विश्रुता:।।1.11.10।।

एवं स देवप्रवर: पूर्वं कथितवान्कथाम्।
सनत्कुमारो भगवान्पुरा देवयुगे प्रभु:।।1.11.11।।

स त्वं पुरुषशार्दूल तमानय सुसत्कृतम्।
स्वयमेव महाराज गत्वा सबलवाहन:।।1.11.12।।

अनुमान्य वसिष्ठं च सूतवाक्यं निशम्य च।
सान्त:पुरस्सहामात्य: प्रययौ यत्र स द्विज:।।1.11.13।।

वनानि सरितश्चैव व्यतिक्रम्य शनैश्शनै:।
अभिचक्राम तं देशं यत्र वै मुनिपुङ्गव:।।1.11.14।।

आसाद्य तं द्विजश्रेष्ठं रोमपादसमीपगम्।
ऋषिपुत्रं ददर्शादौ दीप्यमानमिवानलम्।।1.11.15।।

ततो राजा यथान्यायं पूजां चक्रे विशेषत:।
सखित्वात्तस्य वै राज्ञ: प्रहृष्टेनान्तरात्मना।।1.11.16।।

रोमपादेन चाख्यातमृषिपुत्राय धीमते।
सख्यं सम्बन्धकं चैव तदा तं प्रत्यपूजयत्।।1.11.17।।

एवं सुसत्कृतस्तेन सहोषित्वा नरर्षभ:।
सप्ताष्टदिवसान्राजा राजानमिदमब्रवीत्।।1.11.18।।

शान्ता तव सुता राजन् सह भर्त्रा विशांपते।
मदीयनगरं यातु कार्यं हि महदुद्यतम्।।1.11.19।।

तथेति राजा संश्रुत्य गमनं तस्य धीमत:।
उवाच वचनं विप्रं गच्छ त्वं सह भार्यया।।1.11.20।।

ऋषिपुत्र: प्रतिश्रुत्य तथेत्याह नृपं तदा।
स नृपेणाभ्यनुज्ञात: प्रययौ सह भार्यया।।1.11.21।।

तावन्योन्याञ्जलिं कृत्वा स्नेहात्संश्लिष्य चोरसा।
ननन्दतुर्दशरथो रोमपादश्च वीर्यवान्।।1.11.22।।

ततस्सुहृदमापृच्छ्य प्रस्थितो रघुनन्दन:।
पौरेभ्य: प्रेषयामास दूतान्वै शीघ्रगामिन:।।1.11.23।।

क्रियतां नगरं सर्वं क्षिप्रमेव स्वलङ्कृतम्।
धूपितं सिक्तसम्मृष्टं पताकाभिरलङ्कृतम्।।1.11.24।।

तत: प्रहृष्टा: पौरास्ते श्रुत्वा राजानमागतम्।
तथा प्रचक्रुस्तत्सर्वं राज्ञा यत्प्रेषितं तदा ।।1.11.25।।

ततस्स्वलङ्कृतं राजा नगरं प्रविवेश ह।
शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषै: पुरस्कृत्य द्विजर्षभम्।।1.11.26।।

तत: प्रमुदितास्सर्वे दृष्ट्वा तं नागरा द्विजम्।
प्रवेश्यमानं सत्कृत्य नरेन्द्रेणेन्द्रकर्मणा।।1.11.27।।

अन्त:पुरं प्रवेश्यैनं पूजां कृत्वा च शास्त्रत:।
कृतकृत्यं तदात्मानं मेने तस्योपवाहनात्।।1.11.28।।

अन्त:पुरस्त्रियस्सर्वाश्शान्तां दृष्ट्वा तथागताम्।
सह भर्त्रा विशालाक्षीं प्रीत्यानन्दमुपागमन्।।1.11.29।।

पूज्यमाना च ताभिस्सा राज्ञा चैव विशेषत:।
उवास तत्र सुखिता कञ्चित्कालं सहर्त्विजा।।1.11.30।।