Valmiki Ramayan, Balakanda, Sarga 16. Yajna purusha presents divine Payasam as fruit of ritual

 

[Devatas urge Visnu to incarnate in human form to destroy Ravana--A celestial being from Prajapatya emerges from the sacrificial fire--gives a vessel containing payasam--his wives partake the payasam and become pregnant.]

തതോ നാരായണോ ദേവോ നിയുക്തസ്സുരസത്തമൈ:.
ജാനന്നപി സുരാനേവം ശ്ലക്ഷ്ണം വചനമബ്രവീത്৷৷1.16.1৷৷

Although Omniscient lord Narayana knew the means to be employed, when he was requested by the best of devatas he spoke to them softly:

ഉപായ: കോ വധേ തസ്യ രാവണസ്യ ദുരാത്മന:.
യമഹം തം സമാസ്ഥായ നിഹന്യാമൃഷികണ്ടകമ്৷৷1.16.2৷৷

"What strategies should be adopted in the matter of destruction of that evil-minded Ravana who is a thorn to the sages?".

ഏവമുക്താസ്സുരാസ്സര്വേ പ്രത്യൂചുര്വിഷ്ണുമവ്യയമ്.
മാനുഷീം തനുമാസ്ഥായ രാവണം ജഹി സംയുഗേ৷৷1.16.3৷৷

When the devatas were thus addressed by the imperishable Visnu, they replied him saying, "You may assume the form of a human being and slay Ravana in the battle".

സ ഹി തേപേ തപസ്തീവ്രം ദീര്ഘകാലമരിന്ദമ ! .
യേന തുഷ്ടോഭവദ്ബ്രഹ്മാ ലോകകൃല്ലോകപൂര്വജ:৷৷1.16.4৷৷

"O destroyer of foes! Lord Brahma was very pleased with Ravana's intense penance over a long time৷৷

സന്തുഷ്ട: പ്രദദൌ തസ്മൈ രാക്ഷസായ വരം പ്രഭു:. 04
നാനാവിധേഭ്യോ ഭൂതേഭ്യോ ഭയം നാന്യത്ര മാനുഷാത്৷৷1.16.5৷৷
അവജ്ഞാതാ: പുരാ തേന വരദാനേ ഹി മാനവാ:. 105

Pleased, with the rakshasa Brahma granted a boon to the effect that except from men, there was, for him, no fear of death from any other living beings. Ravana ignored men while seeking the boon.

ഏവം പിതാമഹാത്തസ്മാദ്വരം പ്രാപ്യ സ ദര്പിത:৷৷1.16.6৷৷
ഉത്സാദയതി ലോകാന്ത്രീന് സ്ത്രിയശ്ചാപ്യപകര്ഷതി .
തസ്മാത്തസ്യ വധോ ദൃഷ്ടോ മാനുഷേഭ്യ: പരന്തപ৷৷1.16.7৷৷

Having obtained the boon from Brahma, Ravana, greed and arrogant went on bringing destruction to the three worlds. He carried away women by violence. O destroyer of foes! his death is possible by men only."

ഇത്യേതദ്വചനം ശ്രുത്വാ സുരാണാം വിഷ്ണുരാത്മവാന്.
പിതരം രോചയാമാസ തദാ ദശരഥം നൃപമ്৷৷1.16.8৷৷

Having heard the words of devatas, self-possessed Visnu chose king Dasaratha as his father.

സ ചാപ്യപുത്രോ നൃപതിസ്തസ്മിന്കാലേ മഹാദ്യുതി:.
അയജത്പുത്രിയാമിഷ്ടിം പുത്രേപ്സുരരിസൂദന:৷৷1.16.9৷৷

At that time, the brilliant king (Dasaratha), destroyer of enemies, who had no sons was performing a sacrifice for sons.

സ കൃത്വാ നിശ്ചയം വിഷ്ണുരാമന്ത്ര്യ ച പിതാമഹമ്.
അന്തര്ധാനം ഗതോ ദേവൈ: പൂജ്യമാനോ മഹര്ഷിഭി:৷৷1.16.10৷৷

After Visnu had decided (to incarnate) and he was worshipped by devatas and maharshis he disappeared bidding farewell to Brahma.

തോ വൈ യജമാനസ്യ പാവകാദതുലപ്രഭമ്.
പ്രാദുര്ഭൂതം മഹദ്ഭൂതം മഹാവീര്യം മഹാബലമ്৷৷1.16.11৷৷

കൃഷ്ണം രക്താമ്ബരധരം രക്താസ്യം ദുന്ദുഭിസ്വനമ്.
സ്നിഗ്ധഹര്യക്ഷതനുജശ്മശ്രുപ്രവരമൂര്ധജമ്৷৷1.16.12৷৷

ശുഭലക്ഷണസമ്പന്നം ദിവ്യാഭരണഭൂഷിതമ്.
ശൈലശൃങ്ഗസമുത്സേഥം ദൃപ്തശാര്ദൂലവിക്രമമ്৷৷1.16.13৷৷

ദിവാകരസമാകാരം ദീപ്താനലശിഖോപമമ്.
തപ്തജാമ്ബൂനദമയീം രാജതാന്തപരിച്ഛദാമ്৷৷1.16.14৷৷

ദിവ്യപായസസമ്പൂര്ണാം പാത്രീം പത്നീമിവ പ്രിയാമ്.
പ്രഗൃഹ്യ വിപുലാം ദോര്ഭ്യാം സ്വയം മായാമയീമിവ৷৷1.16.15৷৷

During the sacrifice, there emerged from the sacrificial fire a mighty being with unmatched splendour, his prowess and strength. He wore a black and crimson garment. He had a red face. His voice was similar to the sounds of a drum. He had whiskers of soft and shining tawny hair resembling the mane of a lion He had fine hair on his head. He was endowed with auspicious signs and adorned with splendid divine ornaments. His height resembled a mountain peak. He walked with the strides of a ferocious tiger. Similar to the Sun in radiance, he looked like the crest of a blazing fire. This divine being held like his beloved wife both hands, a large vessel made of gold purified, in fire, covered with a silver lid and filled with payasam (a preparation of rice in milk and sugar). It looked as though it was created by magic.

സമവേക്ഷ്യാബ്രവീദ്വാക്യമിദം ദശരഥം നൃപമ്.
പ്രാജാപത്യം നരം വിദ്ധി മാമിഹാഭ്യാഗതം നൃപ৷৷1.16.16৷৷

Having seen king Dasaratha, he said, "O King! you know I have been sent by Prjapati (Brahma), and I am here".

തത: പരം തദാ രാജാ പ്രത്യുവാച കൃതാഞ്ജലി:.
ഭഗവന്! സ്വാഗതം തേസ്തു കിമഹം കരവാണി തേ৷৷1.16.17৷৷

With folded palms the king replied, "O revered lord!. Welcome to you. What can I do
for you?".

അഥോ പുനരിദം വാക്യം പ്രാജാപത്യോ നരോബ്രവീത്.
രാജന്നര്ചയതാ ദേവാനദ്യ പ്രാപ്തമിദം ത്വയാ৷৷1.16.18৷৷

Thereafter the one who came from Prajapati answered, "O King! you have obtained this payasam today in return for the worship offered to the devatas".

ഇദം തു നൃപശാര്ദൂല! പായസം ദേവനിര്മിതമ്.
പ്രജാകരം ഗൃഹാണ ത്വം ധന്യമാരോഗ്യവര്ധനമ്৷৷1.16.19৷৷

"O Lion! among kings, receive this payasam prepared by gods, conferring progeny, bestowing affluence and improving health.

ഭാര്യാണാമനുരൂപാണാമശ്നീതേതി പ്രയച്ഛ വൈ.
താസു ത്വം പ്രാപ്സ്യസേ പുത്രാന്യദര്ഥം യജസേ നൃപ!৷৷1.16.20৷৷

O King! you are performing this sacrifice for the sake of sons. Give this to your worthy consorts to consume it. They will bear you sons".

തഥേതി നൃപതി: പ്രീതശ്ശിരസാ പ്രതിഗൃഹ്യതാമ്.
പാത്രീം ദേവാന്നസമ്പൂര്ണാം ദേവദത്താം ഹിരണ്മയീമ്৷৷1.16.21৷৷

Dasaratha was pleased to receive respectfully the golden vessel filled with the payasam prepared and bestowed by devatas.

അഭിവാദ്യ ച തദ്ഭൂതമദ്ഭുതം പ്രിയദര്ശനമ്.
മുദാ പരമയാ യുക്തശ്ചകാരാഭിപ്രദക്ഷിണമ്৷৷1.16.22৷৷

Overwhelmed with great joy, he, walked around that wonderful being of pleasant countenance again and again and saluated him respectfully.

തതോ ദശരഥ: പ്രാപ്യ പായസം ദേവനിര്മിതമ്.
ബഭൂവ പരമപ്രീത: പ്രാപ്യ വിത്തമിവാധന:৷৷1.16.23৷৷

Dasaratha who received the payasam prepared by devatas was highly pleased like a poor man who received wealth.

തതസ്തദദ്ഭുതപ്രഖ്യം ഭൂതം പരമഭാസ്വരമ്.
സംവര്തയിത്വാ തത്കര്മ തത്രൈവാന്തരധീയത৷৷1.16.24৷৷

Then that effulgent figure of wonderful form having given the bowl of payasam vanished from there.

ഹര്ഷരശ്മിഭിരുദ്യോതം തസ്യാന്ത:പുരമാബഭൌ.
ശാരദസ്യാഭിരാമസ്യ ചന്ദ്രസ്യേവ നഭോംശുഭി:৷৷1.16.25৷৷

The inner apartment, brightened with rays of happiness, shone like the autumnal sky in the glow of the moon.

സോന്ത:പുരം പ്രവിശ്യൈവ കൌസല്യാമിദമബ്രവീത്.
പായസം പ്രതിഗൃഹ്ണീഷ്വ പുത്രീയം ത്വിദമാത്മന:৷৷1.16.26৷৷

He entered the inner apartment and addressing queen Kausalya said, "Receive this payasam which has the power to give you sons".

കൌസല്യായൈ നരപതി: പായസാര്ധം ദദൌ തദാ.
അര്ധാദര്ധം ദദൌ ചാപി സുമിത്രായൈ നരാധിപ:৷৷1.16.27৷৷

കൈകേയ്യൈ ചാവശിഷ്ടാര്ധം ദദൌ പുത്രാര്ഥകാരണാത്.
പ്രദദൌ ചാവശിഷ്ടാര്ധം പായസസ്യാമൃതോപമമ്৷৷1.16.28৷৷

അനുചിന്ത്യ സുമിത്രായൈ പുനരേവ മഹീപതി:.
ഏവം താസാം ദദൌ രാജാ ഭാര്യാണാം പായസം പൃഥക് ৷৷1.16.29৷৷

Then Dasaratha gave half the portion of payasam to Kausalya, half of the remaining half to Sumitra, half of the remaining portion (one-eighth of original) to Kaikeyi for the sake of a son. On further thinking, he gave the remaining one-eighth portion to Sumitra. In this manner the king divided and distributed the payasam among his wives separately.

താസ്ത്വേതത്പായസം പ്രാപ്യ നരേന്ദ്രസ്യോത്തമാസ്സ്ത്രയ:.
സമ്മാനം മേനിരേ സര്വാം: പ്രഹര്ഷോദിതചേതസ:৷৷1.16.30৷৷

The virtuous wives of the king were exceedingly delighted and felt honoured after receiving the payasam .

തതസ്തു താ: പ്രാശ്യ തദുത്തമാസ്ത്രിയോ
മഹീപതേരുത്തമപായസം പൃഥക്.
ഹുതാശനാദിത്യസമാനതേജസോ
ചിരേണ ഗര്ഭാന്പ്രതിപേദിരേ തദാ৷৷1.16.31৷৷

Then the excellent consorts of the king who glowed like fire and the Sun, having consumed the choicest payasam, became pregnant in a short time.

തതസ്തു രാജാ പ്രസമീക്ഷ്യ താ: സ്ത്രിയ:
പ്രരൂഢഗര്ഭാ: പ്രതിലബ്ധമാനസ:.
ബഭൂവ ഹൃഷ്ടസ്ത്രിദിവേ യഥാ ഹരി:
സുരേന്ദ്രസിദ്ധര്ഷിഗണാഭിപൂജിത:৷৷1.16.32৷৷

The king now regained his composure of mind on seeing his pregnant wives. He looked delighted like Visnu worshipped by Indra, and hosts of siddhas and rishis.

ഇത്യാര്ഷേ ശ്രീമദ്രാമായണേ വാല്മീകീയ ആദികാവ്യേ ബാലകാണ്ഡേ ഷോഡശസ്സര്ഗ:৷!

Thus ends the sixteenth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic
composed by sage Valmiki.

ततो नारायणो देवो नियुक्तस्सुरसत्तमै:।
जानन्नपि सुरानेवं श्लक्ष्णं वचनमब्रवीत्।।1.16.1।।

उपाय: को वधे तस्य रावणस्य दुरात्मन:।
यमहं तं समास्थाय निहन्यामृषिकण्टकम्।।1.16.2।।

एवमुक्तास्सुरास्सर्वे प्रत्यूचुर्विष्णुमव्ययम्।
मानुषीं तनुमास्थाय रावणं जहि संयुगे।।1.16.3।।

स हि तेपे तपस्तीव्रं दीर्घकालमरिन्दम ।
येन तुष्टोऽभवद्ब्रह्मा लोककृल्लोकपूर्वज:।।1.16.4।।

सन्तुष्ट: प्रददौ तस्मै राक्षसाय वरं प्रभु:। 04
नानाविधेभ्यो भूतेभ्यो भयं नान्यत्र मानुषात्।।1.16.5।।

अवज्ञाता: पुरा तेन वरदाने हि मानवा:। 105

एवं पितामहात्तस्माद्वरं प्राप्य स दर्पित:।।1.16.6।।

उत्सादयति लोकान्त्रीन् स्त्रियश्चाप्यपकर्षति ।
तस्मात्तस्य वधो दृष्टो मानुषेभ्य: परन्तप।।1.16.7।।

इत्येतद्वचनं श्रुत्वा सुराणां विष्णुरात्मवान्।
पितरं रोचयामास तदा दशरथं नृपम्।।1.16.8।।

स चाप्यपुत्रो नृपतिस्तस्मिन्काले महाद्युति:।
अयजत्पुत्रियामिष्टिं पुत्रेप्सुररिसूदन:।।1.16.9।।

स कृत्वा निश्चयं विष्णुरामन्त्र्य च पितामहम्।
अन्तर्धानं गतो देवै: पूज्यमानो महर्षिभि:।।1.16.10।।

तो वै यजमानस्य पावकादतुलप्रभम्।
प्रादुर्भूतं महद्भूतं महावीर्यं महाबलम्।।1.16.11।।

कृष्णं रक्ताम्बरधरं रक्तास्यं दुन्दुभिस्वनम्।
स्निग्धहर्यक्षतनुजश्मश्रुप्रवरमूर्धजम्।।1.16.12।।

शुभलक्षणसम्पन्नं दिव्याभरणभूषितम्।
शैलशृङ्गसमुत्सेथं दृप्तशार्दूलविक्रमम्।।1.16.13।।

दिवाकरसमाकारं दीप्तानलशिखोपमम्।
तप्तजाम्बूनदमयीं राजतान्तपरिच्छदाम्।।1.16.14।।

दिव्यपायससम्पूर्णां पात्रीं पत्नीमिव प्रियाम्।
प्रगृह्य विपुलां दोर्भ्यां स्वयं मायामयीमिव।।1.16.15।।

समवेक्ष्याब्रवीद्वाक्यमिदं दशरथं नृपम्।
प्राजापत्यं नरं विद्धि मामिहाभ्यागतं नृप।।1.16.16।।

तत: परं तदा राजा प्रत्युवाच कृताञ्जलि:।
भगवन् स्वागतं तेऽस्तु किमहं करवाणि ते।।1.16.17।।

अथो पुनरिदं वाक्यं प्राजापत्यो नरोऽब्रवीत्।
राजन्नर्चयता देवानद्य प्राप्तमिदं त्वया।।1.16.18।।

इदं तु नृपशार्दूल पायसं देवनिर्मितम्।
प्रजाकरं गृहाण त्वं धन्यमारोग्यवर्धनम्।।1.16.19।।

भार्याणामनुरूपाणामश्नीतेति प्रयच्छ वै।
तासु त्वं प्राप्स्यसे पुत्रान्यदर्थं यजसे नृप।।1.16.20।।

तथेति नृपति: प्रीतश्शिरसा प्रतिगृह्यताम्।
पात्रीं देवान्नसम्पूर्णां देवदत्तां हिरण्मयीम्।।1.16.21।।

अभिवाद्य च तद्भूतमद्भुतं प्रियदर्शनम्।
मुदा परमया युक्तश्चकाराभिप्रदक्षिणम्।।1.16.22।।

ततो दशरथ: प्राप्य पायसं देवनिर्मितम्।
बभूव परमप्रीत: प्राप्य वित्तमिवाधन:।।1.16.23।।

ततस्तदद्भुतप्रख्यं भूतं परमभास्वरम्।
संवर्तयित्वा तत्कर्म तत्रैवान्तरधीयत।।1.16.24।।

हर्षरश्मिभिरुद्योतं तस्यान्त:पुरमाबभौ।
शारदस्याभिरामस्य चन्द्रस्येव नभोंऽशुभि:।।1.16.25।।

सोऽन्त:पुरं प्रविश्यैव कौसल्यामिदमब्रवीत्।
पायसं प्रतिगृह्णीष्व पुत्रीयं त्विदमात्मन:।।1.16.26।।

कौसल्यायै नरपति: पायसार्धं ददौ तदा।
अर्धादर्धं ददौ चापि सुमित्रायै नराधिप:।।1.16.27।।

कैकेय्यै चावशिष्टार्धं ददौ पुत्रार्थकारणात्।
प्रददौ चावशिष्टार्धं पायसस्यामृतोपमम्।।1.16.28।।

अनुचिन्त्य सुमित्रायै पुनरेव महीपति:।
एवं तासां ददौ राजा भार्याणां पायसं पृथक् ।।1.16.29।।

तास्त्वेतत्पायसं प्राप्य नरेन्द्रस्योत्तमास्स्त्रय:।
सम्मानं मेनिरे सर्वां: प्रहर्षोदितचेतस:।।1.16.30।।

ततस्तु ता: प्राश्य तदुत्तमास्त्रियो
महीपतेरुत्तमपायसं पृथक्।
हुताशनादित्यसमानतेजसो
ऽचिरेण गर्भान्प्रतिपेदिरे तदा।।1.16.31।।

ततस्तु राजा प्रसमीक्ष्य ता: स्त्रिय:
प्ररूढगर्भा: प्रतिलब्धमानस:।
बभूव हृष्टस्त्रिदिवे यथा हरि:
सुरेन्द्रसिद्धर्षिगणाभिपूजित:।।1.16.32।।

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे षोडशस्सर्ग:।।